Morgunblaðið - 19.10.1995, Síða 40

40 FIMMTUDAGUR 19. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Trúarbragðamismunun
í grunnskólum?
SÚ VAR tíðin að það var refsi-
vert að hafa aðra trú en þá sem rík-
ið bauð. Árið 1874 gaf kóngurinn í
Kaupmannahöfn okkur stjórnarskrá
þar sem kveðið var á um trúfrelsi
sem þó var mjög takmarkað. Menn
máttu trúa öðru en því sem þjóð-
kirkjan kenndi en urðu engu að síð-
ur að fjármagna kirkjuna, hún ein
safnaða naut verndar og fjárfram-
laga frá ríkinu. Árið 1915 var mönn-
um gefinn kostur á aðjgreiða safnað-
argjöld til Háskóla Islands í stað
kirkjunnar, eða til annarra safnaða.
Nú munu u.þ.b. 8% þjóðarinnar nýta
sér það. En kirkjan fær auk safnað-
argjalda hundruð milljóna úr rikis-
sjóði sem allir greiða í, hvar sem
þeir standa í trúmálum. Þetta mis-
rétti er leifar af kúgun sem viðg-
ekkst á síðmiðöldum og meirihluti
þjóðarinnar er andvígur, ef marka
má skoðanakannanir. Fólk vill skilj-
anlega ráða því sjálft hveiju það
trúir og hvort það styður tiltekin
\ trúfélög en ekki láta ríkið þvinga
sig til að styðja stærsta trúfélagið,
ríkiskirkjuna.
Trúarbragðamisrétti þetta teygir
anga sína inn í grunnskólann, sem
ber að veija 1-2 kennslustundum í
viku öll 10 skólaárin í kristin fræði.
Miklu af tímanum á að veija til að
kenna ýmislegt úr Biblíunni eins og
það væri staðreyndir — eða heilagur
sannleikur. Þar er lítið dulbúin inn-
ræting á lútersk-evangelískri guðs-
trú. Nemendur eiga að „skilja" og
„skynja" eitt og annað á þann eina
hátt sem er kirkjunni þóknanlegur.
Siðfræði á kristnum
brauðfótum
Auk þessara kristnu fræða ber
skólanum að kenna siðfræði og um
önnur trúarbrögð. Gallinn er bæði
sá að siðfræðin fær lítið pláss fyrir
biblíufræðunum og byggir auk þess
á kristnum forsendum -
þú skalt ekki gera þetta
því að Guð og Jesús vilja
það ekki - þú skalt haga
þér svona vegna þess
að það stendur í Bibl-
íunni. Mér er til efs að,
slík siðfræði dugi þeim
heittrúuðu, hvað þá öll-
um þeim sem trúa því
ekki að hvert orð Bibl-
íunnar sé heilagur sann-
leikur. Útkoman gæti
orðið tvöfalt siðgæði þar
sem menn segja eitt en
gera annað.
Fræðslu um öll önnur
trúarbrögð heims hefur
lítið verið sinnt. Það
gildir m.a. um okkar gömlu trúar-
brögð, kaþólskuna og ásatrúna. Lítið
eitt hefur verið kennt um gyðing-
dóm, islam, hindúisma og búddisma.
Trú náttúrufólks („frumstæðra"
þjóða) og guðleysi á borð við taó-
isma, atheisma og húmanisma hefur
naumast verið nefnt. Meiri áhersla
hefur verið lögð á sérkenni trúar-
bragða en á það sem er þeim sameig-
inlegt. Ef stuðia á að friði og gagn-
kvæmum skilningi í heiminum væri
nær að leggja höfuðáherslu á hið
sammannlega í menningu og trú og
skoða sérkennin í ljósi þess. Þó mik-
ill meirihluti íslendinga sé í þjóð-
kirkjunni trúa fáir því sem sú sama
kirkja vill að þeir trúþ ef marka má
könnun á trúarlífi Islendinga. Ef
rýnt er í kristinfræðistefnuna í Að-
alnámskrá grunnskóla frá 1989 má
ætla að innan við fjórðungur þjóðar-
innar myndi samþykkja hana. Náms-
gögnin í grunnskólunum byggja á
og boða svipaða stefnu. Það er til
marks um takmarkað fylgi við hana
að talsverður hluti kennarastéttar-
innar hefur naumast treyst sér til
að kenna námsefnið, þrátt fyrir að
kennaraefni fái dijúg-
an skammt af kristin-
fræði í Kennaraháskól-
anum. Algengt er að
kennarar og skóla-
stjórar ákveði að nota
kennslútíma sem ætl-
aður er til kristinfræði
til þess að kenna eitt-
hvað annað sem þeir
treysta sér að standa
við og telja vera gagn-
legra fyrir nemendur.
Sú kristinfræði sem
kennd var fyrir 1975
og mín kynslóð fékk
var töluvert í ætt við
bókmenntakennslu.
Við vorum látin lesa
sögur úr Biblíunni og kennarar
hlýddu okkur yfir og töluðu um
merkingu þeirra. Við kynntumst
Bibiíunni rétt eins og við kynntumst
síðar íslendingasögunum og þurft-
um ekki endilega að trúa því sem
þar stóð. Það er mikið vitnað bæði
í Biblíuna og Islendingasögur í dag-
legu máli og békmenntum. Við
treystum menningarlegar rætur
okkar með því að lesa þessar gömlu
bókmenntir, en þurfum að hafa frelsi
til að efast um allt sem þar stend-
ur. Mér skilst að Félag móðurmáls-
kennara hafí um daginn verið að
biðja um kristinfræði af þessu tagi
- þ.e. bókmenntaiðkun þar sem efi
og ímyndunarafl blómstra.
Skóli fyrir alla?
Grunnskólinn á að vera skóli fyrir
alla, enda er öllum börnum skylt að
sækja hann. Þar er leitast við að
kenna og iðka einungis það sem all-
ir geta sætt sig við. Foreldrar geta
fengið undanþágu frá því að börn
þeirra sæki kennslu sem brýtur í
bága við trúar- eða siðferðisvitund
þeirra. Enn sem komið er nýta fáir
Þó mikill meiríhluti ís-
lendinga sé í þjóðkirkj-
unni, segir Þorvaldur
T5---7-----------------
Orn Arnason, trúa fáir
því sem sú sama kirkja
vill að þeir trúi.
sér þennan rétt sem gæti bæði staf-
að af umburðarlyndi eða kæruleysi
í trúmálum og einnig því að skólinn
hefur ekki fylgt kristinfræðistefn-
unni út í æsar. Ég hef heyrt að það
séu helst kaþólikkar, aðventistar og
vottar Jehóva sem taki börn sín úr
kristinfræðitímum en einnig fólk
sem ekki trúir á Guð. Börn þessi
eiga ekki rétt á neinu í staðinn og
geta þurft að bíða úti á gangi með-
an hinum eru kennd þjóðkirkjufræð-
in. Þetta vandamál er vel þekkt í
Noregi, en samkvæmt reglum þar í
landi ber að tryggja börnum sem
ekki sækja kristinfræðitíma kennslu
við þeirra hæfi. Menn kalla það „livs-
synsfag" og hefur verið gefið út
töluvert námsefni af því tagi. Þar
er áhersla á siðfræði sem byggir á
heimspeki en ekki trú og einnig
óhlutdræg trúarbragðafræði. Þetta
undanþágukerfi gengur illa upp, því
á tímum sparnaðar vilja sveitarfélög
komast hjá því að halda uppi sér-
stakri kennslu fyrir fáa nemendur í
hveijum skóla, — sem að vísu fer
fjölgandi. í Noregi hallast æ fleiri
að því að „lífsstefnufagið" eigi að
vera fyrir alla og koma í stað kristin-
fræðanna. Kirkjan gæti svo kennt
sjálf sitt fagnaðarerindi þeim sem
það vildu. Nýlega hefur stjórnskipuð
nefnd, kennd við Erling Pettersen,
gengið þvert á þann vilja og leggur
Þorvaldur
Orn Árnason
til að kristinfræðin verði efld og
gleypi „livssynsfaget". Þeir sem vilja
trúfrelsi hafa snúist til varnar.
Nú er komin út hjá Námsgagna-
stofnun námsbókin Maðurinn og trú-
in, eftir Gunnar J. Gunnarsson. Þar
eru kynnt hugtök um trúarlíf og
trúarsiði. Fróðlegir kaflar eru um
gyðingdóm, kristni, islam, hindúasið
og búddadóm. í lokin er gerð tilraun
til að bera þessi trúarbrögð samah.
Hvatt er til þess að sýna skilning
og umbufðarlyndi þeim sem trúa
öðruvísi en maður sjálfur og hafa
ólíka siði. Með þeirri bók virðist vera
stigið skref í rétta átt. Þó einskorð-
ast efnið um of við vestræn og ind-
versk trúarbrögð. Trú náttúrufólks
er enn úti í kuldanum og guðleysi
eða trúleysi er sniðgengið. Bókin
Maðurinn og trúin er kynnt sem trú-
arbragðafræði. Hún er tilraun til
óhlutdrægrar fræðslu um mörg trú-
arbrögð sem nauðsynlegt er að við
þekkjum svo takast megi að halda
ófriði í skefjum. Það sem þar stend-
ur um kristni er í raun alveg nóg,
annað kristinfræðiefni mætti að
mestu missa sig. Kirkjan getur svo
boðað sína trú þeim sem það vilja
en ekki innan vébanda grunnskóla.
Framtíðarsýn
Ef skoðanafrelsi og trúfrelsi fest-
ist hér í sessi hlýtur þeim að fjölga
sem sætta sig ekki við þröngsýn
þjóðkirkjufræði í grunnskólum. Við
getum lært það af Norðmönnum að
undanþáguleiðin er illfær. Við ætt-
um að horfa til þeirra þjóða sem eru
komnar lengra á braut trúfrelsis og
hafa fyrir löngu bannað trúarlega
einstefnu í opinberum skólum. Má
þar nefna Breta, Hollendinga og
Bandaríkjamenn. Við hljótum að
stefna að því að íslenskir grunnskól-
ar séu fyrir alla, hvar í (trú)flokki
sem þeir standa. Við eigum að
styrkja menningu okkar og lýðræði
með því að ýta undir efahyggju,
gagnrýni og skapandi hugsun og
beinlínis banna að uppvaxandi kyn-
slóðum sé innrætt að allt sem stend-
ur í einni tiltekinni bók sé óumdeil-
anlegur sannleikur, hvort sem sú bók
heitir Biblia eða eitthvað annað.
Höfundur er formaður Siðmennt-
ar, félags áhugafólks um borgara-
legar athafnir.
Til umhugsunar fyrir
efnahags og viðskiptanefnd
EFTIR lesningu ijárlagafrum-
varps ársins 1996 get ég því miður
ekki betur séð en að ríkisstjórnin
leggi til, að nú skuli endanlega gert
útaf við fólk sem háa örorku hefur
hlotið vegna bótaskyldra slysa. Á
bls. 252 í fjárlagafrumvarpinu
stendur skrifað: „Gert er ráð fyrir
að fjármagnstekjuskattur yerði lög-
festur á komandi þingi.“ Á bls. 326
í sama frumvarpi stendur skrifað:
„í öðru lagi er fyrirhugað að fjár-
magnstekjur skerði tekjutengdar
bætur lífeyristrygginga og ákvæð-
um almannatryggingalaga verði
breytt þannig að einstaklingar sem
ekki hafa hirt um að greiða í lífeyris-
sjóði, eftir að slíkt varð lagaskylda,
fái aldrei fulla tekjutryggingu."
Eftir lesningu fjárlagafrumvarps
spyr ég: Sitja ekki fjórir löglærðir
menn í ríkisstjórn? Starfar ekki
fjöldi lögmanna í ráðuneytum við
það að semja fjárlagafrumvarpið?
Ætti þetta fólk sem hefur háskóla-
próf í lögum ekki að vita það, að
ef framangreindar fyrirhugaðar til-
lögur frumvarpsins yrðu að lögum,
þá yrðu forsendur allra dómsmála
og löglegra gerðra bótauppgjöra
vegna líkamstjóns á fólki í landinu
hingað til brostnar. Skaðabætur
vegna fjárhagstjóns og miska eru
lífeyrir en ekki happdrættisvinning-
ur. Þegar endanlegur dómur hefur
gengið í skaðabótamáli eða gerður
hefur verið löglegur samningur um
bótauppgjör vegna líkamstjóns á
milli bótaþega og bóta-
greiðanda, sem í flest-
um tilfellum er trygg-
ingafélag, þá telst
hvort tveggja lífstíðar
kjarasamningur, sem
ekki er hægt að rifta.
Kjarasamningar þessir
hljóða upp á það, að
skaðabætur vegna lík-
amstjóns séu að fullu
greiddar þegar eftir-
farandi skilyrðum hef-
ur verið fullnægt:
í fyrsta lagi að x
höfuðstóll sé greiddur
af tryggingafélagi til
bótaþega sem ein-
greiðsla.
í öðru lagi að x hluti höfuðstóls
sé ávaxtaður, eigi með lægri vöxtum
en 4,5% og teljast þær fjármagns-
tekjur sem höfuðstóllinn ber fullnað-
argreiðsla á þeim þætti skaðabóta.
Ávöxtunarskylda skal hvíla á herð-
um bótaþega.
I þriðja lagi að örorkulífeyrir og
tekjutrygging skal greiðast með
jöfnum mánaðarlegum greiðslum
frá Tryggingastofnun ríkisins til 67
ára aldurs bótaþega.
Ég hef hér í höndum bótauppgjör
tryggingafélags frá árinu 1990, sem
reiknað var út samkvæmt 75% ör-
orku á 16 ára gamalli stúlku. í
plaggi þessu segir að bætur vegna
þess fjárhagslega tjóns og miska
er slysið olli stúlkunni séu rétt út
reiknaðar kr.
15.261.400,00. Stúlk-
an átti hins vegar ekki
að fá þá upphæð
greidda út sem höfuð-
stól frá tryggingafé-
lagi því að af upphæð-
inni átti eftir að draga
ýmislegt. í fyrsta lagi
átti að draga frá 15
milljónunum verðmæti
væntanlegs örorkulíf-
eyris frá Trygginga-
stofnun til 67 ára ald-
urs bótaþega kr.
2.124.000,00. í öðru
lagi verðmæti væntan-
legrar tekjutryggingar
frá sama aðila kr:
3.907.400,00 og í þriðja lagi var
frádregið kr. 1.582.600,00 vegna
skattfrelsis bótanna og vegna þess
hagræðis sem bótaþegi hafí af ein-
greiðslu vegna væntanlegra fjár-
magnstekna. Plagg þetta sýnir svo
ekki verður um villst að við uppgjör
skaðabóta, hvort sem er með dómi
eða samningi, þá er gert ráð fyrir
að bótaþegi þyggi óskertar bætur
til 67 ára aldurs frá Tryggingastofn-
un og er hann sjálfur látinn greiða
þær bætur fyrirfram á þann hátt
að framangreindar lífeyrisupphæð-
ir, sem samanlagt eru kr. 6.031,400,
eru strax dregnar frá heildarupp-
hæð bótanna. Þegar allt hafði verið
dregið frá heildarbótum stúlkunnar,
sem átti frá að draga, stóð hún
Skaðabætur vegna fjár-
hagstjóns og miska,
segir Auður Guðjóns-
dóttir, eru ekki happ-
drættisvinningur.
uppi með kr. 5.580,764,00 sem höf-
uðstól, sem tryggingafélaginu bar
að greiða henni sem eingreiðslu
vegna lífstíðar tekjutaps. Þennan
höfuðstól ber stúlkunni að ávaxta
þannig að hún hljóti fjármagnstekj-
ur. Ef rétt er að farið þá verða
bætur hennar við 67 ára aldur orðn-
ar kr. 15.261,400,00, þ.e. höfuð-
stóll, fjármagnstekjur og óskertar
lífeyrisbætur frá Tryggirigastofnun.
Telst þá fyrst bótamálinu að fullu
lokið.
Samkvæmt ofansögðu er ljóst að
skaðabætur eru gerðar upp á þeim
forsendum að bótaþegar hagnist af
íjármagnstekjum, enda er það
ástæða þess hversu lágan höfuðstól
tryggingafélag greiðir bótaþega.
Það er einnig ljóst að sömu bótaþeg-
ar eiga peninga inni hjá Trygginga-
stofnun, sem eru alls óviðkomandi
fjármagnstekjueign þeirra. Yfirvöld
geta því ekki íagt skatt á fjármagns-
tekjur, sem vaxa af höfuðstól slys-
askaðabóta, né skert bætur frá
Auður
Guðjónsdóttir
Tryggingastofnun til þess fólks, sem
lent hefur í bótaskyldum slysum,
því fjármagnstekjurnar og bæturnar
eru hluti skaðabóta og bannað er
með lögum að skattleggja skaða-
bætur. Ég er gáttuð á vanþekkingu
þessa löglærða fólks, á lögum, sem
skóp fjárlagafrumvarpið og sannar
það sem fyrr, að því verri eru heim-
skra manna ráð, því fleiri koma
saman.
Hvað varðar skerðingu á tekju-
tryggingu þess fólks, sem ekki hef-
ur hirt um að greiða í lífeyrissjóði,
þá vil ég benda á að ýmsar aðrar
ástæður en vanræksla geta legið
að baki þess að fólk greiði ekki í
lífeyrissjóði. Hvað framangreinda
stúlku varðar, þá var hún 16 ára
er hún hlaut háa varanlega örorku.
Hún hafði þá verið skólastúlka frá
6 ára aldri og hafði að sjálfsögðu
ekki haft tækifæri til að greiða í
lífeyrissjóði. íslendingar eru að tapa
sjálfum sér vegna siðblindu. Engu
máli skiptir lengur hvort fólk fær
að halda reisn. Eg vona að þeir, sem
nú leggja til byltingu gegn öryrkj-
um, lendi ekki í því að þeirra eigin
bylting éti þá sjálfa. Mér segir svo
hugur að tillögur ríkisstjómar um
byltingu gegn öryrkjum eigi eftir
að velkjast lengi fyrir nefndum Al-
þingis. Ég vil því biðja nefndarmenn
efnahags og viðskiptanefndar Al-
þingis, sem fer með málefni ljár-
magnstekjuskattsins, og nefndar-
menn heilbrigðis- og trygginga-
nefndar, sem fer með málefni
Tryggingarstofnunar, að skoða vel
það sem ég hef hér fram fært áður
og ef til lagasetningar kæmi, svo
að þjóðin þurfi ekki að standa uppi
með enn ein lögin, sem ófriður ríkir
um.
Höfundur er hjúkrunarfræðingur
á Landspítalanum.