Morgunblaðið - 19.10.1995, Síða 41

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 19. OKTÓBER 1995 41 - -

AÐSENDAR GREINAR
Spítalahald í heimahúsi
austur á Síðu í upphafi aldar
Leiðrétting við minningabók
Bjarni Jónsson
héraðslæknir.
ALLNOKKRU áður
en leiðréttingaskrif
við sagnfræði- og
minningarit komust í
móð, hafði ég einsett
mér að rita slík skrif,
en hefur dregist úr
hömlu þar til nú, þeg-
ar fordæmi tveggja
heiðursmanna er til
uppörvunar. Sannast
sagna eru slík skrif
leiðinleg skylda þeim,
sem þurfa að inna þau
af hendi, en má þó
ekki undan víkjast,
svo að sögulegt mis-
hermi festi ekki ræt-
ur.
Tilefnið er það, að
fyrir tveimur árum
kom út hjá Forlaginu
bókin: Karólína - Líf
og list Karólínu Lár-
usdóttur listmálara,
skráð af Jónínu Mic-
haelsdóttur. Bók
þessa fékk kona mín
í jólagjöf og líkaði
okkur hún í alla staði
vel, þótti fróðleg og
skemmtileg og íjallaði
um líflegt og áhuga-
vert fólk. Frá því var
þó einu sinni brugðið
með klausu á blaðsíðu
60, sem hljóðar svo:
„Amma talaði yfir-
leitt lítið um sjálfá sig, en hún
sagði mér stundum frá einu og
einu atviki úr bernsku sinni. Þar
á meðal þegar þýskt skip strand-
aði rétt framan við Vík og skip-
brotsmenn kól illa eftir að hafa
legið úti. Faðir hennar kom upp
spítala á heimili sínu og kallað var
á lækna í sýslunni sem skáru burtu
skemmdar tær og fætur. Þetta
hafði mikil áhrif á ömmu. Faðir
hennar var heiðraður með orðu frá
þýskum yfirvöldum fyrir að hafa
bjargað lífi mannanna.“
Faðir sá, sem hér um ræðir, var
Guðlaugur Guðmundsson, sýslu-
maður Vestur-Skaftafellssýslu
1891-1904, með aðsetur að
Kirkjubæjarklaustri á Síðu, og
jafnframt þingmaður kjördæmis-
ins. Hér er sitthvað með ólíkindum.
Héraðslæknum bar bein og milli-
liðalaus skylda til að sinna sjúkra-
og slysatilvikum. Svo einstætt sem
það hefði verið, að læknar legðu
heimili sýslumanns undir slíkar
Guðlaugur
Guðmundsson
sýslumaður.
aðgerðir - ég minnist
einskis dæmis um slíkt
- hefði verið fyllsta
tilefni fyrir höfundinn
að kanna heimildir um
atvikið nánar. Enda
hefðu þá aðrar stað-
reyndir komið í ljós,
einkum sú að spítalinn
var haldinn á Breiða-
bólstað, heimili hér-
aðslæknisins Bjarna
Jenssonar og konu
hans Sigríðar Jóns-
dóttur.
Kunnáttumönnum
um héraðið ber saman
um, að hér geti ekki
verið öðru atviki til að
dreifa en strandi
þýska togarans Fri-
edrich Albert frá Gee-
stemunde 19. janúar
1903 á Svínafellsfjöru
í Öræfum, æði langt
frá Vík en um leið öll-
um mannabyggðum.
Tólf manna áhöfnin
komst öll í land, en
ellefu daga hrakning-
ar á Skeiðarársandi
tóku líf þriggja. Af
þeim níu, sem komust
til bæja, töldust fjórir
ferðafærir, en fimm
hafði kalið illa. Voru
þeir fluttir til læknis-
ins á Breiðabólstað.
Sýnt var, að miklar skurðlækning-
ar voru fyrir höndum, og sendu
„sýslumaðurinn í Skaptafellssýslu
og hjeraðslæknirinn í Síðuhjeraði"
eftir Þorgrími Þórðarsyni, héraðs-
lækni í Hornafjarðarhéraði „að
operera hina kölnu skipbrots-
menn“, svo sem hann orðaði það
sjálfur. Var hann skarpur skerari,
en Bjarni talinn góður græðari.
Sem starfsbræður í samliggjandi
héruðum veittu þeir liðsinni eða
hlupu í skarðið hvor fyrir annan,
eftir því sem á stóð. Bar skýrslum
þeirra læknanna saman um góðan
árangur aðgerðanna, og hið sama
kom í ljós við læknisskoðanir í
Leith og Bremerhaven og kallað
„wunderschön gemacht.“ Taldi
Vilmundur landlæknir hlut Breiða-
bólstaðar „ekki lítinn“ í saman-
burði við skýrslur um Borgarspít-
alann í Kaupmannahöfn, og hafði
orð á, að skilyrði stórra sjúkrahúsa
til smitgátar væru þrátt fyrir allt
e.t.v. ekki hin bestu.
LÆKNISSETRIÐ á Breiðabólstað
Bjarni Bragi Jónsson
telur að missagnir
hafi slæðst inn af
þýzkum togara sem
strandaði í byrjun
aldarinnar í Svínafells-
öru á Öræfum.
Meðan á skurðaðgerðum stóð,
lögðu prestar héraðsins og sýslu-
maður lið við þær, og var að því
ýjað, að prestar þættu kjörnir til
að svæfa, en sýslumaður hafi ver-
ið „hafður til vika“ og fengið að
„halda fótunum". Svo vel vildi til,
að Bjarni hafði látið byggja rúm-
gott læknissetur árið 1900. Mjög
þrengdi þó að sjálfsögðu að, þegar
taka þurfti við fimm mönnum til
græðslu og hjúkrunar og allrar
annarrar umönnunar, láta ekkert
skorta á hreinlæti og annast mikla
sótthreinsun. Mæddi það mest á
Sigríði húsfreyju og Guðríði systur
hennar og ljósmóður, en fyrir voru
fjögur ung börn í heimili. Stóð svo
fram í maí eða um fjóra mánuði
af erfiðasta tíma ársins til allra
aðfanga. Eftirmál þessara atburða
urðu þau, að læknamir Bjarni og
Þorgrímur og Guðlaugur sýslu-
maður hlutu prússnesku arnarorð-
una, en Guðríður viðurkenningar-
skjal og bijóstnælu setta gimstein-
um. Vantaði þá að dómi Vilmund-
ar orðu á brjóst Sigríðar ömmu.
Ekki þykir mér minna um vert,
að Bjarni afi skrifaðist lengi á við
einhverja af skipbrotsmönnum, en
hann var var afar góður málamað-
ur og dómtúlkur á ýmsar tungur.
Svo vill til, að þessi saga var
rifjuð upp fyrir nokkrum árum,
þegar gullskipsleitarmenn komu
niður á togara þennan, að því er
talið var. Helstu ritaðar heimildir
um atburðinn eru ritið Lækningar
og saga eftir Vilmund Jónsson,
landlækni (bls. 680-683) og rit-
gerð Ingólfs Bjarnasonar í bókinni
Faðir minn - læknirinn, kafli um
Bjarna Jensson (bls.9-28), þar sem
hann styðst við rit Vilmundar auk
persónulegra minninga, en hann
varð þriggja ára um það er sögu
þessari lauk. Ólöf, móðir mín, sem
þá var sjö ára, hafði að sjálfsögðu
enn skýrari minningar um atburð-
inn, sem hafði djúp áhrif á alla
fjölskylduna. Þess má minnast, að
þessi tvö yngri börnin voru löngum
inni hjá sjúklingunum þeim til
augnayndis og hugarhægðar.
Móður minni gramdist síðar að^-
heyra haft eftir Guðlaugi sýslu-
manni, að hann hafí „drifið upp
spítala“, sem foreldrar hennar
hafi gert, hvað svo sem þessi orð
hans áttu að merkja.
Þessar heimildir eru ritaðar af
læknum og málinu lýst frá þeirra
sjónarhóli. Þær eru því ekki líkleg-
ar til að gera hlut annarra mikinn,
og gætir meira að segja nokkurrar
kímni í garð hjálparmanna. Er því
bæði rétt og skylt að reyna að
gefa betri og jákvæðari sýn yfír
hlut Guðlaugs sýslumanns í að- *
gerðunum. Heimildir lýsa honum
sem afburða framtakssömum og
dugmiklum embættismanni og
þingmanni. Því má telja líklegt,
að við fyrstu fréttir af slysinu
hafi hann tekið forystu um flutn-
ing skipbrotsmanna til læknis, og
fyrir liggur, að hann átti hlut að
því að kalla Þorgrím lækni til. í
framhaldi af því er líklegt, að hann
hafi stutt spítalahaldið með ráðum
og dáð, svo sem hann var af lífi
og sál í sjálfum aðgerðunum, og
gæti það skýrt orð hans um að
drífa upp spítala. Eitthvað hefur
uppákoman kostað, og voru fáir
líklegri til að útvega fé til þess en et
sýslumaður. Loks er líklegt, að
undir hann hafi heyrt að annast
brottflutning skipbrotsmanna,
þangað sem útgerðin tók við þeim.
Gæti nálægð fjölskyldunnar við
■ allt það umstang og sárindi hafa
skolast til milli kynslóða og magn-
ast upp í þá aifsögn, að spítala
hafí verið komið upp á heimilinu.
Umsýsla af þess konar tagi mun
hafa orðið til þess, að sýslumaður
verðskuldaði orðu að dómi þýskra^
stjórnvalda.
Þessar getgátur þykja sjálfsagt
vafasöm sagnfræði, en ég hef ekki
heimildir um störf sýslumanns
undir höndum og hef að svo stöddu
ekki tök á að grafa þær upp. Hins
vegar er mér umhugað að láta
Guðlaug sýslumann njóta vafans
í túlkun þekktra heimilda og
tengja atriðin saman af skilningi
og velvilja, og umfram allt að skilja
við þá heiðursmenn sátta. Nóg var
að gert til þess, að allir, sem við
sögu komu, hefðu sóma af.
Höfuadur er hagfræðingur
Rosenthal
Glæsilegar gjafavörur
Matar- og kaffistell
í sérflokki
_ pegor þíí «r!.«r gjíí
Í7) '&A C\
iOúeríyXs
Verð við Clllra hxfi Laugavegi 52, sími 562 4244.
Nezeril’ losar um nefstíflur
Nezeril" er lyf sem losar um nefstíflur
af völdum bólgu t nefslímhúö, t.d. vegna kvefs.
Einnig er Nezerif notaö sem stuðningsmeðferð
við miöeyrnabólgu og ofnæmisbólgum í nefi.
Nezeril* verkar fljótt og minnkar bólgur í nefi
sem gerir þér kleift að anda eölilega. Mikilvægt
er að lesa vandlega leiðbeiningar um skömmtun
sem eru á fylgiseðli með lyfinu.
£3&89l
Grœnt Nezeril® ffyrir ung böm
1* rnxna och barn **
Blátt Nezeril® ffyrir ffulloröna
Bleikt Nezeril® ffyrir böm
Nezeriffæst
iapotekinu
ApóteH
Nezeril* (oxymetazotin) ©r tyf sem
losar nefstfflur af völdum kvefs Verkun
kemur ftjótt og varir I 6-8 klst.
Aukavorkanir: Staöbundin erting
kemur fyrir VarúA: Ekki er ráölagt aö
taka lyfiö ottar en 3svar á dag né
lengur en 10 daga I senn Aö ðörum
kostí er hætta á myndun tyfjatengdrar
nefslimhimnubófgu. Nezerii á ekki aö
nota viö ofnæmtsbólgum I nefi eöa
langvarandi nefstfflu af öörum toga
nema I samráði vlö lækni. Leitiö til
læknis ef ifkamshitt er hærri en 38,5° C
lengur en 3 daga. Ef mikill verkur er til
staöar. t.d. eyrnaverkur. ber eínnig aö
leita læknis.
Skömmtun: Skömmtun er
einstakllngsbundin. Lesiö leiöbeiningar
sem fylgja hverrí pakkningu lyfsins
Umboö og dreifíng: Pharmaco hf.
ASTKA