Morgunblaðið - 02.11.1995, Page 30

30 FIMMTUDAGUR 2. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
. Styrmir Gunnarsson.
VIÐHORF TIL
REYKINGA
VIÐHORF til reykinga á Vesturlöndum hefur breytzt. Það
þykir ekki lengur sjálfsagt og eðlilegt að reykingar séu
leyfðar hvar sem er. Sífellt fleiri vinnustaðir eru reyklausir
og það sama á við um opinberar stofnanir og flugfélög. Þessi
þróun er hvað lengst komin í Bandaríkjunum en í Evrópu og
þar á meðal á íslandi er hennar einnig farið að gæta í ríkum
mæli. Það er sérstaklega ánægjulegt að Flugleiðir skuli vera
fyrsta reyklausa flugfélagið í Evrópu.
Fólk er meðvita.ðra um þær hættur sem stafa af reyking-
um, beinum jafnt sem óbeinum, og er jafnframt ekki reiðu-
búið að þola þau óþægindi er reykingamenn valda þeim er
ekki reykja.
í samtali við Halldóru Bjarnadóttur, formann Tóbaksvarnar-
nefndar, í Morgunblaðinu fyrir skömmu kemur fram að reyk-
lausum vinnustöðum á íslandi hefur fjölgað úr 220 árið 1992
í 1.018 á þessu ári. Hún bendir einnig á að fyrir hver 10%
sem tóbak hækkar í verði, minnki neyzla þess um 3-4% og
mest í yngstu aldurshópunum.
Þó að margt hafi áunnizt í baráttunni gegn reykingum eru
hættuteikn á lofti. Krabbameinsfélag Reykjavíkur og héraðs-
læknar hafa kannað reykingar barna og unglinga í skólum
borgarinnar á fjögurra ára fresti. í könnun á síðastliðnu ári
kom í ljós mikil aukning á reykingum 16 ára drengja. Alls
reyndust 25,6% reykja daglega samanborið við 10,7% árið
1990. Reykingar 14 og 15 ára drengja hafa einnig aukizt.
Fjórtán ára stúlkur reyktu minna í fyrra en reykingar 15 ára
stúlkna hafa aukizt úr 13,2% í 19,6%. Heildarniðurstaðan var
sú að reykingar yngstu barnanna, 10-13 ára, hafa dregizt
saman en reykingar 14-16 ára unglinga fara vaxandi.
Tóbak er lífshættulegt og ávanabindandi eitur, sem veldur
heilsutjóni, ekki bara hjá þeim sem neyta þess heldur einnig
þeim sem eru í návist við reykingamenn. Sérstaklega eru
börn viðkvæm fyrir áhrifum tóbaks. Þeir sem ekki reykja eiga
skilyrðislausa heimtingu á því að tóbaksreyk sé ekki troðið
upp á þá með óbeinum hætti. íslenzk stjórnvöld, Alþingi og
ríkisstjórn eiga að taka bandarísk stjórnvöld sér til fyrirmynd-
ar í þessum efnum og herða mjög sóknina gegn reykingum.
FRÉTTASTOFA
HLJÓÐVARPS
FRÉTTASTOFA hljóðvarps Ríkisútvarpsins á sér 65 ára
gamla sögu og hún hefur á því tímabili skapað sér sér-
stöðu, traust og tiltrú landsmanna, með áreiðanlegum frétta-
flutningi, vönduðum og heiðarlegum vinnubrögðum. Þótt
fréttastofa hljóðvarps hafi fyrr á árum legið undir gagnrýni
fyrir pólitíska hlutdrægni, ekki sízt á þeim árum, þegar hörð
átök kalda stríðsins endurspegluðust í stjórnmálabaráttunni
hér innanlands, hefur hún náð að festa sig í sessi sem traust-
ur fréttamiðill, sem byggir á faglegum vinnubrögðum.
Þær hugmyndir, sem Ríkisendurskoðun hefur sett fram um
að sameina fréttastofur hljóðvarps og sjónvarps, eru ekki
raunsæjar. Hugsanlegt er, að einhverja fjármuni mætti spara
með slíkri sameiningu en á móti kæmi ákveðin hætta á því,
að fréttastofa hljóðvarps tapaði þeirri sérstöðu, sem hún nýt-
ur nú og er mikilvæg fyrir upplýsingamiðlun í okkar þjóðfélagi.
Þótt Islenzka útvarpsfélaginu hf. hafi tekizt að reka sameig-
inlega fréttastofu fyrir hljóðvarp og sjónvarp er ljóst, að allt
aðrar og meiri kröfur eru gerðar til fréttastofu hljóðvarps en
útvarpsstöðvarinnar Bylgjunnar. Þess vegna skapar reynsla
íslenzka útvarpsfélagsins hf. ekkert fordæmi gagnvart Ríkis-
útvarpinu í þessu sambandi.
Vissulega má segja, að fréttastofa hljóðvarps RÚV hafi
náð þeirri sérstöðu, sem hún tvímælalaust á í hugum lands-
manna, í skjóli þess einkaréttar sem RÚV hafði fram á miðj-
an síðasta áratug til ljósvakaútsendinga. Engu að síður er
ljóst, að engin hinna einkareknu útvarpsstöðva hefur náð því
að veita fréttastofu hljóðvarps raunverulega samkeppni.
Það fer ekki á milli mála, að það þarf að taka rækilega til
hendi í rekstri Ríkisútvarpsins. Með einhverjum hætti þarf
að jafna metin á milli hins ríkisrekna fjölmiðils og ljósvaka-
miðla í einkaeign. En það væru mjög alvarleg mistök að sam-
eina fréttastofur hljóðvarps og sjónvarps. Sú „viðskiptavild11
fréttastofu hljóðvarps, sem hér hefur verið gerð að umtals-
efni er líklega ekki til á mælistiku Ríkisendurskoðunar, sem
eðli málsins samkvæmt endurskoðar, metur og mælir, fyrst
og síðast út frá reglum bókhalds og bókfærslu. En jafnvel
út frá viðskiptasjónarmiðum RÚV væri óskynsamlegt að sam-
eina fréttastofurnar tvær. Ríkisútvarpið, hljóðvarp, yrði ekki
jafn eftirsóttur auglýsingamiðill, ef þannig yrði haldið á mál-
um, að fréttastofa bljóðvarps yrði ekki nema svipur hjá sjón.
OHÆTT er að segja að
óveðrið mikla sem yfir
landsmenn dundi í síð-
astliðinni viku hafi verið
óvenjulegur atburður út frá sjónar-
hóli veðurfræðinnar. Þar fór saman
veðurhæð líkt og reikna má með í
verstu vetrarillviðrum og aftakaúr-
koma eins og oft fylgir vatns-
þrungnum haustlægðum. Hretviðri
í september eða október eru nær
árviss á Norðurlandi og Vestfjörð-
um, en það sem var óvenjulegt var
hin mikla veðurhæð þetta snemma
vetrar (hausts) með snjókomu í stað
slyddu eða rigningar, sem vænta
má á þessum árstíma. Fólk spyr sig
að því hvernig á því standi að því-
líkt óskaparillviðri dynji á lands-
mönnum af fullum þunga áður en
sumar hefur kvatt samkvæmt al-
manakinu.
Bylgjulag í vestanvindinum
Til að leita skýringa verður að
skoða ástand háloftanna dagana á
undan.
Umhverfis norðurhvelið blæs
hinn svokallaði „vestanvindur" í
háloftunum. Fyrir hans tilstuðlan
berast lægðirnar frá vestri til aust-
urs um norðanvert Atlantshafið.
Ekki ósjaldan vindur vestanvindur-
inn upp á sig og jafnvel það mikið
að lægðir taka að hreyfast meira
til norðurs en vesturs. Fyrir kemur
að vestanvindurinn bylgjast það
mikið upp að hann allt að því slitn-
ar í sundur. Þá berst hlýtt loft í
háloftunum óvenju langt norður á
bóginn og að sama skapi nær kalt
Ioft óvenju langt til suðurs. Ástand
þetta kemur upp með mislöngu
millibili á hvaða árstíma sem er og
getur varað í daga eða jafnvel vikur.
Dagana fyrir illviðrið var einmitt
allmikið bylgjulag á vestanvindinum
í háloftunum (mynd 1). Öldutoppur
var fyrir vestan Grænland og í
tengslum við hann var mjög víðáttu-
mikið og öflugt háþrýstisvæði með
miðju dáiitlu austar, eða yfir Græn-
landi (mynd 2). Samsvarandi dalur
var suður af Islandi og fremur að-
gerðarlítið lágþrýstisvæði í nánu
samhengi við hann. Austan við dal-
inn lágu skörp skil ólíkra loftmassa
og þar voru ákjósanleg skilyrði til
lægðarmyndunar. Af legu hálofta-
vindanna mátti sjá að hin nýmynd-
aða lægð mundi hreyfast norður
yfir írland og síðar til norðvesturs
í áttina til Islands. Yfir Englandi
og meginlandi Evrópu var þessa
dagana venju fremur mjög hlýtt og
loft rakt. Þegar lægðin fór að dýpka
yfir írlandi og fyrir vestan Skotland
tók þetta hlýja og raka loft að
streyma til norðvesturs í veg fyrir
mun kaldara loft. Ört dýpkandi og
rakaþrungin lægð stefndi nú á aust-
anvert landið á sama tíma og há-
þrýstisvæðið yfir Grænlandi var
afar öflugt. Illviðri var nú yfirvof-
Aðdraga
og einkei
aftakaveðu
Aftakaveðrið í síðustu viku var afsprengi
mjög óhagstæðrar lofthringrásar í háloftun-
um, það snemma haustsins að síðsumarloft
lék enn um Bretlandeyjar og N-Evrópu, en
einnig það seint að vetur konungur var orð-
inn allsráðandi úti fyrir strandlengju A-Græn-
lands. Einar Sveinbjörnsson veðurfræðing-
ur segir að þegar hlýju og röku loftinu var
beint í veg fyrir ískalt loftið fyrir norðan land,
var hvassviðri á okkar slóðum óhjákvæmilegt
og úrkoman hlaut að verða gríðarleg á skilum
þessara ólíku loftmassa.
andi um norðan- og
vestanvert ísland. Sam-
tímis mátti sjá að ískalt
heimskautaloft hafði
náð talsvert mikilli út-
breiðslu djúpt norður
af landinu. Því var hætt
við að norðan- og norð-
austanáttin sem í
vændum var yrði í kald-
ara lagi.
Foráttuhvasst á
Þverfjalli
Athyglisvert er að
skoða veðurmælingar á
Vestfjörðum þennan
umrædda tíma og dag-
ana á undan, annars
vegar frá Bolungarvík og hins veg-
ar frá Þverfjalli (mynd 3). Þar er
sjálfvirk verðurathugunarstöð sem
mælir vind og hita. Mælirinn á Þver-
fjalli er í 753 metra hæð á milli
Önundarfjarðar og Skutulsfjarðar,
ekki fjarri Breiðadalsheiði. Mælirinn
á Þverfjalli þykir gefa allgóða vís-
bendingu um vind og hita til fjalla
á norðanverðum Vestfjörðum.
Á þriðjudag, 24.
október, meðan lægðin
umtalaða var enn langt
undan, voru víða 8 til
10 vindstig á landinu.
Önnur öflug lægð kom
upp að landinu úr suðri.
Hún staðnæmdist fyrir
sunnan land, en skil
hennar héldu áfram í
norðurátt (mynd 4).
Þau urðu afar hægfara
er þau náðu Vestfjörð-
um og Norðurlandi.
Hæðin yfir Grænlandi
stóð í vegi fyrir því að
skilin kæmust lengra. Á
Vestfjörðum fór að
snjóa síðdegis, en að
vísu var slydda við sjávarmál. í
Bolungarvík var úrkoma samfelld
alia nóttina og um morguninn (25.
okt.) mældist hún 18 mm frá því
kvöldið áður. Þess ber að geta að
úrkomumælingar í hríðarveðri sem
þessu eru lítt marktækar, jafnvel
þótt um slyddu hafi verið að ræða.
Fyrr um nóttina þegar skilin lágu
yfir Vestfjörðum varð foráttuhvasst
EINAR
Sveinbjörnsson
mynd 3: BOLUNGARVÍK: Veðurmælingar frá hádegi þriðjudaginn 23. okt. til hádegis fimmtudaginn
23. OKTÓBER 24. OKTÓBER 25. OKT. (~ Snjóflóðic
12.00 15.00 18.00 21.00 00.00 03.00 06.00 09.00 12.00 15.00 18.00 21.00 00.00 03.00
r r r r /" r r r r r r r f
1,2'C 0,8'C 0,2’C 1,0’C 1,3’C 0,8'C 0,4’C 0,3’C -0,5‘C -1,9’C -2,5’C -3,5‘C -4,4’C -4,7*C
40 km 50 km 20 km 30 km 30 km 30 km 30 km 10 km 20 km 10 km 05 km 02 km 01 km 00 km
* V * V % X * | * ! I | * ♦ * * ** * * * * * * * * * * sk * * ** *
Þverfjall*: Veðurmælingar frá háhegi þriðjudaginn 23. okt. tii hádegis fimmtudaginn 25. okt.
/~ r J5S f
-5,9'C -5,4‘C -5,2’C -4,6’C -4,5’C -4,9’C -5,3’C -5,8’C -6,5'C -7,5’C -8,5’C -9,1 ’C -10,1’C -10,5’C
r r
Gömlu skilin fara yfir Vestfiröi
Áhrifa nýju lægðarinnar fer að gæta
•Þverfjall ris 750 metra hátt vestur
MYND 2:
YFIRLIT,
24. okt. kl.,
MYND4:
YFIRLI
25. ok