Morgunblaðið - 14.12.1995, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Sjálfskuldaábyrgðir,
siðferði og traust
I NYLEGU Lögbirt-
ingarblaði gaf að líta
nafn manns sem ég
kannaðist aðeins við.
Það var verið að taka
hann til gjaldþrota-
skipta vegna ábyrgð-
arskuldbindingar sem
hann hafði tekið á sig.
Þetta er í sjálfu sér
varla í frásögur fær-
andi og daglegt brauð
á okkar tímum en
þetta nafn sló mig sér-
staklega þar sem ég
kannaðist við aðstæð-
ur mannsins. Hvað var
þéssi maður að gera
sem ábyrgðarmaður?
Með lítið nema örorkuubætur til
að framfleyta sér hefur hann í gegn
um árin barist við að passa sig á
að standa skil á eigin skuldbinding-
um.
Hann átti ekkert nema hreina
vanskilaskrá. I dag er hann van-
skilamaður og hundeltur á leið í
gjaldþrotaskipti.
Staða ábyrgðarmanna þegar þeir
skrifa undir skuldbindingar er afar
bágborin. Fæstir hafa hugmynd um
raunverulega íjárhagsstöðu þess
sem þeir eru að ábyrgjast, enda
hafa þeir sjaldan aðgang að slíku.
Ábyrgðin er því eingöngu byggð á
trausti á vilja greiðandans til að
greiða skuldina en ekki getu hans.
Kona nokkur skrifaði upp á
skuldabréf sem hljóðaði upp á um
700 þús. fyrir ættingja sinn. Hún
var annar ábyrgðamaður, en mis-
skilningur margra er að gengið sé
á ábyrgðarmenn eftir röð. Ári síðar
var gengið á hana um greiðslu
skuldarinnar ásamt vöxtum og
kostnaði eins og lög gera ráð fyrir.
Þegar málið var kannað höfðu
bæði greiðandi og fyrsti ábyrgðar-
maður fengið mörg
dónlsmál inn á van-
skilaskrá áður en
skuldabréfið var út-
búið, og hljóðuðu þau
mál upp á rúm 6 millj.
kr. að nafnvirði á
hvom og voru báðir
eignalausir. Skulda-
bréfið fór til greiðslu
kreditkortaskuldar.
Ljóst hlaut að vera frá
upphafi að hvorugur
þeirra var borgunar-
maður fyrir skuldinni
þannig að ábyrgð kon-
unnar var sú trygging
sem átti að ganga að.
Slíkar ábyrgðatrygg-
ingar eru þvílíkt siðleysi að engin
lánastofnun ætti að láta tengja
nafn sitt við þær.
í fyrsta lagi hafði konan enga
möguleika, frekar en aðrir
ábyrgðaraðilar, á að fá upplýsingar
um fjárhagsstöðu greiðandans og
í öðru lagi er vanskilaskrá ekki
skrá sem er aðgengileg fyrir al-
menning.
Nýlega vann lánastofnun mál á
hendur ábyrgðaraðila sem áleit sig
vera að tryggja 100 þús. krónu
heimild en sat uppi með rúmar 4
millj.
Engin lánastofnun ætti að leyfa
sér að fara fram á óútfylltar trygg-
ingar, hvorki við heimildir eða á
kreditkortum. Þama er slíkt traust
brotið að óveijandi ætti að teljast,
sama hve löglegt það er. En lög
og réttvísi virðast því miður allt
of oft fara í sitt hvora áttina þó
upphaflega hafi verið til annars
ætlast.
Það hlýtur að vera metnaður
hverrar lánastofnunar að traust sé
virt og að misnota ekki ábyrgðir
sér í hag þegar í óefni er komið.
Engin lánastofnun,
segir Guðbjörg Her-
mannsdóttir, ætti að
leyfa sér að fara fram
á óútfylltar tryggingar.
Ábyrgðaraðilar sem lenda í að
missa allt sem þeir eiga og em jafn-
vel gerðir gjaldþrota hafa sjaldnast
tök á að fá endurgreitt frá greiðand-
anum sérstaklega ef um fyrirtækja-
rekstur hefur verið að ræða. Margt
bendir til að slíkir aðilar haldi sínu
braski áfram en skrifi eignir á aðra
og lifi svo góðu lífi á meðan ætting-
inn eða vinurinn sem treysti á getu
greiðandans til að greiða og lána-
stofnunina til að meta greiðsluget-
una lifír við mannorðsmissi og
eignaleysi og þarf jafnvel að horfa
upp á greiðanda skuldarinnar vaða
uppi keyrandi á margra milljóna
jeppum í allsnægtum.
Það er skoðun mín að mestur
hluti ábyrgðaraðila á einstaklings-
skuldum séu engan veginn færir
um að greiða þær skuldir sem þeir
hafa ábyrgst nema setja sig í alvar-
lega fjárhagskreppu og missa jafn-
vel heimili sín og aðrar eignir og
aðeins örfá prósent þeirra gætu
reitt fram féð með lítilli fyrirhöfn.
Það er því siðferðiskennd greið-
anda gagnvart ábyrgðaraðilanum
sem er verið að veðsetja.
En er siðferðiskennd okkar svo
léleg að við myndum ekki greiða
nema af því að við skömmumst
okkar fyrir að láta skuldina lenda
á ættingjum og vinum? Það hlyti
að geta orðið ærið viðfangsefni sál-
fræðinga og félagsfræðinga að velta
sér upp úr hver staða fjárhagslegrar
siðferðiskenndar okkar er.
Það eru tvær hliðar á öllum mál-
um og hlið lánastofnunarinnar er
hin hliðin. Lánastofnunin verður að
vera nokkuð örugg um að fá skuld-
ina greidda til baka á þeim kjörum
sem um var samið. Lánastofnunin
sem slík er eins og ábyrgðaraðilinn
ekki í aðstöðu til að fá uppgefna
raunverulega ijárhagsstöðu við-
skiptavinarins. Staðan er nefnilega
þannig að viðskiptavinurinn er mjög
líklega með skuldir á fleiri stöðum,
bæði í öðrum lánastofnunum og
fyrirtækjum og jafnvel skattskýrsl-
an segir sjaldnast nema hluta úr
sögunni, sérstaklega hjá einstakl-
ingum, því fólk er löngu hætt að
gefa allt upp, enda græðir það ekk-
ert á því nema um húsnæðisskuldir
sé að ræða. Og meðan viðskiptavin-
urinn er ekki á vanskilaskrá er ekk-
ert hægt að sjá þótt hann sé með
allt á leið í gjaldþrot.
Hin raunverulega staða heimil-
anna er nokkuð sem vert væri að
taka til athugunar því auk hús-
næðisskulda eru flestir með aðrar
skuldir. Kreditkortaskuldir þjóðar-
innar eru geigvænlegar, þar með
taldar ýmsar raðgreiðslur á öllu
mögulegu og ómögulegu. Bílalán
eru oft upp á upphæðir sem við
viljum helst ekki vita af og svo síð-
ast en ekki síst öll lánin sem eru
tekin til að greiða upp „hinar“
skuldirnar. Heimildir á kreditkorta-
reikningum eru allt of háar og slík
kort hafa verið böl þjóðarinnar um
langan tíma, fæstir hafa hreinlega
tekjur til að vera með slík kort.
Það er. nauðsynlegt að byggja
traust milli viðskiptavinarins og
bankanna. Viðskipti verða að byggj-
ast að einhvetju leyti á trausti.
Meðan bankastofnanir geta ekki
treyst því að viðskiptavinurinn sé
Guðbjörg
Hermannsdóttir
heiðarlegur og leggi fram allar upp-
lýsingar eða stofnunin getur ekki
aflað þeirra, og viðskiptavinurinn á
það á hættu að lokað verði fyrir öll
viðskipti í stað þess að tekið sé á
málunum ef hann sýnir reikninga-
súpuna, eða aðeins slett í verstu
holurnar, þá getur ekki verið traust
og aðilar halda áfram að pukrast
með sín mál þar til í óefni er komið.
Ég álít að allflestir vilji standa
í skilum og greiða sínar skuldir
hvort sem þeir hafa veðsett sínar
eigin eignir eða hausatal ættingja
og vina. Aðeins örfáir raunveruleg-
ir skúrkar ætla sér ekki að borga,
og er nákvæmlega sama á hveijum
það lendir. Allir hinir eru fólk, sem
ef því er liðsinnt og aðstoðað við
að koma reglu á hlutina, vill og
getur staðið undir því.
Það er nauðsynlegt að koma á
hjónaábyrgð, þ.e. hjón/sambýlis-
fólk ættu alltaf að samþykkja bæði
skuldir heimilisins hvort sem um
veðsetningu eða sjálfskuldar-
ábyrgð, skuldabréf eða víxil, trygg-
ingu eða heimild er að ræða. Slík
ábyrgð er oft nægjanleg og örugg-
ari en margar aðrar tryggingar.
Á sama hátt ættu hluthafar í
fyrirtækjum að vera fullkomlega
samábyrgir fyrir skuldum fyirtæk-
isins. Enginn utanaðkomandi ætti
að skrifa upp á fyrirtækjarekstur
eða brask nema hann sé sjálfur
þátttakandi í því og lánastofnun
sem lánar til slíks reksturs þarf að
fylgjast með og þá um leið taka
nokkra áhættu og ábyrgð.
Það er nauðsynlegt að endur-
skoða alla lánafyrirgreiðslu í land-
inu, breyta tryggingarformum og
hafa sveigjanlegri lánstíma. Tengja
raunverulega skuldastöðu inn á
skattskýrslu á sama hátt og launa-
upplýsingar, og síðast en ekki síst
sjá til þess að ábyrgðaraðilum, sem
hafa vegna upplýsingaskorts álpast
til að setja nafn sitt að veði, og
missa allt sitt, verði tiyggt að ein-
hver hlutur launa greiðandans
gangi til greiðslu skuldarinnar. Að
lokum að sjá til þess að ábyrgðarað-
ilar framtíðarinnar skrifi ekki blint
en hafi aðgang að upplýsingum
sem geta verndað þá frá mistökum.
Höfundur er bankastarfsmaður.
Nýr leikskóli í Gerðunum
ÞAÐ hefur ekki farið
mjög hátt undanfarið
að rætt er um að
byggja leikskóla í Gerð-
unum, nánar tiltekið í
Grundargerðisgarði.
Þetta tel ég vera mjög
misráðið. Verður það
rakið hér á eftir.
Leikskóli þessi er
ekki eingöngu fyrir
fbúa hverfísins enda
eru fjórir leikskólar í
hverfinu og stutt á milli
þeirra. Þessi leikskóli
er ætlaður fyrir hvern
sem er til að mæta þörf
fyrir leikskólapláss sem
alltaf er skortur á.
Enda var það eitt af loforðum R-list-
ans fyrir síðustu kosningar að
byggja fleiri leikskóla. Það verður
þó að segjast R-listanum til hróss
að hann er af fremsta mætti að
reyna að efna kosningaloforðin. En,
það er ekki sama hvernig er farið
að því. Þeir leikskólar sem fyrir eru
í hverfínu eru við Mosgerði, KFUM
og KFUK við Réttarholtsveg, við
Langagerði (norðaustan við Rétt-
arholtsskóla) og svo munu Vottar
Jehóva reka leikskóla við Sogaveg.
Staðsetning leikskólans við Mos-
gerði hefur bæði kosti og galla. Leik-
skólinn beinir umferðarþunga í Mos-
gerðið sérstaklega en einnig Háa-
gerðið. Nú vill svo til að alveg frá
Sogavegi og upp að Breiðagerðis-
skóla liggur göngustígur. Þessi
göngustígur er til mikils öryggis
fyrir börnin í Hlíðagerði, Melgerði
og Mosgerði og á Sogavegi þegar
þau leggja leið sína í skólann. Þau
þurfa ekki að óttast
umferð svo neinu nemi,
nema þegar þau koma
í Mosgerðið. Þá er
gjaman umferðarhnút-
ur fyrir framan göngu-
stíginn síðasta spölinn
í skólann. Þessi umferð-
arhnútur er af völdum
foreldra sem eru að
koma með börn sín í
leikskólann. Því þeir
nota sama göngustíg-
inn. Þeir skilja iðulega
bílana sína eftir í gangi
meóan þeir skjótast
með börnin og oft með
fullum ijósum sem geta
auðveldlega blindað
bömin í skammdeginu. Þá er Mos-
gerðið nokkuð snjóþungt, einhverra
hluta vegna, og á veturna myndast
oft ruðningar sem byrgja litlu fólki
sýn. Og allir eru að flýta sér og
engin hraðahindrun er í Mosgerði
eða Háagerði! Hinsvegar eru í tveim-
ur nálægum götum í hverfinu, sem
fáir eiga erindi um aðrir en íbúar,
fínar hraðahindranir sem virka svo
vel að maður forðast í lengstu lög
að aka Langagerði og Hæðargarð.
Lausn á þessu umferðarvanda-
máli gæti verið sú að breyta að-
keyrslu að leikskólanum með því að
hafa hana frá Réttarholtsvegi yfir
holtið og koma vestan að leikskólan-
um við endann á Háagerði. Þarna
er óbyggt og ég trúi því ekki að
óreyndu að það þyrfti að vera svo
dýrt að gera þennan vegarspotta og
bílastæði því jarðvegur er grófur og
að meginhluta holt, þ.e. grús. Það
ætti því að vera hægt að sleppa til-
Grundargerðisgarður-
inn er rúmlega 20 ára.
Þorsteinn Ulfar
Björnsson skrifar hér
gegn því að taka
þriðjung garðsins undir
leikskóla.
tölulega vel frá jarðvinnu því um-
ferðarþungi þessa spotta yrði aldrei
mjög mikill og svo er stutt ofan á
fast.
Nú er það svo að sunnan og suð-
austan við Breiðagerðisskóla er
óbyggt svæði sem að mínu viti er
upplagt til leikskólabyggingar. Þetta
svæði hefur staðið autt frá því að
Víkingur flutti starfsemi sína niður
í Fossvogsdal. Ég sé ekki betur en
að þar væri hægt að byggja leik-
skóla sem nýtti sömu aðkomuleið,
frá Réttarholtsvegi, og leikskólinn
við Mosgerði. Sú leið hefur þann
kost að umferð er beint frá Hæðar-
garði og innkeyrslan inn á Réttar-
holtsveg yrði á háholtinu með góðu
útsýni'til beggja átta, þ.e. niður á
Bústaðaveg og í norður til Miklu-
brautar. Ókosturinn er hinsvegar sá
að nemendur Réttarholtsskóla yrðu
óhjákvæmilega í meiri hættu af auk-
inni umferð. Þeir eru þó or^nir það
stórir að það er auðveldara fyrir þá
að varast hættuna. Á hitt er svo að
líta að mér er lífsins ómögulegt að
skilja af hveiju endilega þarf að
byggja þennan leikskóla sérstaklega
í þessu ákveðna hverfi þar sem hann
á að vera fyrir alla, án tillits til bú-
setu. Það eru nefnilega nokkur
óbyggð svæði í nágrenninu sem
einnig væru athugandi. Þar má t.d.
nefna svæðið norðan við útvarpshús-
ið. Mér hefur skilist að ástæða þess
að það sé ekki nothæft sé sú að það
sé ekki í hverfinu. Fimmtán metra
breið gata sem heitir Háaleitisbraut
skilur þar á milli!
Og þá er komið að leikskóla í
Grundargerðisgarði. Þetta finnst
mér prívat og persónulega svo for-
áttuvitlaus hugmynd að maður undr-
ast að nokkrum detti svona löguð
vitleysa í hug.
Grundargerðisgarðurinn er rúm-
lega tuttugu ára gamall. Var opnað-
ur 1973 og mun hafa verið skipu-
lagður af Hafliða Jónssyni fyrrver-
andi garðyrkjustjóra. Frá upphafi
hefur Þórhallur Halldórsson verið
garðyrkjumaður garðsins og hefur
hann unnið af mikilli natni, um-
hyggju og samviskusemi eins og
garðurinn ber vitni um. Þetta er eini
almenni skrúðgarðurinn í hverfinu.
Garðurinn er mjög skjólgóður vegna
gróðursins á ióðunum í kring um
hann, Sogavegi, Akurgerði og
Grundargerði. Við flest hús í þessum
götum eru hávaxin tré sem bijóta
niður vind áður en hann kemur að
hávöxnu gljávíðishekkinu sem um-
lykur garðinn. En það er fleira en
gljávíðir í Grundargerðisgarði. Þar
er að finna raðir og lundi annarra
tijáa og runna eins og reynis, úlfa-
reynis, grenis, birkikvists og runna-
muru. Rétt við skýli garðyrkju-
mannsins er svo mikið belti alaska-
Þorsteinn Ú.
Björnsson
yllis sem er hvítur af blómum fram-
an af sumri en rauður af beijum á
haustin. Þessi ber eru mikilvæg fæða
fyrir villta fugla sem í þakklætis-
skyni dreifa fræjunum með tilbúnum
áburðarskammti þegar þeir hafa
nýtt sér aldinkjötið. Vegna þess hve
garðurinn er skjólgóður er meðalhiti
þar eitthvað örlítið hærri en um-
hverfís sem gerir það að verkum að
hunangsflugur sjást þar einna fyrst
á ferli á vorin í hverfinu. Þar er einn-
ig stórt beð sumarblóma sem alltaf
er augnayndi á sumrin. Það fær að
halda sér samkvæmt þeirri teikningu
sem ég hef undir höndum. En stutt
frá því er sérkennileg steinhæð og
steinhæðabeð með fjölæringum af
ýmsu tagi. Þetta á að hverfa undir
leikskóla. Og þar er skaðinn mestur
því þarna eru margar tegundir, stór-
ar og smáar sem blómgast mis-
snemma svo þarna er blómskrúð
lungann úr sumrinu. Stórar jurtir
eru áberandi eins og risamjaðurt,
skessujurt, skjaldmeyjarfífill og fleiri
og gefnargras svo fátt eitt sé nefnt.
Þá ber mikið á hnoðrum, steinbijót-
um og öðrum steinhæðaplöntum í
steinhæðinni sem er að mörgu leyti
sérstök. Þetta er óþrjótandi upp-
spretta fóðurs fyrir fánuna sem sest
þarna að veisluborði. Flugur og fiðr-
ildi nærast á blómasafa og frjódufti
og fuglarnir slá ekki væng á móti
feitu fiðrildi eða flugu til að flytja
heim í hreiður sem gjarnan er í tijá-
krónunum, annaðhvort í garðinum
sjálfum eða í görðunum í kring.
Þetta matarbúr á sem sagt að
hverfa. Hvert fara þá fuglarnir sem
syngja svo fallega fyrir okkur á
kyrrum sumarkvöldum? Vissulega
hafa þeir æti í einkagörðum í kring
en hætt er við að þeim fækki.
Höfundur er kvikmyndagerðar-
maður og íbúi í Smáíbúðahverfi
og Aliugamaður um gróður.