Morgunblaðið - 03.01.1996, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 3. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
FJÖLMIÐLUIM
Spár um dauða blaða
vestra ekki tímabærar
Utbreiðsla bandarískra dagblaða
Milljónir eintaka á dag
50
Morgunblöð
7f ~
Síðdt •gisblöð
1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1994
ÞRÁTT fyrir tilkomu
nýrra rafeindafjölmiðla
eru spádómar um yfír-
vofandi blaðadauða í
Bandaríkjunum stórum
ýktar að mati sérfræð-
inga í málum bandarí-
skra fjömiðla, segir Tony
Jackson í eftirfarandi
grein úr Financial Times.
Bandaríski blaðaiðnaðurinn er illa
á vegi staddur. Verkföll hafa geisað
á tveimur biöðum í Detroit síðan í
sumar. Times Mirror, eigandi The
Los Angeles Times og fjölda annarra
blaða, hefur sagt upp þúsundum
starfsmanna. Útgáfa nokkurra blaða
Times Mirror forlagsins, þar á meðal
verðlaunablaðsins New York
Newsday, hefur verið stöðvuð.
í fljótu bragði gæti þetta virzt lex-
ía, sem blöð annars staðar í heiminum
ættu að láta sér að kenningu verða.
Bandaríkin eru heimkynni rafeinda-
fjölmiðla í beintengdum heimi, þar
sem prentuð blöð kunna að virðast
átakanlega gamaldags. Hefst dauði
þeirra í Bandaríkjunum?.
Tækifæri eða ógnun?
Getur verið, en ekki strax. Um-
brotin í greininni eru aðallega and-
svar, ekki við framtíðinni, heldur
kvalafullri niðursveiflu áranna eftir
1990. Blöðin gætu tekið fjörkipp
þegar líður á áratuginn að sögn sér-
fræðinga. Ef til lengri tíma er litið
gæti tilkoma rafeindafjölmiðla
reynzt tækifæri fremur erv ógnun.
Blöðin eru háð sveiflum og sveiflur
á auglýsingatekjum mótast meira af
efnahagsástandinu en tekjur af seld-
um eintökum. Hlutdeild blaða á
bandarískum auglýsingamarkaði
hefur farið minnkandi síðan um miðj-
an áttunda áratuginn. Á uppgangs-
árunum á níunda áratugnum bar
minna á þessu en ella vegna þess
að auglýsingar jukust meira en bú-
ast mátti við miðað við efnahags-
ástandið í heild.
Samdrátturinn 1991 olli því að
auglýsingar drógust saman og hlut-
deild blaðanna hélt áfram að minnka.
Afleiðingin varð sú að auglýsinga-
tekjur blaða minnkuðu um 6%, þann-
ig að hagnaður nokkurra stórra fjöl-
FRANSKA vefnaðarvöru- og af-
þreyingarsamsteypan Chargeurs
átti fyrir áramót í viðræðum við
forsvarsmenn vinstriblaðsins Li-
beration um að hún kaupi hlut í
því og verða einn af stærstu eig-
endunum. Eru vonir bundnar við
að nýtt fjármagn frá samsteypunni
geti forðað blaðinu frá hruni en
það á í miklum fjárhagserfiðleik-
um.
Chargeur á.fyrir 12% hlut í blað-
inu en setur breytt vinnubrögð sem
skilyrði fyrir aukningu. BrejAa þarf
lögum útgáfufélagsins vegna þess
að þar er kveðið á um að enginn
miðla rýmaði og tap varð á öðrum.
Árið 1994 fóru auglýsingar að
aukast á ný. Þá var hins vegar kostn-
aður af dagblaðapappír — aðalhrá-
efninu — farinn að tvöfaldast.
Viðbrögð útgefenda voru að
hækka verð blaðanna — um 10% í
ár, sem á sér varla hliðstæðu að
sögn sérfræðinga. Fjöldi seldra ein-
taka hefur óhjákvæmilega minnkað
og þótt dagblaðapappír hækki ekki
eins mikið í verði og áður er ekki
víst að hækkununum sé lokið.
Þó er ástæða til bjartsýni. Kevin
Lavalla, sérfræðingur Veronis.Su-
hler — hins kunna fjárfestingabanka
og fjölmiðlaráðgjafa í New York —
bendir á að bæði forsetakosningar
og Ólympíuleikar fari fram í Banda-
ríkjunum á næsta ári og að það
muni auka tekjur blaða.
Blöðunum er einnig hagur í að eft-
irstríðskynslóðin nálgast fimmtugt. í
Bandaríkjunum sem annars staðar
hefur sýnt sig að miðaldra og roskið
fólk eru tryggustu blaðalesendumir.
Þess vegna spáir Lavalla því að
fækkun seldra eintaka fari niður f
0,2% á ári út áratuginn, samanborið
við 0,6% á undanförnum fimm ámm.
Auglýsingatekjur ættu að aukast um
nánast 5% á ári að hans sögn, saman-
borið við 1% til þessa.
Ýkjur um
fj arskiptabyltingu
Á sama tíma hefur bandarískum
borgum, þar sem fleiri en eitt blað
koma út, fækkað úr 94 laust fyrir
1960 í 36 á þessu ári. Nokkuð aukin
sunnudagssala hefur að nokkru veg-
ið á móti minni sölu daglega. Vegna
þess hve háð blöðin era auglýsingum
skiptir þó mestu máli að hlutdeild
þeirra á auglýsingamarkaði hefur
minnkað úr 30% um miðjan áttunda
áratuginn í 23% nú.
einn aðili utan útgáfufélagsins megi
eiga meira en 20% hlut og yrði af
aukningunni færi Chargeur yfir það
hámark.
Serge July, stjórnarformaður Li-
beration og einn af stofnendum
í þessun samhengi gæti tilkoma
rafeindamiðla virzt ennþá hættulegri
en ella. Mönnum hefur verið sagt
að fjarskiptabyltingin hafi jafnmikil
áhrif á þjóðfélagið og iðnbyltingin.
Því hefur verið spáð að á öld staf-
rænna upplýsinga verði blöðin jafn-
fornfáleg og pergament.
Sumir sérfræðingar í bandarískum
fjölmiðlum era ekki vissir um að það
sé rétt. Blöðin hafa Hfað af tilkomu
útvarps, þegar fréttir þeirra urðu
dagsgamlar, og sjónvarps, sem gerðu
fréttir lifandi með myndum. Þrátt
fyrir hægfara hnignun blaða er tals-
vert lífsmark með þeim enn.
Blöðin hafa líka tæknilega kosti
samanborið við tölvur. Eins og allir
vita þarf ekkert fyrir því að hafa að
taka upp dagblað og fara að lesa,
en talsvert tilstand að fá fréttir úr
tölvu með tæknibrögðum.
Rafeindamiðlar takmarkast enn
að miklu leyti við texta. Það mun
breytast, en segja má að blöðin hafí
forskot í keppni við aðra miðla eins
og sjónvarp. Michael Groves frá
bandaríska blaðasambandinu bendir
á að um 150 bandarísk blöð hafí
aðstöðu í veraldarvefnum. „Blöðin
munu ekki halda að sér höndum og
fylgjast með alnetinu," segir hann.
„Við verðum hluti af því.“
Ef blöðunum tekst það komast þau
langt með að leysa höfuðvanda sinn.
Hann er sá að þótt lesendur þeirra
sé efnað og menntað millistéttafólk
eru þeir farnir að eldast og of fáir
leysa þá af hólmi. Alnetið gefur blöð-
unum færi á að höfða til tölvulæsr-
ar, yngri kynslóðar. Ef þau grípa
ekki það tækifæri geta þau sjálfum
sér um kennt.
Frá sjónarmiði blaðamanna skiptir
litlu máli hvort er hagkvæmara að
blöð verði áfram gefín út í núverandi
mynd eða taki á sig stafrænt form.
þess, sagði nýlega í innanhús-
skýrslu að ef ekki yrði hrint í fram-
kvæmd endurskipulagningu og
fengið fjármagn, minnst 70 milljón-
ir franka eða um 800 milljónir
króna, myndi blaðið verða að biðja
Stafrænar auglýsingar kunna að
gefa meiri tekjur, þótt það sé ekki
víst. Blöð í núverandi mynd munu
vafalaust halda velli. En alnetið mun
valda róttækum breytingum á blöðun-
um á sama hátt og tilkoma útvarps
og sjónvarps á sínum tíma.
Æsifréttamennska
Prófessor James Carey við CoL
umbia School of Journalism bendir á
æsifréttamennsku — sem hann kallar
„gula blaðamennsku“ — í dagblöðum
jafnt sem sjónvarpi. „Síðasta skeið
gulrar blaðamennsku í Bandaríkjun-
um var um síðustu aldamót," segir
hann. „Þá var líka þannig komið
fyrir blöðunum að hver sem var gat
haft möguleika á að hreppa þau.“
Á þeim tíma segir hann að hrað-
virk tækni hafí breytt blöðunum og
gert þeim kleift að ná til fjöldans.
Auglýsingamáttur blaðanna jókst um
leið. „Nú,“ segir hann, „táknar ring-
ulreiðin í fjarskiptaiðnaðinum yfir-
leitt að enginn veit hvert þeir halda.
Þessi óstöðugleiki hefur leitt iðnaðinn
út í æsifréttamennsku."
Prófessor Carey gerir ekki ráð
fyrir að greinin verði lengi á þessu
stigi. í fyrsta lagi þreytist lesendur
eða áhorfendur fljótt á nýjum æsi-
fréttum. í öðru lagi muni umróta-
skeiðið í fjarskiptageiranum ekki
standa að eilífu. En viss aðlögunar-
tími sé nauðsynlegur.
Þegar stöðugleiki kemst á aftur
gerir Carey ráð fyrir að blöðin verði
mikilvægur þáttur í kerfínu. Ástæðan
sé sumpart sú að lesendur (í Banda-
ríkjunum) tilheyri fyrst og fremst
samfélögum — borgum, bæjum eða
sveitafélögum — og blöðin eigi sinn
þátt í að halda þessum samfélögum
saman. „Svo lengi sem blöðin standa
föstum fótumn í þessari hefð munu
þau gegna mikilvægu hlutverki —
þótt það verði minna og bundnara
betri stéttum," segir Carey.
Þetta gefur öðram blöðum heims
hins vegar til kynna að bandaríska
fyrirmyndin kunni að skipta takmörk-
uðu máli. Bandarísk blöð era furðan-
lega sundrað í landi 240 milljóna íbúa.
Af um 1500 dagblöðum landsins era
1300 gefin út í innan við 50.000 ein-
tökum og aðeins fjögur — Wall Street
Joumal, USA Today, New York Ti-
mes og Los Angeles Times - i meira
en einni milljón eintaka.
í öðrum löndum eru blöð gefin út
í stærri upplögum miðað við fólks-
fy'ölda og fjölmiðlaslagurinn þar verð-
ur ugglaust háður með öðram hætti.
En meginreglan virðist ljós: þrátt
fyrir alla sína galla eru blöðin ekki
ennþá dauð.
um gjaldþrotaskipti nú í janúar eða
febrúar.
Stjómendur blaðsins leggja til
að 95 af 390 starfsmönnum þess
hætti sjálfviijugir störfum, þar af
65 blaðamenn og þannig verði hægt
að draga úr reksturskostnaði. Fyrir-
hugað er að ræða áætlunina á mið-
vikudag en hún hefur þegar valdið
hörðum mótmælum.
Frönsk dagblöð hafa lent í mikl-
um fjárhagslegum hremmingum
síðustu mánuðina. Le Monde hefur
m.a. barist við vaxandi rekstar-
kostnað, minnkandi auglýsingatekj-
ur og samdrátt í sölu.
Gjaldþrot vofir
yfir Liberation
Bandarískt
boð í tékk-
neska stöð
Prag. Reuter.
BANDARÍSKT fyrirtæki, Stratton
Investments Inc., reynir að eignast
15% hlut í einkarekinni svæðis-
sjónvarpsstöð í Tékklandi, Premi-.
era-sjónvarpinu, fyrir ótiltekna
upphæð.
Stratton Investments er í eigu
bandaríska fjárfestans Michaels
Dingmans og hyggst kaupa hlut-
inn af tékkneskum banka, In-
vesticni & Postovni Banka AS, sem
er að miklu leyti í eigu ríkisins.
Bankinn á nú 45% í Premiera.
Stratton keypti nýlega stóran
hlut í sjö tékkneskum fyrirtækj-
um af tékknesku fjárfestingarfé-
lagi.
Fyrirtækið hyggst láta Premi-
era-sjónvarpinu í té ársgamla stöð
í Prag, útvega því „aðgang að þllu
því efni sem hægt er að afla í
heiminum" og tryggja samstarf
við „erlenda sérfræðinga sem búi
yfir mikilli þekkingu á sjónvarps-
málum.“ Premiera hefur bækistöð
í Mið-Bæheimi og hefur reynt að
láta útsendingar sínar ná til ann-
arra hluta Tékklands.
Stratton vill einnig hjálpa
Premiera að auka markaðshlut-
deild sína á kostnað Nova TV, eina
sjónvarpsnetsins í einkaeign í
Tékklandi. Nova TV er í eigu
Central European Media Enterpri-
ses Ltd.
Premiera nær sem stendur til
um það bil fjórðungs Tékklands,
en rúmlega helmings íbúanna að
sögn tæknistjóra stöðvarinnar,
Jans Plihals. Hann segir að Prem-
ira vilji vera „fjölskyldusjónvarp".
Um 55% hlutabréfa í Premiera
eru í eigu FTV Premiera, tékk-
nesks fyrirtækis í eigu Investicni
& Postovni. Talsmenn bankans
segja að hann hyggist selja fleiri
Premiera-bréf.
------» ♦ »
Soros á 7,28
prósentí
Times Mirror
Washington. Reuter.
GEORG SOROS, hinn kunni fjár-
festir og milljarðamæringur, hefur
skýrt frá því að hann hafi eignazt
7,28% hlut í Times Mirror Co., sem
gefur út Los Angeles Times,
Newsday og fleiri blöð.
Sjóður undir stjórn Sorosar
keypti 2.2 millj. hlutabréfa í Times
Mirror dagana 25. október til 19.
desember, þannig að hlutur hans
jókst í alls 5.87 millj. A-hlutabréfa.
Sjóðurinn greiddi 28,904-
33,810 dollara á hlutabréf, eða
um 71.97 milljónir dollara, sam-
kvæmt tilkynningu til SEC-eftir-
litsnefndarinnar á verðbréfamark-
aði Bandaríkjanna.
Soros kvaðst hafa orðið sér úti
um bréfin í fjárfestingarskyni.
Samkvæmt núgildandi verði er
hluturinn rúmlega 200 milljóna
dollara virði.
Hlutabréf í Times Mirror hækk-
uðu um 1 dollar í 34,875 í kaup-
höllinni í New York.
ALÞJOÐA
LÍFTRY GGINGARFÉLAGIÐ
Viö óskum viðskiptavinum okkar gleðilegs árs og
farsældar á nýju ári. Þökkum samskiptin á liðnum árum.