Morgunblaðið - 03.01.1996, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 3. JANÚAR 1996
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Sagan af Kvani
Pocahontas
á frummálinu
BOKMENNTIR
Sfcáldsaga
KONAN SEM MAN
eftir Lindu Lay Shuler í íslenskri
þýðingu Alfheiðar Kjartansdóttur.
Vaka-Helgafell 1995 - 429 síðiu'.
2.990 kr.
KONAN sem man er viðburða-
rík og spennandi indíánasaga sem
gerist í Norður-Ameríku á síðari
hluta 13. aldar, nokkru fyrir daga
Kólumbusar og spænsku land-
vinninganna og löngu fyrir daga
kúrekanna. Frásögnin er fast-
bundin tíma og rúmi og er þess
vegna ekki ævintýrasaga ■þótt
þráður hennar geti oft og tíðum
talist ævintýralegur. Frá hendi
höfundarins er sagan endursköp-
un horfins tíma og horfinna að-
stæðna, nokkurskonar tilbúning-
ur sem þó er ætlast til að les-
andinn leggi nokkurn trúnað á.
Atburðarásin er dregin nákvæm-
um dráttum þar sem hvert atvikið
rekur annað og umhverfi sögunn-
ar á sér raunverulegar hliðstæður
í hellaþorpum og öðrum bústöðum
indíána sem enn „eru uppistand-
andi í allri sinni hrörlegu dýrð“.
Konan sem man sver sig mjög í
ætt við örlaga-ættbálkasögur
Jean M. Auel um Bjarnarþjóðina
og Mammútaþjóðina en sögur af
þessum toga eru skrifaðar undir
miklum áhrifum nútíma kvik-
myndagerðar þar sem meginá-
hersla er lögð á hlutlægni í stíl
og hraða og spennandi sviðsetn-
ingu atburða.
Konan sem man fjallar í megin-
dráttum um unga og bláeyga indí-
ánastúlku að nafni Kvani. Strax
í upphafi sögunnar er lesandinn
dreginn inn í miðju atburðanna
þegar móðir stúlkunnar er að
hjálpa henni að flýja ættbálk sinn
og eiginmann. Ástæðan er sú að
upp hefur komið mannskæð sótt
sem talin er vera hennar sök.
Kvani er dæmd til útskúfunar
enda sanna blá augu hennar að
hún sé norn. Ástæðuna fyrir lit
augnanna má rekja til þess að
fyrir langa löngu birtust indíán-
unum bláeygir guðir, ljósir á hör-
und sem nauðguðu kvenfólkinu.
Móðir Kvani segir henni að langt
í suðaustri búi bláeygur höfðingi
sem hún eigi að leita verndar hjá.
Með þessa vitneskju í farteskinu
heldur Kvani út í heim að leita
uppruna síns og þar bíða hennar
hundrað hættur. Fljótlega hittir
hún örlagavald sinn, Kokopelli,
sem er töframaður, kaupmaður
og læknir. Hann ferðast um í
verslunarerindum og útdeilir heil-
ögu sæði sínu sem tryggir ætt-
bálkunum fijósemi og velgengni.
Kokopelli skilur Kvani eftir hjá
Arnarættbálkinum og heldur ferð
sinni áfram. Dvöl Kvani þar nær
yfir hálfa söguna og lýsir því
hvernig líf hennar fléttast saman
við líf annarra í ættbálknum.
Kokopelli birtist henni aftur á
örlagastundu ásamt bláeygum og
risavöxnum víkingi, hvítum á hör-
und með hár eins og haustlaufið.
Víkingurinn er gráðugur nauðg-
ari og kátleg útgáfa af norrænum
durti sem á sínar veiku hliðar eins
og aðrar persónur þessarar sögu.
Síðari hluti bókarinnar segir frá
viðburðaríkri ferð þeirra þriggja
á vit örlaganna.
Mikið af efni sögunnar fjallar
um samruna manns og náttúru,
helgisiði og athafnir indíánanna,
margræðar sýnir þeirra, óbeislað
kynlíf, tákn og drauma, ættarbönd
og heim hinna látnu í bland við
húmor og óhugnað. Tortryggni og
afbrýðisemi krauma undir niðri í
mannlegum samskiptum og þrátt
fyrir yfimáttúrulega hæfileika
Kvani er hold hennar veikt og
hefur það afdrifaríkar afleiðingar
í för með sér. Konan sem man er
sú „persóna“ sögunnar sem varð-
veitir vitneskju um uppruna fólks-
ins og hina sérstöku visku kvenn-
anna. Þekking þeirra gerir ætt-
bálknum kleift að komast af í
stríðshijáðum heimi karlmanna
sem svífast einskis til að uppfýlla
eigin græðgi.
íslensk þýðing Álfheiðar Kjart-
ansdóttur er afar vel af hendi
leyst, frásögnin líður vel áfram og
fullkomins samræmis gætir í þýð-
ingunni frá upphafi til enda.
Jón ÖzurSnorrason
KVIKMYNPIR
Bíóborgin/
Bíóhöllin/Sagabíó
POCAHONTAS ★ ★ Vi
Leiksljórar: Mike Gabriel og Eric
Goldberg. Tónlist: Alan Menken og
Stephen Schwartz. Raddir: Mel Gib-
son, Irene Bedard, Russell Means,
Linda Hunt og Billy Connolly.
Enskt tal - íslenskur texti.
Walt Disney. 1995.
STÓRSTJARNAN Mel Gibson
leikur landnemann John Smith í nýj-
ustu Disney-teiknimyndinni, Poca-
hontas, og það er ekki nóg með að
hann sé að leika teiknimyndapersónu
í fyrsta skipti á ferli sínum heldur
syngur hann einnig í fyrsta skipti
og gerir það bara vel. Helstu kvik-
myndastjömur í Hollywood hafa leik-
ið inn á Disney-teiknimyndir hin síð-
ari ár og Gibson er enginn eftirbátur
þeirra. Leikur hans er auðvitað bund-
inn lögmálum teiknimyndanna;
Smith er sönn ævintýrapersóna, fjall-
myndarlegur og djarfhuga og umfað-
maður af fallegri stúlku. Þannig er
Gibson sannarlega á heimavelli og
þarf ekki mikið að hafa fyrir hlutun-
um nema vera mjúkur og elskulegur.
Irene Bedard leikur indjánastúlk-
una Pocahontas, sem í trássi við
skipanir indjánahöfðingjans föður
síns verður ástfangin af Smith. Poca-
hontas er ein af svipsterku kvenhetj-
um Disney-teiknimyndanna sem orð-
ið hafa til eftir að kvennahreyfingar
komu til sögunnar og tættu í sig
hina húsmóðurlegu og undirgefnu
Mjallhvíti. Pocahontas er svona
náttúrubarn sem steypir sér niður í
vatn af ótrúlega háum klettum og
fer syngjandi niður skelfilegar flúðir.
Öll áherslan er á sjálfstæði hennar
og frelsisþrá (pabbinn vill gifta hana
þegjandalegum og svipljótum stríðs-
manni) og Bedard fellur vel inn í
hlutverkið.
Pocahontas er ólík þeim Disney-
teiknimyndum sem við höfum séð á
undanfömum ámm að því leyti að
hún fjallar um raunverulegar persón-
ur í raunverulegu umhverfi og byggir
á sögulegum atburðum svo höfund-
amir leggja áhersluna á n.k. raunsæi
þótt ekki sé það algilt. Flest í henni
hefði mátt kvikmynda á hefðbundinn
hátt. Hún er heldur ekki um baráttu
góðs og ills, sem hefur verið drifkraft-
urinn í Disney-myndunum hingað til.
í henni er ekkert yfimáttúmlegt ill-
menni eins og Jafar eða undirfömlt
kvikindi eins og Skari og maður sakn-
ar þess. Hér er áherslan frekar á
spennandi ástarsögu I ætt við Rómeó
og Júlíu. Teikningamar eftir meistar-
ana hjá Disney em oft frábærlega
gerðar og Pocahontas er ágæt
skemmtun þótt hún sé bragðdaufari
en meistaraverk eins og Aladdín og
Konungur ljónanna.
Arnaldur Indriðason
Misheppn-
að stríð
MYNDLIST
Mokka
HLJÓÐVERK - INNSETN-
ING
Magnús Pálsson. Opið alla daga.
Aðgangur ókeypis.
MYNDLISTIN tekur á sig ýmsar
myndir, og meðal íslenskra lista-
manna hefur Magnús Pálsson verið
dijúgur við að teygja á hinum hefð-
bundnu mörkum. Undanfarin ár
hefur hann unnið mikið að gerð
hljóðverka og innsetninga, sem
hann hefur gjama kallað „rjóður“
eða „raddskúlptúra". Þannig hefur
listamaðurinn vísað til þess að með
verkunum er stefnt að einni heild,
sem ýmist hverfist um sýningar-
gesti, eða verður jafnlifandi fyrir
hugskotssjónum þeirra og hefð-
bundin höggmynd.
Oftar en ekki hefur þessi ásetn-
ingur tekist með ágætum, og hafa
listunnendur fengið notið margra
framkvæmda Magnúsar á þessu
sviði; er skemmst að minnast „Tjöp-
örnipinnipi“ sem sett var upp í
Ráðhúsi Reykjavíkur í febrúar sl. í
tilefni þings Norðurlandaráðs, sem
hér sat á þeim tíma.
Að þessu sinni hefur Magnús leit-
að fanga í sögunni, en sýninguna
á Mokka nefnir hann „Hundraðára-
stríðið" eftir þessu sögufræga stríði
enskra og franskra konunga á 14.
og 15. öld, sem átti öðrum stríðum
meiri þátt í að skerpa þjóðaheildir
Evrópu á síð-miðöldum. Þetta stríð
var William Shakespeare ótæmandi
akur í fjölmörgum leikritum sem
enn bjóða upp á listræn tilþrif, og
er skemmst að minnast kvikmynda-
gerð Kenneths Branagh af leikrit-
inu Hinriki V, sem hér var sýnd
fyrir nokkrum árum. Sterkir per-
sónuleikar, sögufrægar orrustur og
slungin örlög einkenna þessa tíma,
sem eru enn mjög svo lifandi í hug-
um áhugafólks um sögu.
Magnús hefur unnið fátæklega
úr þessum ríkulega efnivið; helst
má nefna þetta skyndimyndir úr
stríði skv. opinberum skjölum, sem
eru uppistaða efnisins. Fáeinir text-
ar eru prentaðir í mismunandi letur-
stærðum á blöð, sem síðan eru fest
á veggi kaffihússins, frá stærsta
letrinu í neðstu röðinni til hins
smæsta efst; með besta vilja er
aðeins hægt að fylgja textabrotum
á stangli, en aldrei hægt að fá heild-
armynd af ákveðinni framrás.
Fijálsleg sögumeðferð veikir efnið
enn frekar; hér hefst frásögnin á
bréfí frá 1322, en stríðið er al-
mennt talið heijast 1337 og standa
(með hléum) til 1453.
Hinn lesni hluti heildarinnar er
heldur ekki eins ríkulegur og menn
eiga að venjast frá frá Magnúsi.
Hér er um að ræða einradda lest-
ur, tvíradda, ósamstæðan samlest-
ur, eða hvísl, sem tæpast greinist
yfír hljóðlátri viftu staðarins; flutn-
ingur er þurr og fréttalegur, en
fjarri öll þau tilþrif í raddbeitingu,
sem hafa einkennt svo mörg slík
verk listamannsins undanfarin ár.
Að öllu athuguðu verður að segj-
ast að hér er á ferðinni eitt mishepp-
að stríð; sá sögulegi vettvangur sem
hefur verið akur heimsbókmennt-
anna er hér aðeins tilefni að tilþrifa-
lítilli flatneskju, sem hefði mátt
missa sín.
Eiríkur Þorláksson
♦ ♦ ♦-------
Sýningu Evu
að ljúka
SÝNINGU Evu Benjamínsdóttur í
Listhúsinu í Laugardal lýkur 6. jan-
úar.
Inntak sýningarinar er „Eykta-
mörk, björg og flæði“. Verkin eru öll
unnin 1995 í akrýl og olíu á striga.
Þetta er fjórða einkasýning Evu á
12 árum.