Morgunblaðið - 31.01.1996, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 31. JANÚAR 1996 23
AÐSENDAR GREINAR
í FRAMHALDI af
þeirri umræðu, er verið
hefur undanfarið í fjöl-
miðlum um aðalskipu-
lag Hveravalla og þau
drög að deiliskipulagi
og umhverfismati, sem
nú hafa verið auglýst
til almennrar umsagn-
ar, vil ég leyfa mér að
benda lesendum Morg-
unblaðsins á eftirfar-
andi:
Þær hugmyndir, sem
forsvarsmenn Svína-
vatnshrepps gera sér
um arðsemi af fyrirhug-
aðri ferðamannaþjón-
ustu sinni á Hveravöll-
um, eru óraunhæfar, ef tekið er mið
af reynslu Ferðafélagsmanna af ára-
tuga starfsemi á þeim stað, þar sem
sjálfboðavinna hefur þó skipt miklu
máli. Mun áhugaverðara væri fyrir
Svínvetninga að byggja upp ferða-
mannaþjónustu í skálunum miklu og
glæsilegu í graslendinu norður undir
Blöndulónum, sem eru á þeirra veg-
um (hluti af Blöndubótum), en þar
virðast vera góðar aðstæður til þess
háttar starfsemi. í ljósi þessa er
umræðuverð ætlun Svínvetninga um
stórframkvæmdir á Hveravöllum og
hugmyndir þeirra um að réttara sé
nú að leggja það, sem eftir er af
Blöndubótunum, í þær framkvæmdir,
er þeir áætla bersýnilega að muni
skila meiri arði með því móti en að
láta þær liggja á bankabókum eins
og verið hefur um sinn.
Þeir mætu menn, sem að skipu-
laginu standa, hafa látið liggja að
því, að umgengni ferðamanna á
svæðinu sé ill og horfi til landspjalla
af þeim sökum. Hið sanna er - sem
fjölda manna er vel kunnugt um -
að lengi hefur verið náið samstarf
milli Ferðafélags íslands og Nátt-
úruverndarráðs á þessum friðlýsta
stað. Þarna hefur sannarlega mikið
verið gert til að bæta öryggi og
umgengni ferðamanna, göngustígar
verið lagðir eða merktir
og m.a. vandaðar
„trébrýr“ lagðar um
hverasvæðið sjálft, sem
bæði verndar hverina
og umhverfi þeirra og
ferðamennina sjálfa.
Gamla sæluhúsið, sem
þjónaði ferðamönnum
þarna áður en eldri skáli
Ferðafélags íslands var
reistur, hefur nú verið
endurbyggt fyrir höfð-
inglegt styrktarfé úr
Fjallasjóði. Ferðafélag-
ið stóð að útgáfu vand-
aðs bæklings um svæð-
ið, sem hefur upplýs-
ingar að geyma um
gönguleiðir, umgengni og annað,
sem ferðamaðurinn þarf að vita um,
og er þessum bæklingi dreift til
gesta á staðnum. Almennt má segja,
að umgengni um svæðið sé góð enda
er haft gott eftirlit með henni. Ekki
er mér annað kunnugt en að starf-
semi Ferðafélagsins á þessum stað
hafi almennt mælst vel fyrir meðal
ferðamanna og sú einfalda en
trausta þjónusta og aðstaða félags-
ins, sem þar er í boði, hafi orðið
ótölulegum fjölda manna að miklu
gagni.
Við undirbúning að gerð aðal-
skipulags^ var staðið undarlega að
málum. Ég fullyrði af öryggi, eftir
upplýsingum frá traustum Ferðafé-
lagsmönnum og miðað við fyrirliggj-
andi gögn, að sveitarfélagið, sem
stóð að skipulaginu, hafði aldrei hið
minnsta samráð við Ferðafélagið
meðan á gerð skipulagsdraganna
stóð og voru Ferðafélagsmenn þess
vegna óviðbúnir því að þessi drög
væru tekin til endanlegrar afgreiðslu
eins og á stóð. Þeir höfðu ekki veður
af því, að til stæði að skerða aðstöðu
félagsins á Hveravöllum með þeim
hætti, sem raun bar vitni um, því
að annars hefðu þeir auðvitað tekið
til öflugra andmæla á sínum tíma.
Þáverandi forseta félagsins var að
vísu gefið í skyn, í óformlegum við-
ræðum og áður en eiginleg skipu-
lagsvinna hófst, að til stæði að skipu-
legga hreppinn allan, en þá var alls
ekki látið að því liggja, að stefnt
væri að því að meiða Ferðafélagið á
nokkurn hátt svo sem með því að
skerða eignir þess. Þessi vinnubrögð
við undirbúning skipulags eru a.m.k.
óvenjuleg og að mínu mati og ýmissa
annarra óveijandi, því að ekki var
við marga hagsmunaaðila að eiga á
Hveravöllum, sem þurft hefði að
tala við og tilkynna um niðurrif skála
o.þ.h.
Ég leyfi mér að fullyrða, að nái
fyrirhuguð skerðing á aðstöðu Ferða-
félagsins fram að ganga sé veruleg
hætta á því, að starfsemi félagsins á
Hveravöllum leggist niður áður en
langt um líður og ég tel svo sannar-
lega að þar væri miður farið. (Sumir
hinna bestu norðanmanna hafa haft
við orð, að heppilegast væri, að eldri
skáli Ferðafélagsins, sem höfundar
núverandi skipulags segja þó af rausn
sinni að megi standa, geti í framtíð-
inni þjónað sem búningsklefi fyrir
hótelgesti þeirra, en baðpollurinn litli
er sem kunnugt er við hlið skálans).
Ég er hins vegar ekki einn um það,
meðal þeirra sem standa félaginu
nærri, að hafa á undanförnum vikum
skynjað mikinn og lifandi áhuga al-
mennings í landinu á þessu máli.
Engum fær dulist, að málstaður
Ferðafélagsmanna hefur nú djúpan
hljómgrunn meðal margra íslend-
inga. Hygg ég þó, að sá hugur al-
mennings eigi eftir að koma enn
skýrar í ljós síðarmeir þótt auðvitað
voni ég, að öll skoðanaskipti í þessu
máli verði með menningar- og hóf-
semdarbrag.
Aðstandendur skipulags Hvera-
valla stefna að stórframkvæmdum
þar á eigin vegum. Ekki fer á milli
mála, að mjög er vafasamt, hvort
þessi viðkvæmi staður í hjarta
óbyggðanna muni þola þau miklu
mannvirki Svínvetninga, þ. á m.
þjónustumiðstöðina stóru (allt að
Það er grundvallarósk
Ferðafélagsmanna, seg-
ir Páll Signrðsson í
fyrri grein sinni, að
nýrra sæluhúsið fái að
standa áfram.
900 fermetrum), sem drög að deili-
skipulagi gera ráð fyrir. Einnig er
rétt að leiða hugann að því, hvers
konar ferðamennsku eða ferðaþjón-
ustu skuli reka á Hveravöllum í
framtíðinni. Á snið hennar að vera
traust og einfalt eins og verið hefur
á vegum Ferðafélagsins eða skal
stefnt að vísi að íburði í skjóli fjár-
magns, svo_ sem nú er miðað við á
skipulagi? Í fyrirliggjandi og aug-
lýstum drögum að deiliskipulagi er
m.a. (þó með lítt áberandi hætti)
gert ráð fyrir 1.500 fermetra viðbót-
arbyggingarreit fyrir síðari stækk-
anir eða fjölgun mannvirkja, þannig
að ljóst er að hugmyndir Svínvetn-
inga um mannvirkjagerð þarna eru
í reynd mun stórtækari en hingað
til hefur verið látið í veðri vaka.
Þannig gætu þeir með hægu móti
byggt 1.000 fermetra hús til viðbót-
ar. Á þessi nýja áætlun um viðbótar-
reitinn sér reyndar ekki stoð í stað-
festu aðalskipulagi, sem deiliskipu-
lag á þó að byggjast á.
Vitað er, að mjög margir ferða-
menn, sem fara um óbyggðir íslands
- ekki síst erlendir ferðalangar en
einnig fjölmargir Islendingar - kjósa
helst að þær beri sem allra minnst
merki um mannleg umsvif og að þau
mannvirki, sem þó eru óhjákvæmileg
þar, séu a.m.k. með einföldu sniði.
Sæluhús Ferðafélags íslands og
deilda þess, sem standa hógvær og
veðurbarin í auðninni, falla almennt
vel að smekk þessa fjölmenna hóps
og hætt er við að mörgum ferða-
manninum muni ekki hugnast stór-
bygging (og síðar viðbótarbyggingar)
af því tagi, sem reisa skal á Hvera-
völlum, ef núverandi skipulagshug-
myndir komast til famkvæmda. Vert
er því að staldra nú við, taka upp
áttavitann og huga að réttri stefnu
áður en lengra er haldið.
Áréttað skal, að grundvallarósk
Ferðafélagsmanna - og jafnframt
meginástæðan fyrir mótmælum
þeirra við framkomnum skipulags-
hugmyndum forsvarsmanna Svína-
vatnshrepps - er sú, að nýrra sælu-
hús félagsins fái að standa áfram
þar sem það hefur verið síðan um
1980, og hið sama gildir að sínu
leyti um önnur mannvirki félagsins
á Hveravöllum og aðstöðu, er teng-
ist þeim og ferðamannaþjónustu fé-
lagsins þar. Það myndi að sjálfsögðu
vekja sárindi meðal félagsmanna ef
núverandi skipulagshugmyndir ná
fram að ganga, og því óska forsvars-
menn Ferðafélagsins þess eindregið
að þessum mannvirkjum og aðstöðu
félagsins verði ekki rutt í burtu til
þess eins að rýma fyrir nýjum
rekstraraðila á vegum sveitarfélags-
ins, sem ætlar að skapa sér tekjur
af ferðamannaþjónustu á Hveravöll-
um og þarf því að losna við sam-
keppnisaðila um gistingu og þjón-
ustu.
Að lokum vil ég leyfa mér að vísa
til athygiisverðra og tímabærra
ummæla höfundar Reykjavíkurbréfs
í Morgunblaðinu 14. þessa mánaðar,
þar sem m.a. er íjallað um fram-
kvæmdir á hálendinu í ljósi núver-
andi umræðu um skipulag hálendis-
svæða. Þar segir m.a., orðrétti'
„Hingað til og áratugum saman eru
það Ferðafélag Islands og ferðafélög
einstakra landshluta, sem hafa kom-
ið upp sæluhúsum á áningarstöðum
í óbyggðum. Þessi félög hafa staðið
vel að verki. Nú ætlar Svínavatns-
hreppur að fjarlægja skála Ferðafé-
lags Islands við Hveravellli. Nú telja
menn sig bersýnilega geta sagt: nú
get ég! En geta þeir? Ætli það sé
ekki skynsamlegra að njóta forystu
og ráða þeirra, sem áratugum saman
hafa af einskærum áhuga sinnt þess-
um málefnum.“
Höfundur er forseti
Ferðafélags Islands.
Skipulag Hveravalla
Páll
Sigurðsson
Komum í veg fyrir undir-
verktöku launamanna
Á SÍÐUSTU árum
hefur það færst í vöxt
að fyrirtæki í bygging-
ariðnaði hafi gert starfs-
menn sína að „undir-
verktökum“, þ.e.
„1 aunamannaundirverk-
tökum" svo kölluðum.
Tilgangurinn með því
hefur verið að komast
undan þeim skyldum
sem kjarasamningar og
lög leggja á atvinnu-
reksturinn. Og miðað að
því að lækka launa-
kostnað fyrirtækjanna á
kostnað launafólks.
Öllum ber saman um
að þessi þróun hafi leitt
af sér minni gæði, verri afkomu
launamanna og aukin skattsvik. í
mörgum tilfellum standa starfsmenn
frammi fyrir tveim kostum, fyrri
kosturinn er að þeir gerist undirverk-
takar atvinnurekandans og sá síðari
að þeir hætti störfum hjá fyrirtæk-
inu.
í atvinnuástandi eins og við höfum
þekkt síðustu misseri eiga starfs-
menn ekki margra kosta völ. Ef þeir
velja síðari kostinn er aldeilis óvíst
að þeir fái aðra atvinnu fyrr en eftir
margar vikur eða mánuði. Við þessar
aðstæður er það alþekkt að „launa-
mannaundirverktakanum" sé greitt
svo lágt endurgjald fyrir vinnu sína,
að þegar hann hefur greitt skatta
og skyldur, er hlutur hans orðinn
lægri en umsamdir kauptaxtar gera
ráð fyrir. Þegar einstaklingar eru
komnir í þessar aðstæður fer freist-
ingin til skattsvika að
verða mikil.
Kjarasamningar
gilda
Nokkrir dómar hafa
gengið um réttarstöðu
„launamannaundir-
verktaka“. Nánast
undantekningarlaust
hafa dómstólar komist
að þeirri niðurstöðu að
samningar sem byggja
fyrst og fremst á samn-
ingi um útselda vinnu,
hafi sama gildi og
venjulegt vinnusam-
band launamanns og
atvinnurekanda. Þetta
þýðir að „launamannaundirverktaki"
getur krafíst svipaðra réttinda og
starfsmenn með hefðbundið ráðning-
arsamband, hvað varðar uppsögn,
veikindi og slys.
Vitað er að margur neytandinn
(verkkaupi) hefur farið illa út úr við-
skiptum við verktaka þar sem þetta
fyrirkomulag hefur veiið viðhaft. Oft
hefur reynst erfitt að gera einhvem
ábyrgan fyrir verkunum. Verktakinn
og „launamannaundirverktakinn“ vísa
hvor á annan og neytandinn stendur
óvarinn. Mörg jteirra fyrirtækja sem
viðhafa þetta fyrirkomulag hafa verið
virkir þátttakendur á útboðsmarkaðin-
um. Alþekkt er að þau hafi undirboðið
verk og oft á tíðum farið undir eðlileg
kostnaðarmörk. Verðlagningin hefur
byggst á því að koma vinnulaununum
niður og skammta starfsmönnunum
ákveðinn hluta tilboðsverðsins án tillits
Þorbjörn
Guðmundsson
Undirverktaka launa-
manna er öfugþróun, að
mati Þorbjörns Guð-
mundssonar, sem
hér skrif ar um þetta
fyrirbrigði á vinnu-
markaðinum.
til þess hvort um eðlilega greiðslu sé
um að ræða.
Sem betur fer hafa mörg leiðandi
fyrirtæki í byggingariðnaðinum hald-
ið sig fyrir utan „launamannaundir-
verktöku," og þau standa sig hvað
best á markaðinum, hafa góða mark-
aðshlutdeild, tryggja starfsfólki sínu
góða afkomu og skila neytendum
góðri vöru og þjónustu.
Samræmt orðalag í
útboðsskilmálum
Nefnd á vegum Reykjavíkurborg-
ar, um svarta atvinnustarfsemi, lauk
nýlega störfum. í nefndinni áttu
sæti fulltrúar vinnumarkaðarins, rík-
isins og Reykjavíkurborgar. Nefndin
varð sammála um að leggja til við
Reykjavíkurborg og ríki, að tekið
yrði upp samræmt orðalag í útboðs-
skilmálum, í því skyni að koma í veg
fyrir „launamannaundirverktöku".
Tillagan er svo hljóðandi:
„Verktaka og undirverktaka er
óheimilt að gera samning um undir-
verktöku við einstaka starfsmenn
eða starfshópa, í þeim tilvikum þar
sem um ráðningarsamband er að
ræða og það á við samkvæmt venju
og eðli máls.
Ríki og Reykjavíkurborg taki
framangreint orðalag inn í útboðs-
skilmála og Samtök iðnaðarins beiti
sér fyrir því að verktakar, sem aðild
eiga að samtökunum, geri hið sama.“
Þessi tillaga er án efa eitt mikil-
vægasta skrefið sem stigið hefur
verið til að hindra þessa öfugþróun
sem átt hefur sér stað á íslenskum
vinnumarkaði. En tillagan dugir
skammt ef framkvæmdin lætur á sér
standa.
Viðbrögð ríkis og
sveitarfélaga hafa verið
jákvæð
Fulltrúi Samiðnar í nefndinni lagði
áherslu á að komið yrði í veg fyrir
að launamenn væru sviptir þeirri
afkomutryggingu sem kjarasamn-
ingurinn veitir og að allir aðilar sam-
einuðust um niðurstöður nefndarinn-
ar.
Samiðn ákvað því að fylgja tillög-
unum eftir sl. haust, með því að
skrifa öllum stærstu sveitarfélögum
landsins bréf og vekja athygli þeirra
á tillögu nefndarinnar og jafnframt
spytja þau um hvernig þau standi
að útboðum og hvort þau hefðu hug-
að að því að taka upp tiilögu nefndar-
innar í útboðsskilmála sína. Einnig
var mörgum ríkisfyrirtækjum og
Samtökum iðnaðarins skrifað bréf
og þau spurð þess sama.
Undirtektir hafa verið mjög góðar
bæði hjá ríki og sveitarfélögum, þó
að nokkuð vanti á að farið hafi verið
í einu og öllu eftir tillögu nefndarinn-
ar. 1 nokkrum sveitarfélögum standa
fyrir dyrum breytingar á útboðsskil-
málum í sömu átt og nefndin leggur
til. Reykjavíkurborg og Vegagerð
ríkisins hafa farið að tillögum nefnd-
arinnar og sett framangreint orðalag
inn í útboðsskilmála sína.
Það skortir svör frá samtökum
atvinnulifsins
Eins og að framan greinir hafa
ríki og sveitarfélög haft frumkvæði
að því að koma í veg fyrir „launa-
mannaundirvertöku" og um leið að
draga úr afleiðingum þessa fyrir-
komulags, bæði fyrir einstaklinga og
samfélagið í heild.
Til að ná frekari árangri er ljóst
að einkafyrirtækin verða að taka á
„launamannaundirverktökunni" með
svipuðum hætti og sveitarfélögin og
ríkið eru að gera. Samtök iðnaðarins
og Vinnuveitendasamband íslands
áttu fulltrúa í nefndinni og tóku full-
an þátt í því að móta tillögurnar og
stóðu að niðurstöðum hennar. Ennþá
hafa lítil eða engin viðbrögð komið
frá fyrirtækjum í einkageiranum og
er því eðlilegt að spytja hvort vænta
megi að þau taki á „launamanna-
undirverktökunni" með hliðstæðum
hætti, og fulltrúar þeirra í nefndinni
lögðu til að gert yrði gagnvart sveit-
arfélögum og ríki. Launamenn hljóta
að eiga kröfu á því að samtök at-
vinnurekanda svari því með hvaða
hætti þau ætli að taka á þessum
málum í framtíðinni.
Ljóst er að stórt skref væri stigið
í þá átt að útrýma þessu óréttláta
vinnusambandi, sem „launamanna-
undirverktakan" er, ef öll aðildarfyr-
irtæki VSÍ og Samtaka iðnaðarins
samþykktu og fylgdu því eftir að inn
í útboðsskilmála fyrirtækjanna komi
ákvæði unt að óheimilt sé að gera
starfsmenn að „undirverktökum".
Ef allir þeir aðilar, sem áttu aðild
að nefndinni, tryggðu framkvæmd
tillagna hennar mundi fjöldi heimila
hafa tryggari afkomu, draga mundi
úr skattsvikum, verkgæði batna og
um leið yrði samkeppnisstaða fyrir-
tækjana á útboðsmarkaðinutn jöfn-
uð.
Höfundur er starfsmaður
Samiðnar.