Morgunblaðið - 04.02.1996, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 4. FEBRÚAR 1996 11
Okkur mun aldrei
takast að byggja
upp á Islandi öflugt
atvinnulíf og sam-
keppnisfært erlend-
is nema fá erlent
fjármagn inn í
fyrirtækin. Því
beinum við kröftum
okkar nú mjög að
leit að erlendum
fjárfestum.
frumkannana á erlendum mörkuðum
og aðlögunar vörunnar að nýjum
mörkuðum. Líka veittir styrkir til
heimsókna í fyrirtæki og þátttöku í
sýningum erlendis," segir Finnur.
Um árangur af skipulegri leit að
erlendum smáfyrirtækjum sagði ráð-
herra það eitt að verið sé að skoða
tvö sænsk fyrirtæki og einnig ein-
hver í Þýskalandi, en vildi ekki nefna
þau.
„Ef á að treysta nýsköpunina þarf
hún að verða innan starfandi fyrir-
tækja ekkert síður en í nýjum fyrir-
tækjum, vegna þess að þar er til
staðar í fyrsta lagi íjármagn, í öðru
lagi þekking og í þriðja lagi reynsla
af rekstri fyrirtækja," sagði Finnur.
Erlent fjármagn nauðsyn
í sambandi við atvinnumálin höf-
um við rætt um hin almennu skilyrði
sem hafa verði í huga og nú bætir
ráðherra við öðru atriði, erlendri fjár-
festingu sem skipti gríðarlegu máli.
„Ef okkur á að takast að byggja hér
upp íslenskt atvinnulíf þá verðum við
að auka þar erlenda fjárfestingu.
Markaður okkar er svo lítill og fjár-
magnið takmarkað. Við erum svo
veikburða að okkur mun aldrei tak-
ast að byggja upp á íslandi öflugt
atvinnulíf, sem verður samkeppnis-
fært við atvinnulíf erlendis, nema fá
erlent íjármagn inn í fyrirtækin. Því
beinum við kröftum okkar um þessar
mundir mjög að leit að erlendum fjár-
festum. Annars vegar gegnum Mark-
aðsskrifstofu iðnaðarráðuneytisins
og Landsvirkjunar, MIL, sem er að
leita að erlendum fjárfestum í orkuf-
rekum iðnaði og beinir sjónum sínum
eingöngu að því. Hins vegar Fjárfest-
ingaskrifstofu viðskiptaráðuneytis-
ins, sem starfar með Útflutnings-
ráði. Við höfum gefið út sérstakt
kynningarrit um Island, þar eru tí-
undaðir kostir íslands sem vænlegs
fjárfestingaraðila, sem byggist á að-
ild okkar að EES, hagstæðu skatt-
kerfi, góðri legu landsins, samkeppn-
ishæfu orkuverði, vönduðum vinnu-
brögðum, velmenntuðu vinnuafli og
hreinni og óspilltri náttúru.
Þá höfum við tekið upp einstök
verkefni í samvinnu við fyrirtæki og
sveitarfélög,“ heldur ráðherra áfram.
„Gleggsta dæmið um þetta er sam-
starf ijárfestingaskrifstofunnar og
sveitarfélaga á Suðurnesjum og
Hitaveitu Suðurnesja, þar sem Suð-
urnesin eru tekin og sérstaklega skil-
greind sem ákveðið svæði fyrir þá
sem vilja flárfesta. Þetta svæði hefur
upp á að bjóða heitt vatn, kalt vatn,
nálægð við flugsamgöngur og
reynslu í að reka stórfyrirtæki eins
og ÍSAL. Allir þessir kostir eru tíund-
aðir. Síðan förum við með skipuleg-
um hætti í þetta með erlendum ráðg-
jöfum. Höfum ráðið bandaríska ráð-
gjafa, þýska ráðgjafa og enska ráð-
gjafa til að kynna þessa kosti og
reyna að finna fyrirtækin, sem eru
að leita fyrir sér um ijárfestingu þar
sem slík skilyrði eru uppfyllt. Annað
svona verkefni höfum við sett í gang
með Verslunarráði, sem er að leita
að ijárfestum inn í starfandi fyrir-
tæki. Og þriðja verkefnið sem við
erum með í undirbúningi á þessu
sviði er matvælaverkefni í samstarfi
við Eyfirðinga. Og í undirbúningi er
núna ijárfestingaverkefni í samvinnu
við sveitarfélögin í Austurlandskjör-
dæmi.“
En sýnast menn ekki hræddir við
þetta erlenda fjármagn? „Ég hefí
lagt fyrir þingið nýtt frumvarp um
erlenda ijárfestingu í íslensku at-
vinnulífi. Verði það að lögum verður
bein erlend fjárfesting áfram bönnuð
í íslenskum sjávarútvegi. En sam-
kvæmt frumvarpinu er leyfð óbein
fjárfesting í fiskvinnslufyrirtækjun-
um.“
Stöðnun rofin
Finnur segir að samningurinn um
stækkun álversins í Straumsvík hafi
haft meiri sálfræðileg áhrif heldur
en efnahagsleg. „Atvinnulífið tókst
á loft, því með samningnum var rof-
in áratuga stöðnun sem verið hafði
í uppbyggingu orkufreks iðnaðar.
Atvinnulífíð og fólkið fékk aftur trú
á að við gætum gert slíka samninga
- dregið til okkar erlenda fjárfest-
ingu. Ég held að flestir hafí verið
búnir að afskrifa stækkun álversins,
þetta væri bara enn eitt álverið sem
byggt væri á skrifborði iðnaðarráð-
herra en kæmist ekki lengra. Því var
þessi samningur okkur ekki hvað
sist mikilvægur. Samningurinn sjálf-
ur er raunar engir smámunir, því
þetta er stærsti fjárfestingasamning-
ur sem íslendingar hafa gert síðan
samningurinn um byggingu verk-
smiðjunnar 1966.“
Nú lítur út fyrir að samningur við
Columbia Aluminium sé að detta út,
hvað mundi það gera? „Ég vil ekki
afskrifa það mál, en er ekkert of
bjartsýnn á það vegna þessara átaka
í fyrirtækinu í Bandaríkjunum. En
ef það kæmi til þá væri verið að
tala um að fara í miklu stærri fram-
kvæmdir í virkjunum. Engar ákvarð-
anir hafa verið teknar um hvar í þær
mundi ráðist.
Þá hafa verið uppi hugmyndir um
stækkun Járnblendiverksmiðjunnar á
Grundartanga. Þar erum við 55%
eignaraðilar og getum í sjálfu sér
tekið ákvörðun í krafti meirihluta.
Hins vegar er það auðvitað óskyn-
samlegt vegna þess að við höfum átt
mjög gott samstarf við eignaraðila
okkar þar, Elkem í Noregi og Sumi-
tomo í Japan. Þeir komið inn í með
aðstoð á erfiðleikatímum. Því viljum
við freista þess að skapa góða sam-
stöðu um stækkunina. En í mínum
huga er ekki nokkur einasti vafi að
stækkun þeirrar verksmiðju er mjög
hagstæður kostur. Ákvarðanir um
það gætu e.t.v. verið teknar mjög
fijótlega, en maður sér ekki fram á
að stækkunin kæmi í fullan rekstur
fyrr en 1999. Við erum auðvitað í
þessu sambandi að reyna að stilla
saman markaðsaðstæðum og af-
hendingu á orku. Síðan höfum við
verið í sambandi við þennan gamla
Atlantsálhóp, þar sem Bandaríkja-
menn, Hollendingar og Svíar voru
með hugmyndir um byggingu á Keil-
isnesi. Þar höfum við ekkert afskrif-
að.“
Framtíöarstefna í orkumálum
Nú hafið þið verið að tala um að
leysa upp Landsvirkjun og jafnvel
leggja niður Orkustofnun.
„Staðreyndin er sú að Landsvirkj-
un hefur frá því hún var stofnuð
gegnt gríðarlega mikilvægu hlut-
verki í að tryggja þá stóriðjusamn-
inga sem við höfum náð. Það bygg-
ist á því að Landsvirkjun er öflugt
fyrirtæki með þennan sterka bak-
hjarl sem er ríkið. Það er engin
spurning að samningurinn um bygg-
ingu ÍSAL á sínum tíma, samningur-
inn um Járnblendiverksmiðjuna og
þeir orkusölusamningar sem við höf-
um náð við erlenda aðiia, nú síðast
stækkun ÍSAL og það sem við erum
kannski nú að horfa fram á, byggist
á því að Landsvirkjun er þetta sterka
og öfluga fyrirtæki þar sem ríkið er
bakhjarlinn. Þannig að því getum við
ekki raskað. Auðvitað má velta því
fyrir sér hvort ekki sé hægt að skipta
fyrirtækinu upp, annars vegar í fyrir-
tæki sem selur inn á almennings-
markaðinn og hins vegar þetta fyrir-
tæki sem sér um stórorkusöluna.
Staðreyndin er sú að Landsvirkjun
hefur yfirburðastöðu í orkuvinnsl-
unni. Þegar ég tala um að auka sam-
keppnina, þá er ég að tala um að
fieiri aðilar geti unnið orku. Maður
sér þá fyrir sér að fyrirtækin sem
færu í samkeppnina seldu raforkuna
inn á net, sem sæi um
dreifinguna um land-
ið.
Þótt mótuð hafi
verið nokkuð skýr
stefna í orkumálum
fyrir einum 15 árum
þá hefur fennt svolítið
yfír hana. Ég legg
áherslu á að taka þá
stefnumótun upp og
tel tíma einmitt kom-
inn núna til að setjast
niður og móta fram-
tíðarstefnu í orkumál-
um. Fyrir því eru tvær
meginástæður. Að-
stæður hafa breyst á
undangengnum árum,
orkugeirinn að verða
alþjóðlegri og stefnan
er ekki skýr gagnvart
þeim sem við skipu-
lagið þurfa að búa.
Þess vegna vil ég taka
skipulag orkumála til
endurskoðunar og
setja þar íjögur
meginmarkmið: l)að
auka hagkvæmni 2)
að koma á aukinni samkeppni í orku-
vinnslunni 3) að geta tryggt orku-
jöfnun í landinu, enda yrði ekki póli-
tísk samstaða um annað, og 4) að
afhendingaröryggi verði tryggt.
Þessi nefnd er að fara af stað innan
tíðar. Ég hefí óskað eftir tilnefningu
frá öllum þeim aðilum, sem málinu
tengjast og hafa hagsmuna að gæta.
Ég ætla ekki að gefa nefndinni neina
forskrift. Hún fer þó af stað með
þessi fjögur markmið, sem verða
útgangspunktar af minni hálfu.“
Grunnrannsóknir ávallt á
Orkustofnun
Hvað er ráðherrann að hugsa
varðandi grunnrannsóknirnar, sem
þetta byggist allt á, ef Orkustofnun
yrði lögð niður?
„Það stendur ekki til að leggja
Orkustofnun niður, það er af og frá.
Henni gæti hins vegar verið fengið
breytt hlutverk. Ég legg áherslu á
að grunnrannsóknir verði ávallt til á
Orkustofnun. Rannsóknarumhverfið
verður þar til ásamt varðveislu upp-
lýsinga og þekkingar. Hins vegar er
alltaf spurning með hvaða hætti
menn afla sér þessarar þekkingar.
Ég er þeirrar skoðunar að ríkisstofn-
anir, hvort sem það eru orkustofnan-
ir eða aðrar, geti verið sveigjanlegar
í öllum sínum störfum. Orkustofnun
á að vera sú stofnun sem heldur
utan um grunnrannsóknir, hún á að
vera það sveigjanleg að hún geti leit-
að út á markaðinn og látið vinna
fyrir sig. Öll þekking þarf ekki að
vera fyrir hendi í einni stofnun. Allar
upplýsingar sem snúa að grunnrann-
sóknum þurfa að vera þar. Það ger-
um við með því að hlutverk Orku-
stofnunar sé skilgreint, hún sé í
ákveðnum verkefnum, en geti látið
sjálfstætt starfandi verkfræðinga,
jarðvísindamenn o.fl. vinna ákveðin
verk fyrir sig. Þar sé til staðar mann-
skapur til að sinna nauðsynlegum
grunnrannsóknum, en viðbætur geti
komið gegnum aðkeypta þjónustu.
Orkustofnun hefur mikilvægu hlut-
verki að gegna sem rannsóknastofn-
un.“
Auólindagjald á allar auðlindir
Hefur verið drepið á hugsanlegan
auðlindaskatt í sambandi við virkj-
anir?
„Umræðan um auðlindaskatt er
að mínum dómi á villigötum," svarar
Finnur. „Það sem fyrst og fremst
hefur verið einblínt á er að láta sjáv-
arútveginn greiða auðlindagjald í
þeim tilgangi að jafna samkeppnis-
aðstæður milli sjávarútvegs og iðn-
aðar. Um þessar mundir er sjávar-
útvegurinn eða einstakar greinar
hans reknar með talsverðu tapi. Aft-
ur á móti er afkoman í iðnaðinum
góð. Þegar slíkar aðstæður eru uppi
þá þarf ekki auðlindaskatt á sjávar-
útveginn til þess að jafna aðstæður
hans við aðstæður iðnaðarins. For-
gangsverkefni í sjávarútveginum er
að byggja upp fiskistofnana og
greiða niður skuldir atvinnugreinar-
innar. Með þessu er ég ekki að úti-
loka auðlindaskatt. Ef lagður verður
á auðlindaskattur þá verður hann að
leggjast á allar þær atvinnugreinar
sem nýta auðlindirnar, hvort sem er
í sjávarútvegi eða iðnaði. Ef sú póii-
tíska ákvörðun verður tekin að leggja
á auðlindaskatt þá ct það bara eitt
form skattheimtu. í dag eru lagðir
á beinir skattar, óbeinir skattar og
eignarskattar og viðbótarekattheimt-
an yrði þá auðlindaskatturinn. Ég
vil alls ekki útiloka að slíkur skattur
yrði lagður á þar sem skattstofn fyr-
ir slíkan skatt væri mjög öruggur,
innheimta skattsins trygg, en slík
viðbótarskattlagning á ' atvinnulífið
kallaði auðvitað á aðgerðir gagnvart
því til þess að bæta upp þá viðbót
sem af hlytist.
Ef við yrði komið aukinni sam-
keppni í orkuvinnslu og margir aðilar
sæktust efir virkjunarrétti á ákveðn-
um stöðum, þá gæti einmitt ákvörðun
um hver fengi virkjunarréttinn verið
tekin með hliðsjón af því hver treyst-
ir sér til þess að greiða mest fyrir
afnotin af auðlindinni. Sá sem greiddi
hæst gjald væri vafalaust sá sem
ræki sitt fyrirtæki þannig að hann
treysti sér til að borga háan skatt
fyrir auðlindina og um leið að vera
samkeppnisfær í orkuverði til neyt-
enda.“
Umbreytingar á
f|ármagnsmarkaðinum
„í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar-
innar er gert ráð fyrir miklum breyt-
ingum á flármagnsmarkaðinum. Nái
það allt fram að ganga gætu orðið
stórstígari umbreytingar en nokkurn
tíma hafa orðið á fjármagnsmarkað-
inum,“ segir Finnur. „Það byggi ég
í fyrsta lagi á að ríkisstjórnin hefur
ákveðið að breyta " ríkisviðskipta-
bönkunum í hlutafélög. Tilgangurinn
er sá að tryggja jafnar samkeppnis-
aðstæður ríkisviðskiptabankanna og
hlutafélagsbankans. Jafnframt að
opna fyrir þann möguleika að ríkis-
viðskiptabankarnir geti bætt eigin-
fjárstöðu sína. Við þurfum að tryggja
eiginfjárstöðu þessara banka. Það
gerum við með því að opna bankana
fyrir nýjum hluthöfum, svo að þeir
verði betur í stakk búnir til að mæta
erlendri samkeppni. Við styrkjum
ekki eignastöðu bankanna með því
að selja eignarhluta ríkisins og skipta
þannig um eignarhald á því sem fyr-
ir er í bönkunum."
Nýsköpunarsjóður atvinnulífsins
Annað atriði í stjórnarsáttmálan-
um er að ríkisstjórnin ætli að taka
fjárfestingalánasjóðakerfið til end-
urskoðunar.
„Ég sé það geta gerst með þeim
hætti að þessir meginfjárfestinga-
lánasjóðir eins og Fiskveiðasjóður,
Iðnlánasjóður og Iðnþróunarsjóður
séu gerðir að hlutafélögum. Og síðan
verði til sérstakur sjóður, sem væri
nýsköpunarsjóður atvinnulífsins -
gæti þess vegna alveg eins verið Iðn-
þróunarsjóður - þar sem ákveðinn
hluti af eigin fé eða arði þessara fjár-
festingalánasjóða yrði greiddur til
nýsköpunar í atvinnulífinu. Megin-
hlutverk þessa nýsköpunarsjóðs yrði
að veita fyrirtækjum lán, ábyrgðir
eða styrki til þróunar- og nýsköpun-
arverkefna, stuðla að vöru- og tækni-
þróun, og markaðssetningu íslenskr-
ar framleiðslu og þekkingar hérlend-
is og erlendis."
Ráðherra nefndi þriðja liðinn sem
máli skipti í þessari endursköpun á
fjárfestingamakaðinum. „Ríkis-
stjórnin hefur áform um að flytja
húsnæðislánakerfið yfir í bankakerf-
ið. Og ijórði þátturinn er síðan endur-
skoðun á lífeyrissjóðakerfinu.“
Lífeyrissjóöirnir opnaðir
Hvernig sér Finnur Ingólfsson
þessa endurskoðun á lífeyrissjóða-
kerfinu? Nú er sá lífeyrissjóður sem
fyrst og fremst kemur ríkinu við með
betri kjör en aðrir sem greiða hann
niður.
„Nefnd á vegum fjármálaráðherra
er að vinna að þessu. Eitt af verkum
þessarar nefndar er einmitt að sam-
ræma lífeyrisréttindi landsmanna.
Endurskoðun á lífeyrissjóði ríkis-
starfsmanna gæti verið liður í því.
Þær breytingar sem ég vil sjá á líf-
eyriskerfinu eru að áfram skuli vera
skylda að greiða í lífeyrissjóð, laun-
þegi geti valið þennan lífeyrissjóð
sem hann vill greiða í, réttur séreign-
arsjóða verði skilgreindur, lög verði
sett um starfsemi lífeyrissjóðanna
og að launþeginn geti ákveðið hversu
víðtæka tryggingavernd hann vill
kaupa sér. Áf hverju skyldi einhleyp-
ur maður t.d. þurfa að greiða iðgjald
í makalífeyri og barnalífeyri? Því
skyldi hann ekki geta ákveðið hver
hans tryggingavernd á að vera?
Gæti þar af leiðandi kannski fengið
sér aukna lífeyrisvernd eftir því
hvernig hans aðstæður eru. Þetta val
á fólk auðvitað að hafa. Þetta tel ég
að líka geti verið til innan starfandi
lífeyrissjóða. En mikilvægast er þó
að auka sjóðsfélagalýðræðið, það
verði miklu meira og beint afgerandi
um störf og stefnumótun lífeyrissjóð-
anna. Það á að gerast með árlegum
aðalfundi í öllum lífeyrissjóðum. Þar
eiga allir sem eiga lífeyrisréttindi að
geta komið, fengið upplýsingar og
tekið þátt í aðalfundinum með at-
kvæði sínu. Með atkvæði sínu haft
bein áhrif á stjórn, fjárfestingastefnu
og rekstur.“
Úr því við erum að tala um ein-
staklingana sem beint er að fjár-
magnstekjuskatti, hvar er það mál
statt eftir frestunina?
„Þetta er á vegum fjármálaráð-
herra og eftir því sem ég best veit
er nefndin langt komin í sínum störf-
um og þar sæmilega góð pólitísk
samstaða. Það eru áform ríkisstjórn-
arinnar að koma þessum fjármagns-
tekjuskatti á. Tvennt skiptir þarna
miklu máli, í fyrsta lagi að féð fari
ekki þangað sem menn telja skjól
fyrir skatti og hitt að þetta leiði ekki
til vaxtahækkunar." Finnur kveðst
ekki vita hvenær þetta verður, en
það geti orðið á þessu ári.
Við drepum aðeins á pappírslaus *
viðskipti, sem ráðherrann telur geta
orðið til mikillar hagkvæmni og get-
ur vel séð að verðbréfamarkaðirnir
þróist yfir í það. Og á hugsanlega
þátttöku í Evrópumynt, sem hann
virðist ekki telja eins hagkvæmt í
okkar litla efnahagslega umhverfi.
Ekki breyting á Seðlabanka
Það leiðir talið að bönkunum, sem
orðið hafa fyrir mikilli gagnrýni.
M.a. að ríkisvaldið hafí allt of mikil
tök á Seðlabankanum. Geti með því
stjórnað vöxtum. Vill viðskiptaráð-
herra auka sjálfstæði Seðlabankans?
„Ríkið er auðvitað mjög stór aðili
á þessum fjármagnsmarkaði og get-
ur verið leiðandi aðili á þessu sviði.
En Lífeyrissjóðirnir ráða þar einnig
miklu. Seðlabankinn er sjálfstæð
stofnun. En hann hefur hins vegar
það hlutverk að framfylgja stefnu
ríkisstjórnarinnar í efnahagsmálum.
Hann getur ákveðið að gera ágrein-
ing opinberan, en eftir sem áður á
hann að fylgja stefnu ríkisstjórnar-
innar. Á meðan þetta fyrirkomulag
er til staðar tel ég vera mikilvægt
að bankastjórar Seðlabankans séu í
góðu sambandi við stjórnvöld á hverj-
um tíma,“ segir Finnur Ingólfsson
og kveðst ekki hafa hugað að neinum
breytingum á Seðlabankanum. Hann
vill sjá hver þróunin verður þar sem
mjög miklar breytingar eru að verða
á markaðinum svo sem fram hefur
komið. Best að stíga eitt skref í einu.
Níu mánuðir á ráðherrastóli
Finnur Ingólfsson er búinn að vera
iðnaðar- og viðskiptaráðherra í 9
mánuði. Hann er viðskiptafræðingur
að mennt. Þetta er hans fyrsta ráð-
herraembætti, en áður hafði hann
verið aðstoðarmaður tveggja ráð-
herra, sjávarútvegsráðherra 1983-
1987, þar sem hann kveðst hafa feng-
ið sitt pólitíska uppeldi hjá Halldóri
Ásgrímssyni, og síðan aðstoðarmaður
Guðmundar Bjarnasonar heilbrigðis-
ráðherra til 1991, er hann varð al-
þingismaður. Hann sér ekki ástæðu
til annars en að ríkisstjórnin sitji út
kjörtímabilið, samstarfíð sé mjög gott
og undir traustri forustu. Þessir fáu
mánuðir sýni að þetta sé ríkisstjóm
framfara. Á þessum níu mánuðum
virðist meðgangan hafa gengið fljótt
og vel og býsna margt í burðarliðnum
í ráðuneytum hans.
Finnur er fjölskyldumaður. Kona
hans er Kristín Vigfúsdóttir hjúkr-
unarfræðingur og eiga þau 3 börn.
Þótt ekki gefist miklar tómstundir eru
áhugamálin mörg. Hann stundar lík-
amsrækt og íþróttir, spilar knatt-
spyrnu með vinum sínum. Hann
kveðst vera mikill útivistarmaður og
náttúrubarn í sér, enda kom hann
ungur maður utan af landi, frá Vík í
Mýrdal.