Morgunblaðið - 20.02.1996, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 20. FEBRÚAR 1996
MGRGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 20. FEBRÚAR 1996 29

STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÖRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
RÍKISREKSTUR í
LJÓSISAMKEPPNI
RÍKISSTJÓRNIN hefur samþykkt stefnu um nýskipan í
ríkisrekstrinum, sem miðar að uppstokkun hans í þeim
tilgangi að auka hagkvæmni og skilvirkni. Opinber þjónusta
á að batna í kjölfarið. Meta á hvaða þjónustu ríkið á að sinna
og hvaða starfsemi sé bezt komin í höndum einkaaðila. Þessi
stefnumótun rikisstjórnarinnar er löngu tímabær og nái hún
fram að ganga munu umbæturnar í ríkisrekstrinum leiða til
bættrar.samkeppnisstöðu atvinnufyrirtækjanna og bættra lífs-
kjara landsmanna.
Friðrik Sophusson, fjármálaráðherra, sagði í viðtali við
Morgunblaðið sl. sunnudag, að stjórnvöld verði að temja sér
annan hugsunarhátt en verið hefði. Fólk, fyrirtæki og fjár-
magn geti nú færzt milli landa auðveldar en áður. Þess vegna
verði allir, sem áhrif hafa á lífskjörin, að hugsa um að styrkja
samkeppnisstöðu landsins svo fólk og fyrirtæki kjósi ekki að
flýja land. Liður í því sé að gera stjórnkerfið allt einfaldara
og skilvirkara og þá aukist líkur á því, að fólk sé ánægt og
fyrirtækin geti skilað betri lífskjörum.
Þessi stefnumótun felur í sér, að endurskoða þarf umfang
starfsemi hins opinbera og draga úr henni sem kostur er.
Nauðsynlegt er að tilgangur og markmið þeirrar þjónustu, sem
skattgreiðendur borga, sé ljóslega skilgreind. Þá ber að fela
einkaaðilum þá þætti, sem þeir geta betur sinnt en ríkið. Það
þarf að draga sig út úr samkeppnisgreinum og hafa ekki trufl-
andi áhrif á markaðinn. Örva þarf samkeppni á sem flestum
sviðum. „Það er einfaldlega vegna þess,“ segir fjármálaráð-
herra, „að samkeppnin býr til verðmæti. Menn leggja meira á
sig í samkeppni og ná þess vegna meiri árangri, sem gagnast
öllum og kemur fram í betri lífskjörum.“ Þetta er sú hugmynda-
fræði, sem stefnumótun ríkisstjórnarinnar byggist á.
Fjármálaráðherra segir nauðsynlegt að draga úr miðstýring-
unni, en það þýði aukið sjálfstæði stofnana og aukna ábyrgð
stjórnenda þeirra. Endurskipuleggja þurfi reksturinn, sameina
stofnanir, leggja þær niður eða breyta í hlutafélög. Ríkið geti
einnig gert þjónustusamninga við opinberar stofnanir, þar sem
skilgreint sé hvað verið sé að kaupa fyrir hönd skattgreiðenda
og á hvaða verði.
Til þess að ná þessum markmiðum ríkisstjórnarinnar þarf
að breyta mörgu í ríkiskerfinu eins og það er nú, m.a. móta
nýja starfsmannastefnu, breyta opinbera lífeyrissjóðakerfinu
og færa allar ríkisfjárreiður í nútímahorf og gera þær gagnsæj-
ar. Mikilvægt er að gera landsmönnum skýra grein fyrir nauð-
syn þessara breytinga og æskilegt er að um þær náist sem
víðtækust samstaða. Mikið er í húfi í ljósi þess, að samanburð-
ur á lífskjörum landa í milli mun magnast næstu misserin.
Það eru ekki aðeins fyrirtækin og einstaklingar, sem þurfa
að standa sig í samkeppninni, heldur ekki síður ríkisvaldið og
landið sem heild.
INNHEIMTA
SKIPULAGSGJALDS
TÓMÁS Ingi Olrich, þingmaður Sjálfstæðisflokksins, hefur
með bréfaskriftum til fjármálaráðuneytis fengið því áork-
að, að fráleitar verklagsreglur við innheimtu svonefnds skipu-
lagsgjalds hafa verið felldar niður. Þingmaðurinn komst að
raun um, að innheimtubréf vegna skipulagsgjalds fyrir tengi-
byggingu í sameign nýlegs húsnæðis fyrir eldri borgara á
Akureyri var sent einum íbúðareiganda, vegna þess að hann
var fremstur í stafrófinu!
Alþingismaðurinn taldi, að engin lagastoð væri fyrir þessari
innheimtuaðferð og fram kom, að skjólstæðingur hans var
einn af 81 þinglýstum eiganda hússins. Þetta viðurkenndi við-
komandi ráðuneyti með því að breyta þessari svonefndu verk-
lagsreglu, þannig að skipulagsgjaldið verði lagt á hvern eig-
anda fyrir sig.
Tómas Ingi Olrich hefur einnig spurst fyrir um það hve
margir einstaklingar hafi orðið fyrir því á síðasta ári að vera
krafðir um gjöld með þessum hætti. Svar við þeirri fyrirspurn
hefur ekki borizt. Þá hefur þingmaðurinn spurt, hver viðbrögð-
in yrðu, ef í ljós kæmi, að einstakir gjaldendur hafi orðið fyr-
ir fjárhagslegu tjóni vegna þessarar innheimtuaðferðar. Svar
við þeirri fyrirspurn hefur heldur ekki borizt. Loks er upplýst,
að dæmi eru um, að sveitarfélög noti þessar aðferðir við inn-
heimtu fasteignagjalda.
Atbeini þingmanna af þessu tagi er til fyrirmyndar. Með
þessum hætti sinna þeir m.a. þeirri starfsskyldu sinni að gæta
hagsmuna kjósenda sinna og veita opinberum aðilum aðhald.
Mál Vinnuveitendasambandsins gegn Hafnarfjarðarbæ vegna skuldabréfakaupa
Deilt um hvort
bæjarábyrgð
var veitt
Héraðsdómur Reykjaness hefur nú tekið til
dóms mál þar sem deilt er um hvort Hafnar-
fjarðarbær hafí tekist á hendur einfalda
ábyrgð á skuldabréfi sem Vinnuveitendasam-
band íslands keypti fyrir milligöngu verð-
bréfafyrirtækisins Handsals af Hagvirki-
Kletti. Tvö eintök skuldabréfsins og yfirlýsing-
ar um ábyrgð Hafnarfjarðarbæjar eru ósam-
hljóða og stangast skýringar á misræminu á.
Morgunblaðið/Kristinn
JÓHANN G. Bergþórsson og Guðmundur Árni Stefánsson á tali
í húsi Héraðsdóms Reykjaness í gær.
Breskir þingmenn vilja kauphækkun
Kalla siðgæðiskröfur
á hærri laun?
VÍÐA um heim standa ráðamenn nú frammi fyrir auknu eftirliti
með einkahögum þeirra og hertum siðferðiskröfum. Þetta á ekki
síst við. um breska þingmenn en sjónvarpsvélum var komið fyrir í
neðri deildinni í nafni lýðræðisins í nóvembermánuði 1989. Breskir
þingmenn telja nú að endurskoða beri kjör þeirra en siðferði
ráðamanna hefur verið mjög til umræðu í Bretlandi í kjölfar tíðra
hneykslismála þar.
FYRRVERANDI og núverandi
bæjarstjórar komu fyrir
dóm og báru vitni í málinu
í gær, ásamt Jóhanni G.
Bergþórssyni, bæjarfulltrúa og fyrr-
um framkvæmdastjóra Hagvirkis-
Kletts, Pálma Sigmarssyni, fram-
kvæmdastjóra Handsals, Þorsteini
Steinssyni, fjármálastjóra Hafnar-
fjarðarbæjar, og fleirum. Verulegt
misræmi var í frásögnum Þorsteins
Steinssonar annars vegar og Pálma
Sigmarssonar hins vegar um það
hvernig sölutilraunir með bréfið bar
að höndum og einnig kom fram í
málinu að skuldabréf og ábyrgðaryfir-
lýsing sem VSÍ fékk í hendur er ekki
samhljóða eintökum af bréfinu sem
varðveitt eru í skjalasafni Hafnar-
fjarðarbæjar.
Pálmi Sigmarsson segir breytingar
á bréfinu hafa verið gerðar í samráði
við fjármálastjóra bæjarins, sem neit-
ar vitneskju um slíkt. Hafnarfjarðar-
bær heldur uppi vörnum í málinu og
véfengir að í yfirlýsingu sem fylgdi
skuldabréfinu felist sú ábyrgð sem
VSÍ og Handsal vilja vera láta enda
hafi fjármálastjóri bæjarins ekki haft
umboð til að skuldbinda bæinn með
slíkum hætti án samþykkis bæjar-
stjómar.
Málið er sprottið af 8 milljóna króna
skuldabréfi til 4 ára sem Hyrningar-
steinn hf., hlutafélag starfsmanna
Hagvirkis-Kletts, gaf út til Hagvirkis-
Kletts 17. desember 1993 til greiðslu
á hlutafjárloforðum starfsmanna Hag-
virkis-Kletts í fyrirtækinu í tengslum
við fjárhagslega endurskipulagningu
þess í kjölfar nauðasamninga. Þeir
um 100 starfsmenn Hagvirkis-KIetts
sem stofnuðu Hyrningarstein létu
hluta launa sinni renna til kaupa á
hlutafé í Hagvirki-Kletti í gegnum
Hyrningarstein en hlutafjárloforð
þeirra gagnvart Hyrningarsteini voru
skilyrt á þann hátt að misstu þeir starf
sitt hjá Hagvirki-Kletti félli loforðið
úr gildi.
Skilyrt hlutafjárloforð
Hyrningarsteins
12. febrúar 1994 keypti Vinnuveit-
endasamband íslands skuldabréfið
fyrir milligöngu verðbréfafyrirtækis-
insHandsais.
Á eintak VSÍ af skuldabréfinu er
Hyrningarsteinn skráður útgefandi,
Hagvirki-Klettur kröfuhafí og jafn-
framt er ritað á skuldabréfið að bæjar-
sjóður Hafnarfjarðar muni endur-
kaupa bréfið ef greiðslufall verði, sbr.
meðfylgjandi yfirlýsingu þess efnis. Á
bréfí í vörslu Hafnarfjarðarbæjar er
ekki slíka yfirlýsingu að finna og þar
er Hagvirki-Klettur ekki skráður
kröfuhafi.
í fyrrgreindri yfirlýsingu með
skuldabréfinu er rakið að Hafnarfjarð-
arbær muni sjá um að greiðsiur sam-
kvæmt tilteknum verksamningi bæj-
arins frá 28. janúar 1994 við Hag-
virki-Klett vegna hönnunar og bygg-
ingar dælu- og útrásarstöðva í bænum
á næstu tveimur árum muni renna til
að greiða skuldabréfið. Jafnframt seg-
ir að verði vanskil á bréfinu muni
Bæjarsjóður sjá til þess að bréfið verði
greitt upp á gengi og öðlist bærinn
þá rétt á að nýta sér bréfið til skulda-
jöfnunar á móti áðumefndum verk-
samningi. Undir yfirlýsinguna rituðu
fjármálastjóri Hagvirkis-Kletts, fjár-
málastjóri Hafnarfjarðarbæjar og
framkvæmdastjóri Handsals.
Yfirskrift yfírlýsingarinnar á ein-
taki VSÍ er Ábyrgðar-Yfirlýsing. Yfir-
skrift yfirlýsingar í skjalasafni Hafn-
arfjarðarbæjar er Yfírlýsing.
Hyrningarsteinn hf. greiddi þijá
gjalddaga af skuldabréfínu, síðast 3.
október 1994, þremur dögum fyrir
gjaldþrot Hagvirkis-Kletts. Eftir-
stöðvar bréfsins námu þá um 6,5 millj-
ónum króna. Þá fjárhæð krafðist VSÍ
að Hafnarfjarðarbær greiddi sér í
samræmi við túlkun sambandsins á
ábyrgðaryfírlýsingu þeirri sem fylgdi
skuldabréfinu.
Hafnaríjarðarbær hafnaði því hins
vegar að hafa með yfírlýsingunni tek-
ist á hendur ábyrgð á greiðslu skulda-
bréfsins; yfirlýsingin hafí aðeins haft
þá þýðingu að með henni heimilaði
Hagvirki-Klettur bæjarsjóði að láta
væntanlegar greiðslur, sem fyrirtæk-
inu bar vegna verksamningsins, renna
til niðurgreiðslu á skuldabréfmu.
Ábyrgð bæjarins hafí ekki verið önnur
en sú að sjá til þess að greiðslur rynnu
ekki til verktakans heldur til greiðslu
á skuldabréfinu.
Vinnuveitendasamband íslands
stefndi því Hafnarfjarðarbæ, og Þor-
steini Steinssyni fjármálastjóra bæjar-
ins persónulega fyrir dóm og einnig
Handsali hf. til réttargæslu.
í gær var aðalmeðferð í málinu og
gáfu þá aðilar skýrslur og vitni voru
leidd. Síðan var það tekið til dóms að
loknum málflutningi.
Þórarinn V. Þórarinsson, fram-
kvæmdastjóri VSÍ, og Pálmi Sigmars-
son, framkvæmdastjóri Handsals,
báru á sama veg um tilurð viðskipta
þeirra á milli. Pálmi hefði haft sam-
band við Þórarin og boðið honum
skuldabréfíð til kaups. Þórarinn
kvaðst margoft áður hafa keypt
skuldabréf til ávöxtunar á sjóðum
Vinnuveitendasambandsins, þar á
meðal skuldabréf með ábyrgð Hafnar-
fjarðarbæjar. Pálmi hefði kynnt sér
bréfíð sem sveitarfélagsbréf, þ.e. bréf
með ábyrgð Hafnarfjarðarbæjar. Það
hefði verið forsenda þess að bréfíð var
keypt að talið var fullvíst að um væri
að ræða bréf með ábyrgð sveitarfé-
lagsins.
Þórarinn kvaðst fyrst hafa fengið
gögnin send á faxi og þá hafa hnýtt
í kauðslegt orðalag yfirlýsingar með
skuldabréfínu og einnig það að yfír-
skrift hennar hafi ekki verið Ábyrgð-
aryfirlýsing heldur einungis Yfirlýsing
þrátt fyrir að efni hennar bæri með
sér að um ábyrgðaryfirlýsingu væri
að ræða.
Pálmi hefði í símtali tekið að sér
að fá fram þessa breytingu á yfirlýs-
ingunni.
Þórarinn kvaðst áður hafa keypt
bréf þar sem Hafnarfjarðarbær hefði
gengist í ábyrgð fyrir þriðja mann.
Þar hefði verið um að ræða bréf þar
sem Hagvirki-Klettur var skuldari og
hefði hliðstæð ábyrgðaryfirlýsing und-
irrituð af Þorsteini Steinssyni fylgt
því skuldabréfí.
Aðspurður hvort honum hefðu verið
sýnd gögn til sönnunar því að bæjar-
stjórn Hafnarfjarðar hefði samþykkt
að gangast í ábyrgð vegna skulda-
bréfsins sagði Þórarinn slíkt ekki
venju í viðskiptum að þessu tagi.
Hann hefði ekki talið ástæðu til ann-
ars en að ætla að fjármálastjóri bæjar-
ins undirritaði yfírlýsinguna í umboði
bæjarins. Venja sé að taka undirritan-
ir fjármálastjóra sveitarfélaga gildar
enda allur þorri fjárhagsskuldbindinga
sveitarfélaganna á markaði undirrit-
aður af fjármálastjórum. Þórarinn
kvaðst ekki hafa vitað að hlutafjárlof-
orð starfsmanna gagnvart Hyrningar-
steini hefðu verið skilyrt og háð áfram-
haldandi starfi hjá Hagvirki-Kletti.
í langri og ítarlegri yfírheyrslu yfír
Þorsteini Steinssyni, fjármálastjóra,
en varakrafa VSÍ byggist á því að
hann beri ábyrgð á tjóni VSí hafí
hann ekki haft umboð bæjarstjórnar
til að gefa yfirlýsingu þá sem fylgdi
skuldabréfinu, kom m.a fram að Þor-
steinn vissi ekki hverjar skýringar
væru á því að orðalagi eintaka skulda-
bréfsins og yfirlýsingarinnar í vörslum
Hafnarfjarðarbæjar og VSI bæri ekki
saman. Þorsteinn neitaði að hafa haft
frumkvæði að því að bréfíð var selt á
markaði heldur hefði hann komið að
útgáfu yfirlýsingarinnar að frum-
kvæði ijármálastjóra Hagvirkis-
Kletts. Hann sagði að yfírlýsingunni
hefði aðeins verið ætlað að vera
greiðsluyfirlýsing sem fæli í sér að
greiðslum til Hagvirkis-KIetts sam-
kvæmt fyrrgreindum verksamningi
yrði beint til greiðslu á skuldabréfinu.
Ekki hefði verið um neina ábyrgð að
ræða og skilyrði þess að um greiðslur
af hálfu bæjarins yrði að ræða hefði
verið að Hagvirki-Klettur efndi samn-
inginn um holræsaframkvæmdir og
ynni þannig fyrir greiðslu.
Framkvæmdatími hefði verið áætl-
aður 2 ár en skuldabréfið hefði verið
til 4 ára. Við það hefði verið miðað að
á framkvæmdatímanum yrði skulda-
bréfið greitt upp með þeim greiðslum
sem Hagvirki ynni fyrír með holræsa-
framkvæmdunum. Hann sagði ský-
laus ákvæði sveitarstjórnarlaga gera
að verkum að útilokað væri að geng-
ist væri í einfaldar ábyrgðir án sam-
þykkis sveitarstjórnar.
Endurkaupayfírlýsingu væri heldur
ekki um að ræða í málinu því slíkar
yfirlýsingar væru aðeins gefnar ef um
væri að ræða bréf sem bærinn er sjálf-
ur eigandi að. Eina undantekningin
sé varðandi skuldabréf til greiðslu
gatnagerðargjalda og sú væri skýring-
in á því skuldabréfi Hagvirkis-Kletts
með endurkaupayfirlýsingu sem Þór-
arinn Viðar bar um að hafa áður
keypt. Eigi Hafnarfjarðarbær kröfu
sem seld sé á markaði nægi áritun fjár-
málastjóra á endurkaupayfírlýsingu en
sé um að ræða ábyrgð til þriðja aðila
þurfi málið að fá umfjöllun í bæjar-
stjórn eða bæjarráði. Þorsteinn sagði
að ef um bæjarábyrgð hefði verið að
ræða í þessu tilviki hefði hann við
undirritun yfírlýsingarinnar lagt fram
staðfestingu á samþykki bæjarstjómar
fyrir ábyrgðarveitingunni.
í skýrslu Pálma Sigmarssonar
framkvæmdastjóra Handsals kom
fram að upphaf viðskipta með skulda-
bréfið hefði verið að Pálmi hefði feng-
ið hringingu frá Þorsteini Steinssyni
með ósk um að Pálmi tæki að sér að
selja skuldabréf. Pálmi kvaðst hafa
verið í reglulegum viðskiptum við
Þorstein fyrir hönd Hafnarfjarðárbæjr
ar frá árinu 1987 og næmu viðskipti
■þeirra á því tímabili sjálfsagt 2-3
milljörðum króna og hefði hann borið
fullt traust til Þorsteins.
Eftir skoðun hefði Pálmi tjáð Þor-
steini að hann teldi bréfið ekki seljan-
legt án þess að frekari tryggingar
kæmu til þar sem Hagvirki-Klettur
væri í erfiðri fjárhagsstöðu og mikilli
fjölmiðlaumfjöllun. Þorsteinn hefði
sagt að bærinn hefði verksamning við
fyrirtækið og væri hugsanlegt að hann
gengist í endurkaupaábyrgð á bréfinu
með tilvísun til þess samnings. Slík
viðskipti hefðu áður átt sér stað milli
Handsals og Hafnarfjarðarbæjar.
Pálmi kvaðst hafa vitað að VSI hefði
oft sýnt áhuga á að kaupa skuldabréf
af þessu tagi, þar sem ekki væri stað-
ið að ábyrgðum með formlegum hætti
enda fylgdi slíku hærri ávöxtunar-
krafa. Hann hefði því boðið Þórarni
V. Þórarinssyni bréfíð til kaups eftir
að hafa fengið í hendur drög að yfir-
lýsingu um ábyrgð Hafnarfjarðarbæj-
ar á bréfinu. Hann kvaðst síðan hafa
hitt fjármálastjóra bæjarins og fyrir-
tækisins á fundi og rætt um yfirlýsing-
una sem hefði verið öðru vísi úr garði
gerð en ef einungis hefði verið um
að ræða greiðslutilfærslu til þriðja
aðila. Þarna hefði að sínu mati ótví-
rætt verið um að ræða að bærinn lof-
aði að endurkaupa bréfið ef það félli
í vanskil.
Pálmi kvaðst ekki hafa vitað um
að hlutafjárloforð starfsmanna Hag-
virkis-Kletts hefðu verið skilyrt gagn-
vart Hymingarsteini eins og fyrr var
rakið.
Segir breytingar hafa verið
samþykktar
Pálmi sagði að eftir athugasemdir
Þórarins V. Þórarinssonar um yfír-
skrift ábyrgðaryfirlýsingarinnar hefði
hann látið starfsmenn Handsals bæta
orðinu Ábyrgðar framan við orðið
Yfirlýsing á skjalinu, að fengnu sam-
þykki Þorsteins Steinssonar, og síðan
hefði hann faxað til Þorsteins hið
breytta skjal og ekki fengið athuga-
semdir við það. Einnig hefði hann að
höfðu samráði við Þorstein skráð inn
á sjálft skuldabréfið fyrrgreinda yfír-
lýsingu um að bæjarsjóður Hafnar-
fjarðar mundi endurkaupa. bréfið ef
greiðslufall yrði. Þetta bréf hefði VSÍ
síðan keypt og greiðslukvittun bæri
með sér að bréfíð hefði verið flokkað
sem sveiiarfélagabréf, þ.e. skuldabréf
með ábyrgð sveitarfélags.
Pálmi sagði að það væri tilhneiging
hjá sveitarfélögum að fara í kringum
ákvæði sveitarfélagalaga um sam-
pykki sveitarstjórna fyrir ábyrgðar-
veitingum og yfirlýsingar hliðstæðar
þessari um endurkaup bréfa væru alls
ekki einsdæmi í skuldabréfaviðskipt-
um á markaði.
í skýrslum núverandi og fyrrver-
andi bæjarstjóra og Jóhanns G. Berg-
þórssonar kom fram að þeir hefðu
ekki haft afskipti af gerð skuldabréfs-
ins og sölu þess. Hjá þeim kom m.a.
fram að ekki væri um eiginlegar bæj-
arábyrgðir að ræða nema fyrir lægi
samþykkt bæjarráðs eða bæjarstjórn-
ar þar að lútandi í samræmi við sveit-
arstjórnarlög.
Krafa um aukið siðgæði
í breskum stjórnmálum
hefur skert tekjumögu-
leika þingmanna og ráð-
herra. Nú er spurt hvort
bregðast beri við aukn-
um kröfum með hærri
launum.
Lundúnum. Morgunblaðið.
BRESKIR þingmenn eru stétt
sem er hvorki rík né elsk-
uð. Umræða um spillingu
í Westminster hefur skað-
að ímynd þeirra og á tímum sam-
dráttar eru kaupkröfur ráðamanna
ekki vinsælar. Sameiningarkraftur-
inn getur hins vegar rutt úr vegi
ýmsum hindrunum og nýverið stóðu
290 þingmenn úr öllum flokkum á
breska þinginu að frumvarpi þar sem
farið var fram á að kjör þeirra verði
endurskoðuð. Fjöldinn og alvaran í
umræðunni nú hefur komið á óvart,
en jafnframt komið í veg fyrir að
hægt sé að svæfa málið.
I umræðunni hefur komið fram að
allt að tvöföldun á launum sé hæfi-
leg. Þingmennirnir hafa bent á að
kjör þeirra séu slök miðað við aðrar
starfsstéttir-sem inni af hendi sam-
bærilega vinnu og jafnframt miðað
við það sem starfsfélagar þeirra í
öðrum löndum fá. En málið snýst
ekki eingöngu um launaumslagið,
það tengist ekki síður þeirri miklu
umræðu sem verið hefur í Bretlandi
undanfarin misseri um siðgæði og
framferði þingmanna og ráðherra.
Samanburðurinn óhagstæður
Þrátt fyrir að árstekjur breskra
þingmanna séu vel yfír meðaltekjum
almennra launamanna í landinu dylst
engum hugur um að samanburður
við sambærileg störf og við starfsfé-
laga þeirra í öðrum löndum er óhag-
stæður. Þannig eru meðaltekjur
hæstaréttardómara um 98.000 pund
á ári (ca 10 milljónir fsl. króna), rit-
stjóri pólitísks efnis á helstu dagblöð-
unum hefur allt að 80.000 pund í
árstekjur (rúml. 8 milljónir ísl. króna)
og þingmaður í Bandaríkjunum hefur
92.750 pund. Tekjur breskra þing-
manna hafa staðið í stað undanfarin
25 ár og ráðherralaun minnkað á
sama tíma og annað launafólk hefur
þegið um 80% kauphækkun.
Greiðslur til reksturs skrifstofu og
annars kostnaðar hafa hins vegar
hækkað verulega og eru nú allt að
43.000 pund á ári. Þessa peninga
nota þingmenn yfirleitt til þess að
ráða sér aðstoðarmann og ritara sem
hjálpa þeim við að fylgjast með og
komast yfir þá pappíra sem ætlast
er til að þeir kynni sér auk þess sem
þeir þurfa að standa undir ferða-
kostnaði og öðrum útgjöldum. Þing-
menn segja hins' vegar að þessi upp-
hæð dugi varla til þess að mæta þeim
kostnaði sem hlýst af starfi þar sem
kröfurnar eru sífellt að aukast.
Kunnugleg rök
Kaupkröfur þingmanna eru dæmd-
ar til þess að kalla á skiptar skoðan-
ir. Ekki síst þegar stjórnvöld hafa
gengið hart I að ná fram hagræðingu
í rekstri ríkisfyrirtækja. Af hveiju
þurfa þingmenn allt að tvöföldun á
launum þegar almennar launahækk-
anir í landinu eru 3%? Rökin fyrir
verulegri launahækkun eru kunnug-
leg: Hæfir einstaklingar fást ekki í
framboð upp á þessi kjör, þingmanns-
starfið er fórn sem almenningur á
að vera þakklátur fyrir að fólk taki
að sér, atgervisflótti er úr stéttinni
yfir í betur launuð störf í viðskiptalíf-
inu (52 þingmenn íhaldsflokksins
hafa ákveðið að bjóða sig ekki fram
í næstu þingkosningum), reynsla og
þekking tapast og aukin hætta er á
spillingu ef ekki er búið almennilega
að þingmönnum og ráðherrum fjár-
hagslega. Andstæðingarnir benda
hins vegar á að það sé ekkert sem
stoppi menn sem vilji fá sér betur
launuð störf. Þeir telja margir að
hætta sé á að skilningur á kjörum
fólks í landinu minnki eftir því sem
ráðamenn skammti sér hærri laun
og benda jafnframt á að það eitt
skili sér ekki endilega í minni spill-
ingu eins og dæmin á Ítalíu sanni.
Hugleiðingar um spillingu blandast
hins vegar óhjákvæmilega inn í mál-
ið þar sem ein rök fyrir kauphækkun
sem notuð hafa verið eru hertar regl-
ur um hvaða greiðslur þingmenn
mega þiggja.
Umræðan um siðferði þingmanna
hefur verið fyrirferðarmikil í Bret-
landi undanfarin misseri. Fyrir rúm-
um tveimur árum leiddu ásakanir um
að breskir þingmenn og ráðherrar
þæðu fé fyrir að bera fram spurning-
ar á þinginu fyrir fyrirtækiseigendur
til afsagnar tveggja aðstoðarráð-
herra. Mikil fjölmiðlaumfjöllun þá
leiddi til þess að John Major forsætis-
ráðherra lét undan þrýstingi og setti
á laggirnar óháða nefnd sem hafði
það hlutverk að rannsaka störf og
breytni ráðamanna. Nefndin var skip-
uð fólki úr öllum flokkum en hefur
starfað undir forystu hæstaréttar-
dómarans Salmon Nolan, en hún skil-
aði tillögum sínum á liðnu ári og var
í kjölfarið samþykkt reglugerð um
hvaða kröfur beri að gera til fólks í
opinberum störfum.
Aukið siðgæði veldur
Iaunaskerðingu
Samþykkt þeirrar reglugerðar á
breska þinginu í fyrra fól jafnframt
í sér mestu breytingar sem gerðar
hafa verið á reglum um framferði
þingmanna í hálfa öld. Tillögurnar
gera ráð fyrir að þeir geri grein fyr-
ir öllum þeim tekjum sem þeir fá
fyrir ráðgjafastörf sem tengjast þing-
mennsku og bann hefur verið lagt
við því að þeir þiggi fé fyrir að koma
á framfæri fyrirspurnum eða frum-
vörpum fyrir hagsmunaaðila eins og
tíðkast hefur um árabil. Þingmönnum
er jafnframt skylt frá og með 31.
mars á þessu ári að gera grein fyrir
öllum tekjum og hlunnindum sem
þeir kunna að hafa utan hefðbundins
þingfarakaups. Með hlunnindum er
jafnframt átt við öll boð sem þeir fá
um að ferðast innanlands og utan.
Reglugerðin er álitin mikilvægur
áfangi í að skilgreina eðli þingstarfa
og þær siðferðiskröfur sem gerðar
eru. Það féll hins vegar ekki undir
verksvið Nolan-nefndarinnar að gera
úttekt á þingfararkaupi og hún hefur
því hafnað beiðni þingmanna um að
taka málið að sér þrátt fyrir að kjör
hljóti að vera liður í þeirri skilgrein-
ingarvinnu sem fram hefur farið.
Kröfur kosta fórnir
Á tímum hagræðingar og endur-
skoðunar á öllum rekstri er næsta
víst að kaupkröfur kosta fórnir.
Breska þingið er eitt það íjölmenn-
asta í heimi, skipað 651 þingmanni.
Bent hefur verið á að í Bandaríkjun-
um sitji fámennara þing fyrir 4 sinn-
um fleira fólk, samanburður við laun
þeirra sé því ekki marktækur fyrr
en búið sé að hagræða í Westminst-
er. Verði þingmönnum fækkað í 450,
sem margir telja eðlilegt vegna
breyttra aðstæðna úti í kjördæmun-
um, væri auðveldlega hægt að standa
undir verulegri launahækkun. Þá
hafa einnig komið fram hugmyndir
um að þeir sem sinni öðrum störfum
með þingmennsku verði á lægri laun-
um og að komið verði á laggirnar
taxta þar sem tekið verði tillit til
aldurs og reynslu eins og tíðkast hjá
öðrum starfsstéttum. Og eðlilegt
þykir að kauphækkun leiði af sér að
auknar kröfur verði gerðar til manna
og betur fylgst með því hvaða vinnu
þeir skila.
Hver sem niðurstaðan verður er
ljóst að krafan um að kjör þing-
manna verði endurskoðuð verður ekki
þögguð niður og ríkisstjórnin hefur
vísað málinu í sérstaka nefnd sem
skila mun áliti fyrir apríllok.
Samanblirður við laun þingmanna í öðrum löndum
Árstekjur í sterlingspundum/krónum:
Bandaríkin...........92.750/Rúmar 9,4 milljónir
Ítalía................... 76.250/Um 7,7, millj.
Frakkland ................ 54.900/Um 5,6 millj.
Holland.......................... 52.550/Um 5,3 millj.
Japan....................... 49.400/Um 5 millj.
Þýskaland .................. 49.250/Um 5 millj.
HongKong ................... 48.950/Um 5 millj.
Belgía................. 45.650/Rúmar 4,7 millj.
Kanada ................... 40.400/Um 4,1 millj.
Ástralía.................... 39.450/Um 4 millj.
Bretland...................... 34.085/Tæpar 3,5 millj.
Danmörk .................. 33.800/Um 3,4 millj.
Grikkland ............. 22.750/Rúmar 2,3 millj.
Spánn .................... 21.450/Um 2,2 millj.
Topplaun
Forsætisráðh. John Major .. 84.217/Tæpar 8,6 millj.
Aðrir ráðherrar.............. 69.651/7,1 millj.
Leiðtogi stjómarandstöðu
Tony Blair ............ 55.992/Rúmar 5,7 millj.
(þiggur 53.116/5,4 millj.)
Árið 1994 voru meðallaun breskra þingmanna
66.972 pund/Rúmar 6,8 millj. fyrir störf sem þeir
unnu fyrir utan þingið eða í tengslum við þingstörf
sín (svokölluð ráðgjafa- og fyrirgreiðslustörf). Heild-
artekjur margra þeirra voru því yfir 100.000 pund/
Rúmar 10 millj.
Samanburður við meðallaun í öðrum
starfsstéttum:
Hæstaréttardómari ......... 98.000/Tæpar 10 millj.
Liðsforingi í hernum ........ 50.000/Rúmar 5 millj.
Heimilislæknir.................... 46.000/Tæpar 5 millj.
Lögregluforingi.................... 42.000/Tæpar 4,3 millj.
Þingmaður................... 34.085/Rúmar 3,4 millj.
Bankastjóri........................ 22.500/Um 2,3 millj.
Kennari........................... 20.000/Rúmar 2 millj.
Lestarstjóri.................... 18.000/Rúmar 1,8 millj.
Slökkviliðsmaður......... 16.500/Tæpl. 1,7 millj.
Fangavörður .................... 16.500/Tæpl. 1,7
Vörubílstjóri ................. 15.600/Um 1,6 milíj.
Hjúkrunarfræðingur ........ 15.000/Rúml. 1,5 millj.
Félagsráðgjafi ............... 13.500/Um 1,4 millj.