Morgunblaðið - 27.03.1996, Blaðsíða 25

24 MIÐVIKUDAGUR 27. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 27. MARZ 1996 25
jHfflngtmfrliifrlfe
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
EÐLILEGT FRAM-
HALD Á ÞRÓUN
VARNARMÁLA
SAMKOMULAG það, sem íslenzk og bandarísk stjórn-
völd hafa gert til fimm ára um framkvæmd varnar-
samnings ríkjanna, er á flestan hátt jákvætt og eðlilegt
framhald þeirrar þróunar, sem átt hefur sér stað í íslenzk-
um varnarmálum undanfarin ár.
í fyrsta lagi er jákvætt að Bandaríkin ítreka skuldbind-
ingar sínar um varnir íslands og að hér á landi verður
áfram lágmarksvarnarviðbúnaður, sem auðvelt er að auka
með skömmum fyrirvara.
Sömuleiðis er eðlilegt að samkomulag ríkjanna um rekst-
ur varnarstöðvarinnar í Keflavík skuli vera til lengri tíma
en áður. Ætla verður að mestu breytingarnar á varnarvið-
búnaði vestrænna ríkja vegna loka kalda stríðsins séu að
baki og að Keflavíkurstöðin sé nú rekin með lágmarksmann-
afla og tækjakosti.
Sá sparnaður, sem þegar hefur átt sér stað í Keflavíkur-
stöðinni, var óhjákvæmilegur í ljósi breyttra aðstæðna og
einungis hluti af gífurlegum niðurskurði fjárframlaga til
varnarmála í öllum vestrænum ríkjum. Nauðsynlegt er að
stuðla áfram að sparnaði og aðhaldi, líkt og kveðið er á um
í samkomulagi íslands og Bandaríkjanna.
Bandaríkjamenn kröfðust afnáms einkaréttar íslenzkra
aðalverktaka og Keflavíkurverktaka á framkvæmdum fyrir
varnarliðið í viðræðum við íslenzk stjórnvöld. Sú krafa var
af þeirra hálfu ekki sízt tilkomin af sparnaðarástæðum;
búast má við að rekstrarkostnaður varnarstöðvarinnar
lækki eiin með aukinni samkeppni í varnarframkvæmdum.
Hins vegar hefur lengi legið Ijóst fyrir að fyrirkomulag,
sem fært hefur fámennum hópi manna stórgróða af varnar-
framkvæmdum á silfurfati, er óréttlátt, óþolandi og full-
komin tímaskekkja í landi, þar sem frjálst markaðskerfi á
að ríkja. Sú ákvörðun að afnema einkarétt var því seinna
á ferðinni en ástæða var til. Jafnframt má spyija hvort sá
átta ára aðlögunartími, sem íslenzk stjórnvöld sömdu um
fyrir hönd fyrirtækjanna, sé ekki fullríflegur.
Það er aftur á móti full ástæða til að taka undir það
með Halldóri Ásgrímssyni utanríkisráðherra að ríkið selji
hlut sinn í Aðalverktökum þegar fyrirtækið verður orðið
að venjulegu verktakafyrirtæki á almennum'markaði. Ríkið
á ekkert erindi í verktakastarfsemi.
BÆTT STAÐA SMÁBÁTA
VERULEG breyting verður frá og með næsta fiskveiði-
ári á starfsumhverfi smábáta, en harkalegar deilur
hafa staðið síðustu árin um aðstöðu þeirra. Skömmu áður
en Alþingi fór í páskaleyfi lagði Þorsteinn Pálsson, sjávarút-
vegsráðherra, fram tvö frumvörp, sem ætlað er að lögfesta
samkomulag við Landssamband smábátaeigenda um breyt-
ingar á stjórnun veiða smábátanna. Það felur í sér, að
heildarafli þeirra verði framvegis 13,9% af ákvörðuðum
heildarþorskafla hvers fiskveiðiárs, sem er sama hlutfall
og nú. Þó verði heildaraflinn aldrei minni en núverandi
aflahámark eða 21.500 tonn. Þetta ákvæði veitir smábátun-
um sjálfkrafa hlutdeild í þeirri kvótaaukningu, sem fyrirsjá-
anleg er þegar næsta haust.
Mikilvæg breyting verður einnig fyrir smábátana með
niðurfellingu allra fastra banndaga, sem nú eru 136 á ári,
og verða sjómenn ekki háðir öðrum takmörkunum en að
halda sig innan aflahámarksins á þorskveiðum. Þeim verð-
ur heimilt að flytja 20% þorskkvótans milli veiðiára, svo
og að framseija kvóta milli báta innan ársins. Smábátum
verður skipt í tvo flokka, krókabáta, sem eingöngu stunda
handfæraveiðar, og báta, sem veiða bæði á handfæri og
línu. Ástæðan er ólíkir hagsmunir þessara báta að sumu
leyti, m.a. að aukning á línuveiðum skerði ekki hlut þeirra,
sem stunda handfæraveiðar eingöngu.
Samkomulag tókst um það að hækka tilboð um úrelding-
arstyrk til krókabáta á sóknardagakerfi í 80% af trygging-
arverðmæti og 60% á þorskaflahámarki. Þessi breyting er
gerð í því skyni að fækka smábátum og gera það fýsilegra
fyrir eigendur þeirra að draga sig í hlé.
í ljósi þeirra hörðu deilna, sem verið hafa milli sjávarút-
vegsráðuneytis og smábátaeigenda, er fagnaðarefni að sam-
komulag hefur tekizt. Mikilvægt er að smábátaútgerðin sé
lífvænleg, því hún hefur úrslitaáhrif á afkomu fólks víða
um land.
+ ;
Áhugi íslenskra útgerða á að sækja á fjarlæg mið eykst með hveiju árinu
; . , *v, » , „ ,

■

Tsli ■ WJfc .'V»:
_ , ■: .£ '-J

*■-,' r rÁ Tr l :
• —- ■ 'y-zr '' ■ A
.. * ". - "r y
■J”‘ ■;■»
' f '
Morgunblaðið/Halldór B. Nellet
TÍU skip voru að karfaveiðum þegar flugvél Landhelgisgæslunnar, TF-SÝN, flaug yfir miðin á Reykjaneshrygg um kvöldmatarleytið á
mánudag. Rétt við lögsögumörkin voru fjögur þýsk skip, eitt frá Eistlandi, tvö frá Rússlandi og tvö íslensk, Heinaste og Siglir, sem er í
forgrunni á myndinni. Að auki var eitt skip, sem Landhelgisgæslan hafði ekki upplýsingar um hvaðan væri. Karfaaflinn var eitthvað að
glæðast, en helsti sóknartíminn er þó ekki hafinn.
Tvöfalt fleiri á
Flæmska hattinn
JÓHANN A. Jónsson, formaður
Úthafsveiðifélagsins, segir að
erfitt sé að henda reiður á hve
margir ætli til veiða á fjarlæg-
um miðum í ár, en greinilegt sé þó að
æ fleiri íslenskir útgerðarmenn líti til
rækjuveiða á Flæmska hattinum og
áhugi á Smuguveiðum sé mikill sem
fyrr. Pétur Örn Sverrisson, forstöðu-
maður Aflamiðiunar, segir að hann
reikni með að fjöldi íslenskra skipa á
Flæmska hattinum tvöfaldist hið
minnsta. •
Þau fjarlægu mið, sem íslendingar
hafa sótt, eru helst Barentshafið,
Flæmingjagrunn, eða Fiæmski hatt-
urinn, og Reykjaneshryggur.
í Barentshafi veiddu íslensk skip
34 þúsund tonn á síðasta ári. Mest
var það þorskur og ef miðað er við
85 króna kílóverð hefur heildarverð-
mæti aflans verið tæpir 2,9 milljarðar
króna. Um 50 skip sóttu á miðin og
þegar sóknin var þyngst voru 40 ís-
lensk skip að veiðum í Smugunni á
sama tíma.
Á Flæmska hattinum veiddu 18 ís-
lensk skip 7.600 tonn af rækju á síð-
asta ári og aflaverðmætið var um 1,4
milljarðar króna. Rækjuafli á fjarlæg-
um miðum rúmlega þrefaldaðist milli
ára, því hann var 2.400 tonn árið
1994 og verðmætið 420 milljónir. Nú
hafa 12-15 íslensk skip þegar hafið
rækjuveiðar á Flæmska hattinum og
afli hefur verið ágætur.
29 skip veiddu á
Reykjaneshrygg
Karfaveiðar á Reykjaneshiygg voru
stundaðar af 29 skipum í fyrra, sem
samtals veiddu 27.215 tonn
og aflaverðmætið nam tæp-
um 1,3 milljörðum króna.
Líkt og í rækjuveiðunum
sóttu menn misstíft, sumir
fóru einn túr, en aðrir mar-
goft, svo fjöldi skipa segir ekki
söguna.
Nú hafa íslendingar fengið 45 þús-
und tonna karfakvóta á Reykjanes-
hrygg, en ákvörðun um hvernig sá
kvóti skiptist milli útgerða hefur ekki
verið tekin. Fjögurra vikna stopp á
AF < V
INNLENDUM
VETTVANGI
Sókn íslenskra fiski-
skipa á fjarlæg mið
mun að líkindum enn
aukast á þessu ári, að
því er menn segja
Ragnhildi Sverrisdóttur. Aflinn hefur
reynst íslenskum útgerðum mikil búbót og
útgerðarmenn líta einnig til þess að veiði-
reynsla sem þeir afli sér nú komi þeim til
góða við kvótaúthlutun síðar.
Ná í veiði-
reynslu fyrir
kvótaúthlutun
alla
besta tíma á karfaveiðunum í fyrra
vegna sjómannaverkfalls setti strik í
reikninginn og má búast við að afli
hefði verið nálægt 45 þúsund tonnum,
ef ekkert hefði verið verkfallið.
Loks má svo nefna síldveiðar, en í
fyrra veiddust um 173 þúsund tonn
af norsk-íslensku vorgotssíldinni, bæði
í Síldarsmugunni, en þó mest í fær-
eyskri lögsögu. Sú veiði _var engin
árið 1994, en í ár sömdu Islendingar
og Færeyingar sameiginlega um 224
þúsund tonna afla.
Veiðireynsla skiptir miklu
„Það er meiri sókn á fjarla;gari mið
og menn eru fyrr á ferðinni að hugsa
fyrir slíku, eins og sóknin á Flæmska
hattinn sýnir,“ segir Jóhann A. Jóns-
--------- son á Þorlákshöfn, formað-
ur Úthafsveiðifélagsins.
„Þá er greinilegur áhugi á
að stunda aukna sókn í
Smuguna, enda eru menn
......... nú meðvitaðri en áður um
að veiðireynsla skiptir miklu við út-
hlutun kvóta, þegar þar að kemur.
Því reyna þeir að styrkja sig í þeim
komandi slag. Útgerðir hafa greini-
lega vaxandi áhuga á að sækja lengra
og ég er viss um að sá áhugi á enn
eftir að aukast.“
Jóhann segir að sókn á fjarlægari
mið dragi úr sókn á heimamiðum.
Mörg þessara skipa eigi kvóta og geti
stundað veiðar í lögsögunni, en fari
út úr henni samt. Þá flytjist kvótinn
einnig að hluta yfir á önnur skip, sem
ella væru verkefnalaus og þannig
styrktist atvinnulífið. „Það er góður
kostur að leita lengra og það sjá rnenn
til dæmis á því að nú er töluvert góð
veiði á Flæmska hattinum og svo er
karfatíminn að renna upp.“
Omögulegt að spá um afla
„Það verður mikil sókn á Flæmska
hattinn í ár og að.öllu óbreyttu ætla
margir sér í Smuguna," segir Pétur
Örn Sverrisson, forstöðumaður Afla-
miðlunar. „í fyrra voi-u 18 skip á
Flæmska hattinum, en nú
eru þau þegar orðin 12-15
og fleiri ætla að fara. Ég
er því viss um að fjöldi ís-
lenskra skipa þar mun að
minnsta kosti tvöfaldast."
Pétur Örn segir að nú séu breyttar
aðstæður á Reykjaneshrygg, því búið
sé að semja um 45 þúsund tonna karf-
akvóta íslendinga þar. „Nú veltur allt
á því hvernig þeim kvóta verður skipt
og full seint í rassinn gripið að ætla
sér að ná í veiðireynslu þar. Það er
Aftur fimmtíu
íslensk skip í
Smuguna
ekki ólíklegt að íslensk skip hefðu náð
að veiða 45 þúsund tonn á Reykjanes-
hrygg í fyrra, ef ekki hefði komið til
sjómannaverkfalls, sem stöðvaði veið-
arnar í mánuð. Við erum því ekki að
fá neitt gefins í kvóta, þrátt fyrir að
hann sé tæpum 18 þúsund tonnum
meiri en afli okkar þar á síðasta ári.“
Líklegt þykir að veiðireynsla ráði
að mestu ferðinni þegar ákvörðun
verður tekin um skiptingu 45 þúsund
tonna karfakvóta á Reykjaneshrygg.
„Það hlýtur að vera litið til þess að
menn leggja ekki í fjárhagslega
áhættu án þess að fá umbun fyrir,“
segir Pétur Örn. „Þegar tíu skip hafa
stundað veiðar á fjarlægum slóðum
um skeið og með góðum árangri, þá
er engin áhætta fyrir aðra að sigla í
kjölfarið. Hinir fyrstu verða hins vegar
að fá að njóta frumkvæðisins."
í Smugunni_ veiddu um 50 skip á
síðasta ári. „Ég veit ekki betur en
menn ætli sér þangað, en það er spurn-
ing hvort einhver aukning verður, af
því að við eigum nú ekki endalaust
af skipum. Allir sem gátu farið hafa
þegar gert það.“
Pétur Örn segir útilokað að giska á
hver afli íslenskra skipa á fjarlægum
miðum verði á þessu ári. „Ef við tökum
dæmi af Barentshafi, þá fengum við
um 34 þúsund tonn þar í fyrra, 37
þúsund árið 1994 og 11 þúsund árið
1993. í byijun árs í fyrra óttuðust
menn að þeir næðu ekki miklu, af því
að þá var ekki lengur veitt á Sval-
barðasvæðinu, heldur einungis í
Smugunni. 34 þúsund tonna afli fór
því fram úr björtustu vonum manna.
Það er hins vegar ekki á vísan að róa,
svo það er ómögulegt að spá
nokkru þótt sóknin verði
svipuð. Búbótin undanfarin
ár hefur hins vegar verið
geysileg og hjálpað sjáv-
“ arútveginum að komast í
gegnum erfiða tíma.“
Pétur Örn segir að hann eigi ekki
von á öðru en að náist að veiða upp
í sameiginlegan síldarkvóta Islendinga
og Færeyinga, sem í ár er 224 þúsund
tonn.
VERIÐ er að undirbúa
breytingar á sláturhúsi
Kaupfélags Austur-
Skaftfellinga á Höfn í
Hornafirði til þess að auka mögu-
leika þess til útflutnings á fersku
dilkakjöti. KASK er einn af þremur
sláturleyfishöfum í landinu sem
hefur leyfi til útflutnings til Evr-
ópusambandsins og annar tveggja
sem má selja kjöt til Bandaríkj-
anna. Á síðasta ári var meginhluti
framleiðslunnar fluttur út. Pálmi
Guðmundsson kaupfélagsstjóri
segir að það dugi ekki til og því
verði með öllum ráðum að auka
framleiðsluna, með því að bæta
aðstöðuna, fá fleira fé til slátrunar
og lengja sláturtímann.
Pakkað kjöt til Belgíu
Kjötskrokkarnir eru hlutaðir nið-
ur í sláturhúsi KASK og bitunum
pakkað í neytendapakkningar eftir
óskum hins erlenda kaupanda. í
síðustu sláturtíð var til dæmis unn-
ið kjöt úr 4.000 skrokkum í neyt-
endapakkningar fyrir COVEE-
verslunarkeðjuna í Belgíu. Kjötið
var úrbeinað, fitusnyrt, pakkað og
verðmerkt samkvæmt óskum versl-
unarinnar. Pálmi
segir að ekki hafi
verið unnt að anna
eftirspurn vegna
þess að vinnuað-
staðan takmarkaði
það magn sem
hægt var að úr-
beina og pakka í
sláturtíðinni. Einn-
ig hafi hlutfall ein-
stakra stykkja ver-
ið óhagstætt,
KASK hafi þurft
að afsetja með öðr-,
um hætti of stóran
hluta skrokksins.
Út úr þessum
4.000 skrokkum
koma 60 tonn af
kjöti og þegar búið
er að úrbeina það
að hluta eru eftir
38 tonn til útflutn-
ings, þar af fóru
12 tonn af bein-
lausu kjöti til
COVEE. Pálmi
segir að með því
að úrbeina kjötið
hér heima minnki
flutningskostnað-
urinn, ekki þurfi að
kosta til flutnings
beinanna.
Pálmi segir að
belgíska fyrirtækið
selji sérpakkaðan
fisk fyrir Islenskar
sjávarafurðir hf. og sé KASK í
raun að tengjast þróunarkerfi ÍS
með því að taka þátt í þessari út-
flutningstilraun. Hann segir að auk
þess selji KASK kjöt til Bandaríkj-
anna, Svíþjóðar, Danmerkur og
Færeyja, í samvinnu við Kjötum-
boðið hf.
Pálmi segir stefnt að því að allt
kjöt verði flutt út í neytenda-
umbúðum. Aðeins þannig sé hægt
að búast við hækkandi verði. KASK
ætlar að leggja sitt af mörkum
með því að koma upp sérhæfðri
útflutningsvinnslu í sláturhúsinu
fyrir næstu sláturtíð og stendur
undirbúningur breytinganna yfir.
„Til þess að geta aukið afköst í
sláturtíðinni og lækkað vinnslu-
kostnað verðum við að byggja upp
Sérhæfð
útflutnings-
vinnsla á Höfn
KASK ætlar að koma upp sérhæfðri útflutn-
ingsvinnslu á dilkakjöti í sláturhúsi sínu
á Höfn. Pálmi Guðmundsson kaupfélags-
stjóri segir Helga Bjarnasyni að sláturtíðin Hagkvæmari siátmn
greiddi KASK 162 kr. á kjötkílóið
og er þá talið með það sem fæst
fyrir gæruna.
„Við stefnum að því að hækka
skilaverðið verulega á næstu árum.
Það munum við gera með aukinni
markaðssetningu og að flytja
stærri hluta afurðanna á markaði
sem skila hærra verði og ekki síður
með því að reyna að lækka kostnað
við slátrun og vinnslu. Menn verða
að búa sig undir það að kjötverð
lækki á innanlandsmarkaði á næstu
árum vegna samkeppni við annað
kjöt og breyttra matarvenja. Þá
má búast við að styrkir til bænda
lækki. Ég spái því að ekki líði
mörg ár þangað til að skilaverð
fyrir útflutning og það kjöt sem
selt er á innanlandsmarkaði mæt-
ist,“ segir Pálmi.
verði lengd og reynt að fá fleira fé til
slátrunar utan félagssvæðisins, til þess
að nýta sem best þann markað sem
kaupfélagið er að rækta.
sérhæfða vinnslu með
fagfólki sem hefur að-
stöðu og tækjabúnað
til að ná miklum af-
köstum með lágmarks
tilkostnaði," segir
Pálmi.
Skilaverð mun
hækka
„Við höfum öðlast
dýrmæta reynslu, það
er eini ávinningur okk-
ar af þessum útflutn-
ingi hingað til. Við
erum hins vegar vissir
um að við séum á réttri
leið og að við séum að
búa til eftirspurn sem skilar
betra verði í framtíðinni,“
kaupfélagsstjórinn.
Pálmi segir að
KASK hafi greitt
bændum hærra verð
fyrir kjöt sem þeir
framleiða utan kvóta
til útflutnings en þeir
sláturleyfishafar sem
ekki hafa útflutnings-
leyfi. En hann viður-
kennir einnig að bænd-
urnir séu ekki of sæiir
af því sem þeir fá og
þeir geti ekki lifað af
því að framleiða ein-
göngu fyrir útflutning.
Pálmi Pálmi býst við að fyrir
Guðmundsson útflutningskjöt frá síð-
okkur asta hausti fái bóndinn heldur
segir lægra verð en haustið 1994. Þá
Hann leggur áherslu á mikilvægi
þess að auka hagkvæmni í slátrun
og vinnslu. Bendir á að sláturhúsin
séu allt of mörg og þeim þurfi að
fækka. Hann segir að sú fram-
kvæmd sem KASK er að leggja út
í til þess að geta sinnt betur út-
flutningnum gefi fyrirtækinu
möguleika á að
nýta betur slátur-
húsið.
Ákveðið er að
lengja sláturtíðina
á Höfn til þess að
sinna betur þörfum
erlenda markaðar-
ins. Byijað verður
að slátra um miðjan
ágúst, um það bil
mánuði fyrr en
venjulega.
Pálmi segist
stefna að því að fá
fleira fé til slátrun-
ar. KASK hefur
slátrað fé af Héraði
og Suðurfjörðum í
samvinnu við slát-
urhúsin sem þar
eru. Og hann segir
að alltaf sé töluverð
ásókn að vestan í
slátrun á Höfn. Fé-
lagssvæði Sláturfé-
lags Suðurlands
tekur við um sýslu-
mörk Vestur- og
Austur-Skaftafells-
sýslu en Pálmi lýsir
þeirri skoðun sinni
að slík mörk séu
löngu úrelt. Hann
segir að líta verði á
landið allt sem eitt
slátursvæði, sér-
staklega þegar inn-
anlandssalan
dregst saman, en örfá hús hafi leyfi
til að flytja út. Annars verði kjötið
óseljanlegt.
Sauðfjárveikivarnalína er á núlli
félagssvæða KASK og SS og ekki'
hefur fengist leyfi til að flytja fé(
yfir hana. Pálmi segir að víða sé
flutt yfir varnalínur og verði að
finna leið til að heimila slíkt í þessi;
tilviki vegna þess hve mikil nauð-í
syn sé á að nýta sláturhús KASK
til útflutnings. Pálmi segist ekki
óttast samkeppni um sláturféð við
SS. Kaupfélagið stefni að því að
greiða bændum alltaf hæsta verð
fyrir útflutningskjöt til þess að
þeir geti treyst á þann tekjumögu:
leika til framtíðar í stað þess að
_ skera sífellt niður vegna minnkandi
kvóta.
„MÉR finnst ánægjulegt að þeir
skuli leggja á þetta áherslu. Við
tökum því vel,“ segir Pálmi
Guðmundsson kaupfélagsstjóri
KASK um þá ályktun Félags
sauðfjárbænda á Héraði og
Borgarfirði eystra að þeir fjórir
sláturleyfishafar sem starfa á
Austurlandi sameinuðust um
eitt slátursamlag.
Stjórnendur Kaupfélags Hér-
aðsbúa á Egilsstöðum og Kaupfé-
lags Austur-Skaftfellinga á Höfn
ræddu á síðasta ári möguleika á
verkaskiptingu með því að stofna
Slátursamlag
Austurlands
Slátursamlag Austurlands og
Mjólkurbú Austurlands en ekki
náðust samningar. Aðilar voru
sammála um að leggja niður
mjólkurbúið á Höfn og flytja osta-
framleiðsluna á Egilsstaði. Kaup-
félagið á Egilstöðum átti að verða
aðalcigandi Mjólkurbúsins. Aust-
ur-Skaftfellingar lögðu á móti
áherslu á að þeir yrðu meirihluta-
eigendur Slátursamlagsins.
Færðu fram þau rök að slátur-
húsið á Héraði væri að fullu af-
skrifað en húsið á Höfn hefði
útflutningsleyfi og möguleika tíi
að bæta við sig fé. Á þetta gátu
Héraðsbúar ekki fallist og féll
þá allt málið um sjálft sig.
Pálmi segist enn vera þeirrar
skoðunar að hægt sé aö draga
úr kostnaði við slátrun og
vinnslu ineð því að fækka
rekstraraðilum og Austur-
Skaftfellingar séu opnir fyrir
því að taka þessa umræðu upp
á nýjan leik. Finnst honum vel
koma til greina að sláturhúsin
á Vopnafirði og Breiðdalsvík
gangi til liðs við slíkt félag.