Morgunblaðið - 24.05.1996, Blaðsíða 36

36 FÖSTUDAGUR 24. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Fæðingarorlof
NÚ LIGGJA fyrir Alþingi tvær
þingsályktunartillögur um fæðing-
arorlof. Önnur frá kvennalistaþing-
mönnunum Guðnýju Guðbjörnsdótt-
ur, Kristínu Ástgeirsdóttur og Krist-
ínu Halldórsdóttur.
Þær leggja til að: „Al-
þingi álykti að fela heil-
brigðisráðherra að láta
semja frumvarp til laga
um fæðingarorlof sem
byggist á eftirfarandi
markmiðum:
— að tryggja feðrum
sjálfstæðan rétt til fæð-
ingarorlofs í þijá mán-
uði,
— að tryggja ungbörn-
um umönnun beggja
foreldra á fyrsta æviár-
inu með því að lengja
fæðingarorlof í tólf
mánuði í áföngum,
— að gera foreldrum
kleift að taka fæðingar-
orlofið á lengri tíma með hluta-
greiðslum að eigin vali,
— að tryggja öllum mæðrum hvíld-
artíma fyrir fæðingu,
— að tryggja feðrum sérstakt fæð-
ingarorlof í tvær vikur eftir fæðingu
barns, sem ekki skerðir fæðingaror-
lof móður,
— að fæðingarorlof verði lengra eft-
ir fjölburafæðingu,
— að fæðingarorlof ættleiðandi for-
eldra, uppeldis- eða fósturforeldra
lengist í áföngum til jafns við fæð-
ingarorlof annarra foreldra,
— að endurskoða fjármögnum fæð-
ingarorlofs þannig að stofnaður
verði sérstakur fæðingarorlofssjóður
sem allir atvinnurekendur, jafnt í
opinberum rekstri sem einkarekstri,
greiði til ákveðið hlutfall af launum
allra launþega, svokallað fæðingar-
orlofsgjald,
— að bæta kjör foreldra í fæðingar-
orlofi þannig að launþegar haldi sín-
um launum úr fæðingarorlofssjóði.
Að auki greiði Tryggingastofnun
ríkisins áfram fæðingarstyrk vegna
þess kostnaðarauka sem fæðing
barns hefur í för með sér. Þetta eigi
við um fæðingu allra barna.“
Hin tillagan er borin fram af þing-
mönnum Alþýðubanda-
lags og óháðra, þeim
Ögmundi Jónassyni og
Sigfúsi J. Sigfússyni,
tillaga þeirra hljóðar
svo: „Alþingi ályktar að
við éndurskoðun um
fæðingarorlof verði
tryggður réttur feðra til
a.m.k. tveggja vikna
orlofs á launum við fæð-
ingu barns. í I. máls-
grein með ályktun segir:
„Mikilvægt er að
tryggja barni rétt til
samvista við bæði föður
og móður á fyrsta ævi-
skeiðinu. Það er réttur
barnsins að fá að mynda
náin tengsl við báða for-
eldra sína á fyrstu dögum og vikum
ævi sinnar. Fram til þessa hafa feður
verið afskiptir hvað varðar samskipti
við börn sín og liggja til þess margar
skýringar. Með tveggja vikna orlofí
í kringum fæðingu er stuðlað að því
að fjölskyldan sé saman.“
Á vegum ríkisstjórnarinnar fer
ennfremur fram endurskoðun á lög-
um um fæðingarorlof. Einnig hefur
karlanefnd Jafnréttisráðs lagt fram
markvissa tillögu sem tekur mið af
sjálfstæðum rétti feðra til fæðingar-
orlofs við fæðingu barna .sinna. Ég
vil byija á að þakka fyrir þessar til-
lögur og umræður í þeirri von að
„mjór sé mikils vísir". I greinargerð
kvennalistaþingmanna er tekið á öllu
því helsta sem er orðið tímabært að
gera endurbætur á varðandi réttindi
foreldra tengt bamsfæðingu. Því
hvet ég Ingibjörgu Pálmadóttur heil-
brigðisráðherra til að beita sér þessu
máli til framdráttar. Varðandi tillögu
Ögmundar og Steingríms tel ég að
hún þoli enga bið. Að mínu máti eru
þijár ástæður fyrir því að karlmönn-
um gefist kostur á sjálfstæðu fæð-
ingarorlofi. I fyrsta lagi réttur barns-
ins fyrir umönnun og möguleika á
virkri tengslamyndun við báða for-
eldra strax við fæðingu. í öðru lagi
réttur föðurins til að undirbúa sig
fyrir föðurhlutverkið og loks stuðlar
það að jafnrétti kynjanna á vinnu-
markaði.
Á síðari árum hafa verið gerðar
margar athyglisverðar rannsóknir
er snerta tengslamyndun foreldra
og barna á meðgöngu í fæðingu og
fyrstu mánuðina þar á eftir. Flestar
niðurstöður rannsóknanna benda til
að þetta tímabil sé afar viðkvæmt
og jafnframt áhrifaríkt. Það er nefnt
„þroskakreppu tími“ fyrir foreldra.
Lengst af var eingöngu litið á að
konan þyrfti að kljást við kreppuein-
kennin, en í dag er viðurkennt að
Arangurinn, segir
Sólveig Þórðardóttir,
kemur fram í sterkari
fjölskyldum og
færri félagslegum
vandamálum.
fjölskyldan öll gangi í gegnum þro-
skattímabil við fæðingu barns.
Helstu áhrifaþættir eru breytt sjálfs-
mynd, breyttar félagslegar aðstæð-
ur, fjárhagsleg breyting og jafnvel
það að yndisleg börn geta verið æði
krefjandi. Sem betur fer koma flest-
ar fjölskyldur þroskaðar og glaðar
út úr þessu skeiði, en því miður eru
mörg dæmi þess að QÖlskyldur
brotni og jafnvel sundrist við það
álag sem fylgir fæðingu barns. Þess
vegna er afar brýnt að einstakling-
arnir og samfélagið allt geri sér
grein fyrir því að hlúa þarf að fjöl-
skyldunni við tilkomu nýs einstakl-
ings. Varðandi tengslamyndun for-
eldra og barna bendir flest til þess
að barn myndi fljótt tengsl vð þann
sem annast það. í sérhefti Mjólkur-
póstsins (2., tbl. 4 árg. 1989),
tengslamyndun barna við feður og
þar segir ,jafnvel þegar barn er
nýfætt, sýnir faðirinn virkan áhuga
á ungbarni sínu. Hefur það sýnt sig,
að þeir feður sem fá tækifæri til að
komast í snertingu við börn sín haida
á, snerta tala við og kyssa þau alveg
eins mikið og móðirin, tengjast þeim
jafnvel“. Þótt svo að feður kynnu
að mynda jafngóð tengsl við börn
sín og mæður er hlutverk foreldra
frábrugðið á ýmsan hátt, einnig er
varðar örvun barna. í sama hefti er
bent á að „yfirleitt örva mæður börn
sín á munnlegan hátt, en feður með-
höndla þau meira líkamlega. Þennan
mismun í leik foreldra má greina á
fyrstu mánuðum barnsins og heldur
hann áfram út bernskuárin". Af
þessu m.a. má vera ljóst að báðir
foreldrarnir eiga að hafa möguleika
á virkri samveru með barni sínu.
Þá er æskilegt að karlmenn þekki
tilfinningar sínar tengt föðurhlut-
verkinu.
Margir feður verða varir við lík-
amlegar og andlegar breytingar hjá
sér á meðgöngutíma konunnar og
eftir fæðingu barns. Helstu einkenni
feðra sem þekkt er, er svonefnt co-
uvade syndrom. Felst það í líkam-
legri og andlegri vanlíðan, svo sem
ógleði, uppköstum, breyting á mat-
arlyst, þyngdaraukningu og verkjum
í maga og baki. Þá fylgja því einnig
sinadrættir í fótum, svefnerfíðleikar
og útbrot. Auk þess koma fram sál-
ræn einkenni líkt og kvíði, svefn-
leysi, taugaspenningur og geð-
sveiflur. Ennfremur er afbrýðisemi
feðra vel þekkt fyrirbæri. (Til ham-
ingju pabbi, útgefið Börnin og við
1994). Aukin fjárhagsleg ábyrgð á
þá feður sem eru fyrirvinnur fjöl-
skyldunnar íþyngir í mörgum tilfell-
um. Foreldranámskeið þau sem eru
haldin hér á landi eru um margt góð
og upplýsandi fyrir foreldra, en
nauðsyn er að leggja aukna áherslu
á fræðslu fyrir feðurna sjálfa á eig-
in forsendum.
Einnig er ástæða til að gefa þeim
fijálsa viðveru á sængurlegu-
göngum, svo þeir fái strax tækifæri
til tengslamyndunar við barnið.
Vinnuumhverfí karla hefur ekki
verið ýkja barnasinnað, þótt segja
megi að það sé hrein undantekning
ef feður fá ekki tækifæri til að vera
við fæðingu barna sinna. Það færist
jafnframt í vöxt að feður taki hluta
af orlofí sínu tengt fæðingu, svo ljóst
er að þá skortir ekki áhugann á að
takast á við föðurhlutverkið þegar
barnið kemur í heiminn.
Ég nefndi þijár ástæður þess að
ekki mætti verða bið á að feður
fengju fæðingarorlof. Sú bitra stað-
reynd að konur hafa oftast lægri
laun en karlar og eiga síður kost á
frama í starfi, er óneitanlega tengd
barnabindingunni. Nú er lag til að
gera átak í launamismun kynjanna.
Ekki er nóg gert með því að birta
af og til svartar skýrslur eins og
nýlegt dæmi sannar, á ég þar að
sjálfsögðu við skýrslu þá er unnin
var af félagsmálaráðuneytinu. Um
stöðu og þróun jafnréttismála, 1995.
Fæðingarorlof feðra og lenging or-
lofs mæðra eru þýðingarmiklir þætt-
ir í jafnréttismálum. Ég sé fyrir mér
að í nánustu framtið munu ungar
metnaðarfullar konur fresta barn-
eignum sínum eða velja þann kost
að eignast alls ekki börn, ef þjóðfé-
lagið ætlar þeim að annast komandi
kynslóðir að mestu leyti einar eins
og verið hefur. Ég hef í greinar-
korni þessu greint frá helstu þátturh
sem ég tel að nauðsynlegt sé að
hafa í huga við umræðurnar um
fæðingarorlof. Ég hef ekki bent á
kostnaðaraukann sem óneitanlega
fylgir tillögunum, vegna þess að ég
er sannfærð um að árangurinn verð-
ur mældur í sterkari fjölskyldum,
auknu réttlæti á milli kynjanna og
minni félagslegum vandamálum
bæði fyrir einstaklingana og samfé-
lagið í heild, af því leiðir að samfé-
lagslegur kostnaður verður minni til
lengri tíma litið.
Því skora ég á þingheim að sam-
þykkja báðar framkomnar þings-
ályktunartillögur um fæðingarorlof
á þessu 120. löggjafarþingi.
Höfundur er Ijósmóöir
og hjúkrunarfræðingur.
Sólveig
Þórðardóttir
Af h verj u,
Jóhannes?
— svarviðgrein
Jóhannesar Þ.
Skúlasonar
ÉG LAS svargrein hr. Jóhannesar
Þ. Skúlasonar sagn-
fræðinema, sem birtist
í Morgunblaðinu 7. maí
sl. undir heiti: Stjórnar-
skrá lýðveldisins ís-
lands. En svargrein
hans var vegna greinar
minnar: Hættið leikara-
'skapnum _með forseta-
embætti íslands (birt í
Morgunblaðinu 26.3.
sl.) Eftir að hafa lesið
greinina kom mér í hug:
Spegilmynd biskupsins
yfir íslandi eru prest-
arnir sem kjósa hann í
biskupsembættið og
spegilmynd blaðagrein-
ar Jóhannesar hvað
þekkingu hans snertir á
gildismati stjórnarskrárinnar, er ís-
lenska menntakerfið.
Vantar valda-
í fyrst'u*r^alsgrein segir Jóhannes
m.a.: Ýmissa grasa kennir í grein
Ásdísar og ljallar hún m.a. um valda-
leysi forseta íslands, jafnt sem skipan
Alþingis. Mitt svar: Lagagreinar.
stjómarskrár fjalla ekki um valda-
leysi forseta íslands. í 2. grein stjórn-
arskrár sem Jóhannes vitnaði til er
að mínu mati illgresi stjórnskipunar-
laganna, sem fjallar um einokun og
samtengingarvald æðstu stjómvalda,
Alþingis og forseta íslands. En stóra
málið er: Það vantar valdavægi á
löggjafarvaldið, sem aðeins næst með
því að aðgreina löggjafarvaldið frá
framkvæmdavaldinu. í 11. gr.
stjómarskrár segir:
Forseti íslands er
ábyrgðarlaus á stjóm-
arathöfnum. Ég spyr
Jóhannes: Er það
ábyrgðarlaus stjómar- -
athöfn forseta, þegar
lög Alþingis öðlast ekki
gildi nema forseti ís-
lands staðfesti lögin?
Starfssvið forseta ís-
lands er stjómarskár-
bundið í 18. lagagr.
þ.e.a.s. 2. gr. 11 gr.,
13. gr. og samfellt að
31. gr. að undanskilinni
14. gr. Ég spyr Jóhann-
es: Hvaða lagagrein af
þessum 18 gerir forseta
Islands ábyrgðarlausan
á stjómarathöfnum? Er það 13. gr.
er segir: Forseti íslands lætur ráð-
herra framkvæma vald sitt?
Mitt svar: Ef forseti íslands verð-
ur framkvæmdavald Alþingis (ekki
löggjafarvald), ábyrgur eigin gjörða
og stjórnar sinnar, þá mun 13. gr.
stjórnarskrár haldast óbreytt. Sam-
steypustjórnarkerfið þar sem for-
sætisráðherra er höfuð stjórnar
sinnar, lætur einnig samráðherra
framkvæma vald sitt. En vegna
ólíkra skoðana stjórnarflokkanna,
verða þeir að semja af sér kosninga-
loforðin til að veija stjórnina falli.
Af hverju, Jóhannes?
í sömu málsgrein segir Jóhannes
m.a.: Ásdís bítur höfuðið af skömm-
inni rneð því að gefa í skyn, að for-
seti íslands frú Vigdís Finnbogadótt-
ir hafi ekki tekið til greina áskoranir
Endurskoðun stjórnar-
skrárinnar er sérstakt
--------------3-----------
mál, segir Asdís Erl-
ingsdóttir, og á ekkert
skylt við kosningar til
Alþingis.
landsmanna um þjóðaratkvæða-
greiðslu, vegna sérhagsmuna (tilv.
stytt). Mitt svar: Að bíta höfuðið af
skömminni ætti Jóhannesi að líka
vel, því að hauslaus lifír enginn. En
ég spyr Jóhannes: Veit hann ekki að
stuttu eftir 1980 var gefín út yfírlýs-
ing frá skrifstofu forseta íslands að
embættisheiti forseta væri ekki frú.
Hvað mundir þú segja ef næsti karl-
forseti gæfí út þá yfirlýsingu að
embættisheiti hans væri ekki: Herra
forseti Islands? En það vildi einnig
til að þriðji forseti Islands frá lýð-
veldisstofnun, Kristján heitinn Eld-
jám afnam þéringar á Islandi? Ég
spyr: Af hveiju Jóhannes?
Starfssvið
í annarri málsgrein: Starfssvið
forseta íslands segir Jóhannes m.a.:
Þar við bætist að búið er að gera
forsetaembættið að pólitísku emb-
ætti sem gerir það að verkum að
honum er ómögulegt að halda hlut-
leysi sínu.
Mitt svar: Lagagreinar stjórnar-
skrár heyra ekki upp, á hlutleysi
forseta íslands í stjórnarathöfnum
heldur ábyrgðarleysi í stjórnarat-
höfnum (11 gr.), en hlutleysi og
ábyrgðarleysi er ekki sama hugtak.
En ef almenningur er ábyrgðar-
laus í gjörðum sínum gagnvart
stjórnvöldum þá er dóms- og réttar-
kerfið á næsta leiti með refsivöndinn
á almenning. Það er mín skoðun að
við erum alltof fámenn þjóð til að
leyfa stjórnvöldum að taka úr vösum
almennings hundruð milljóna króna
til að viðhalda ábyrgðarlausu forms-
atriða forsetaembætti og opna þann-
ig leiðir til að gera það að tístidúkku-
embætti.
Bandaríska stjórnarskráin
I sömu málsgrein talar Jóhannes
um bandarísku stjómarskrána, segir
m.a. Bandaríkjaforseti er ekki aðeins
handhafí framkvæmdavaldsins, held-
ur er hann einnig handhafi löggjafar-
valdsins með Bandaríkjaþingi.
Mitt svar: Valdsvið æðstu stjórn-
valda Bandaríkjanna (government)
er þrískipt: 1. Réttarkerfið, 2. Lög-
gjafarvaldið, þingmenn og öldung-
ardeildarþingmenn. 3. Forseti
Bandaríkjanna er framkvæmdavald-
ið, er ábyrgur í stjórnarathöfnum
gagnvart eigin gjörðum og stjórnar
sinnar. Starfssvið forseta USA er
stjórnarskrárbundið eins og íslenska
forSetaembættið, nema að Banda-
ríkjaforseti, þingið og þjóðin metur
eigin stjórnarskrá, en það hafa ís-
lensk stjórnvöld og almenningur
(vegna þekkingarleysis) forðast að
gera.
Þjóðhollir
í málsgrein: Þjóðhollir Islendingar
vitnar Jóhannes í 79. gr. stjórn-
arskrár, þar segir: Tillögur hvort
sem er til breytinga eða viðauka á
stjórnarskrá þessari má bera upp
bæði á reglulegu Alþingi og auka-
Alþingi.
Mitt svar: 79. gr. stjórnarskrár
sýnir að þjóðinni hefir aldrei staðið
til boða frá lýðveldisstofnun að Al-
þingi boði til stjórnlagaþingis, þar
sem þjóðkjörnir fulltrúar (ekki al-
þingismenn) endurskoði og semji
nýja stjórnarskrá. En til að réttlæta
yfírgang stjórnvalda segir Jóhannes
m.a.: Þjóðin fær að láta skoðun sína
á breytingunum í Ijós á þann hátt
að hún getur kosið þann stjórnmála-
flokk sem er andvígur breytingun-
um. Mitt svar: í kosningum til Al-
þingis er kosið á milli loforða og
stefnuyfirlýsinga stjórnmálaflokka
um margvísleg málefni. Sú kosning
er pólitísk og er það eðlilegt útaf
fyrir sig. En allsheijar uppstokkun
og endurskoðun á stjórnarskránni
sem aldrei hefur verið gerð frá lýð-
veldisstofnun er sérstakt mál, sem
heyrir til grundvallar mannréttind-
um og lífsafkomu fólksins í landinu
og sú kosning á ekkert skylt við
kosningar til Alþingis.
í síðustu málsgrein: Að sinni seg-
ir Jóhannes m.a.: Telur undirritaður
að stjórnarskrá lýðveldisins hafí
þjónað sínu hlutverki vel í 52 ár og
þær breytingar sem gerðar hafa
verið á henni hafi að flestu leyti
verið til góðs. Þetta eru lokaorð Jó-
hannesar sem sýnir að við erum á
öndverðum meiði í skoðunum gagn-
vart fjöreggi lýðveldisins, stjórnar-
skránni og endurskoðun 'hennar. í
þessari svargrein hefi ég stílað upp
á að hún sé framsett í ábendinga-
og spurningaformi.
Þakkir til Jóhannesar fyrir skrif
hans og áhuga fyrir stjórnarskrár-
málinu.
Höfundur er húsmóðir í Gnrðabæ.
Ásdís
Erlingsdóttir