Morgunblaðið - 28.06.1996, Blaðsíða 22

22 FÖSTUDAGUR 28. JÚNÍ 1996
FORSETAKJÖR
MORGUNBLAÐLÐ
Ástþór Magnússon Wium
Forseti
verði vísitala
á velmegun
Ástþór Magnússon Wium forsetaframbjóðandi kveðst
í samtali við Sindra Freysson ekki spá í möguleika
sína á að ná kjöri, hann hafí farið í framboð
til að koma friðarboðskap á framfæri.
ASTÞOR kveðst vera íylgjandi því
að ísland sé í NATO, en telur að
íslendingar eigi að beita sér fyrir
breytingum á bandalaginu og
gera það að alþjóðlegu friðar-
bandalagi og bæta inn deildum
sem hafi á hendi ijölmiðlun og ýmsa mannlega
hjálp. Þar á meðal fyrirbyggjandi starf í sam-
bandi við friðarmál.
Mér finnst ekki nóg að vinna að því koma á
friði eftir að ófriðurinn hefur skollið á og millj-
ónir manna hafa jafnvel látið lífið. Mér finnst
að NATO eigi að reyna að koma í veg fyrir
að styijaidir bijötist út, og þá gæti bandalag-
ið sem hluti af Sþ eða í nánu samstarfi við
þær, tekið virkan þátt í slíku. Það er líka al-
veg ljóst að endurskoða þarf ýmsa afstöðu
NATO, svo sem til kjamorkuvopna.
Ég held að kjamorkuvopn eigi að vera und-
ir alþjóðlegri stjóm en einstök riki megi ekki
vera með þau. Meðan einstök ríki ráða yfir
kjamorkuvopnum bíður okkar bráð hætta af
þeim. Sú stefna sem nú rikir, að ákveðin ríki
séu í einhveiju forréttindafélagi sem ráði yfir
kjamorkuvopnum, ýtir undir að aðrar þjóðir,
oft óstöðugar, sæki í slík vopn því að þau eru
orðin pólitískt þiýstitæki tfl að nota í ýmiss
konar samningaviðræðum.
En hefur NATO ekki stuðlað að stöðugleika
í Vestur-Evrópu, þ. á m. í ríkjum fyrrverandi
Júgóslavíu?
Það hefur ekki ríkt neinn friður í heiminum
undanfarin 50 ár, í raun aldrei geisað fleiri
styijaldir en á þeim tíma, eða um 300 talsins.
Það er því stjómmálalegt þvaður að friður
hafi ríkt, eins og sést t.d. á skæruhemaðinum
örskammt fyrir sunnan okkur í írlandi og
Bretlandi. Þetta ástand kalla ég ekki frið.
Ég tel ekki að NATO muni koma á friði í
fyrrverandi Júgóslavíu eins og það starfar í
dag. Þar er algjörlega farið eftir rangri stefnu.
Hermenn merktir NATO þar eru víst um 60
þúsund, en að mínu viti hefði þurft að senda
120 þúsund óvopnaða aðila þangað, kennara
og sálusorgara, fólk sem hefði getað komið
af stað jákvæðri Qölmiðlun og kennt fólkinu
þar að fyrirgefa, líta lífið öðrum augum og
umgangast önnur þjóðarbrot á annan hátt en
gert er í dag. Þetta starf verður aldrei unnið
með vopnum. Það er enginn friður í gömlu
Júgóslavíu og hafðu þau orð hugföst, að þar
mun aftur bijótast út stríð nema farið verði
að vinna í mannlegum þáttum.
Trúirðu því í raun að smáríki á borð við
ísiand hafi eitthvað raunhæft að leggja af
mörkum til heimsfriðar?
Ég vil benda á að einn maður kom kristinni
trú hingað til jarðarinnar með boðskap sínum.
Styrkur okkar Islendinga felst í hvað við erum
fámenn þjóð. Þess vegna getum við staðið
betur saman að verkefnum sem þessum, eins
og kom glögglega í ljós á Súðavík og Flat-
eyri. Ég held að þær hörmungar hafi sýnt
þjóðinni hvað hún getur í sameiningu á örlaga-
stundu. Nú eru örlagastundir víða um heim
og heimurinn þarf á okkur að halda. Island á
að stuðla að friði á heimsvísu með áhrifa-
mætti sínum, með því að segja frá reynslu af
friði og vopnleysi.
Rödd okkar er mjög sterk, því að í henni
gætir ekki tvískinnungs sökum þess að við
erum óvopnuð og sú þjóð ein sem hefur búið
við frið í nær 1000 ár. Ég held því að forseti
íslands, sameiningartákn íslensku þjóðarinnar,
gæti orðið sameiningartákn alls heimsins.
Er samt sem áður ekki ofmælt að segja
okkur fríðelskandi, þótt ekki sé litið lengra
en til miðbæjar Reykjavíkur um helgar?
Sú staðreynd er ógnvænleg að um allan
heim er ofbeldi vaxandi í þjóðfélaginu og við
erum að kynnast aðeins því sem er að gerast
annars staðar, t.d. í Bandaríkjunum þar sem
talið er að 100 þúsund böm mæti vopnuð í
skólann og 40 þeirra deyi eða siasist alvarlega
vegna notkunar skotvopna eða annarra vopna
í skólanum. Ég held að þetta séu bein áhrif
frá þeim kvikmyndum og sjónvarpsefni sem
framleitt er í Hollywood og víða annars stað-
ar, þar sem ofbeldi er meginuppistaðan.
Telurðu aðild að ESB koma til greina?
Mér finnst að athuga þurfi það mál mjög,
og auðvitað kemur aðild til greina, en ég er
ekki með neina endanlega skoðun á því hér
og nú. Væri ég forseti, væri ég hlutlaus í því
máli og ef kæmu lög frá Alþingi um inn-
göngu, og margar áskoranir frá þjóðinni bær-
ust um að þeim yrði vísað til þjóðaratkvæðis,
myndi ég láta þjóðina ráða. Ef á að athuga
þetta mál á næstu árum, væri í raun tilvalið
að taka það upp við næstu Alþingiskosningar
og hafa þjóðaratkvæðagreiðslu um afstöðu
íslendinga samhliða þeim.
Hvert er meginhlutverk forseta íslands í
þínum huga?
Fyrst og fremst tel ég að forsetinn sé sam-
einingartákn og fulltrúi þjóðarinnar. Mér
finnst að hann eigi að vera hlutlaus aðili sem
þjóðin getur kallað til á örlagastundum og líka
þegar vandamál koma upp í stjómkerfinu,
þannig að forseti má ekki vera í vasanum á
stjómkerfinu. Forseti þarf að vera sjálfstæður
aðili og því er mjög mikið atriði að í forseta-
stól veljist maður sem er hvorki stjómmála-
maður né á nokkum hátt handbendi ríkis-
stjómarinnar.
En hvaða skilning leggurðu í orðið samein-
ingartákn? Hvemig telurðu Ld. að þú getir
sameinað þjóðina á bak við þig?
Ég myndi gera það með því að vera sá
aðili sem fólk getur komið til með vandamál
úr þjóðfélaginu. Ef við tökum dæmi af stöð-
unni sem kom upp þegar stórt hlutfall þjóðar-
innar, eða yfir 30 þúsund manns, leitaði til
Vigdísar Finnbogadóttur vegna EES-samn-
ingsins og skoraði á hana að beita málskots-
valdinu, gerði hún það ekki, sem mér finnst
vera misnotkun á forsetaembættinu. Þama
hefði tvímælalaust átt að fara fram þjóðarat-
kvæðagreiðsla. Þegar ólíkar fylkingar deila,
verður forsetinn að vera sá sem er tilbúinn
að leiða málin til lykta á farsælan hátt.
Víðtæk krafa um þjóðaratkvæðagreiðslu er
þó ekki líkleg til að koma oft upp á embættis-
tíma forseta?
Nei, en ég tek þetta sem eitt dæmi. Mér
finnst líka að laun forseta eigi að samsvara
meðallaunum Qölskyldna í landinu. Það er
ekki við hæfi að forsetinn sitji á Bessastöðum
með margföld meðallaun þeirra, því að hann
er ekki sameiningartákn þeirra ef hann situr
ekki við sama borð og fjölskyldumar í land-
inu. Forsetinn þarf að vera einhvers konar
vísitala á þá velmegun sem ríkir í landinu.
Við sjáum það um allan heim hvemig stjóm-
völd, embaettismenn og forsetar, lifa í alls-
nægtum meðan þjóðimar svelta. Þessir menn
em ekki sameiningartákn sinna þjóða.
Hvaða kostum telurðu þig búinn, til að
gegna þessu embætti ogverða umrætt samein-
ingartákn?
Ég er sterkur persónuleiki og læt ekki bug-
ast þó á móti blási. Ég læt ekki hugfallast
við hættur, eins og ég hef kynnst í flugi. Það
hefur til dæmis kviknað í vél sem ég flaug í
flugtaki þannig að ég slapp naumlega lifandi.
Ég hef bmgðist mjög vel við kringumstæðum
Morgunblaðið/Golli
ÁSTÞOR Magnússon Wium og unnusta hans, Harpa Karlsdóttir.
sem þessum og sömuleiðis hef ég tekið mjög
vel á vandamálum i viðskiptum án þess að
bugast. Það er mjög mikilvægt að forseti láti
aldrei bugast, hvað sem á dynur, hvort sem
um er að ræða efnahagslega örðugleika, hörm-
ungar í þjóðfélaginu, náttúmhamfarir eða
strið. Ég get boðið þjóðinni að standa alltaf
uppréttur og beijast fyrir velferð hennar.
Hvaða augum líturðu embætti forseta? Er
það táknræn tignarstaða, valda- og áhrifalaus?
Ef embættið heldur áfram að staðna, eins
og það er búið að vera að gera undanfarin
ár, verður það ekkert annað en táknræn tignar-
staða, hvað svo sem menn segja. Aftur á
móti, ef í embættið velst maður sem þorir að
standa á rétti þjóðarinnar, gagnvart þeim sem
ætla að ganga á hann, hefur þetta embætti
mjög mikil áhrif. En það er algjörlega undir
því komið að einstaklingurinn, sem velst í
það, sé tilbúinn að taka á þessum málum af
ábyrgð en sé ekki einhvers konar ódýr stimp-
ill á allar aðgerðir sem ríkisstjóminnni dettur
í hug að leiða yfir þjóðina.
En þótt ég segi embættið vera að staðna
er ekki þar með sagt að mér finnist allt sem
Vigdís hefur gert vera slæmt eða að hún hafi
orsakað stöðnun. Hún hefur kannski ekki ver-
ið nægjanlega sterk til að bijótast úr viðjum
þess kerfis sem er í kringum embættið. Aðrir
í kringum hana hafa verið að móta embættið
meira og meira, en ég tel sjálfan mig nægjan-
lega sterkan einstakling til að bijótast út úr
sKkum römmum sem er verið að setja utan
um embætti forseta að óþörfu.
Mér finnst jafnframt rétt að forsetinn kynni
land og þjóð á erlendri grund og stuðli að því
að opna dyr fyrir íslensk fyrirtæki ytra. Við
þurfum á allri aðstoð að halda sem við getum
fengið, og það væri mjög slæmt ef við værum
með forseta sem sæti eingöngu á Bessastöðum
að raka þar gras og ríða út.
Skoðanakannanir hafa veríð ákaflega ríkur
þáttur í kosningabaráttunni að þessu sinni.
Hafa þær haft áhrif og hvernig þá?
Það er mjög hættulegt ef skoðanakannanir
eru famir að hafa bein áhrif á kosningar.
Þegar ástandið er orðið þannig að fólk er far-
ið að kjósa einhvem vissan mann til að hindra
einhvem annan í að komast að, þá situr það
uppi með forseta sem enginn vill.
Ég tel þetta afar varhugavert og á margan
hátt ábyrgðarlaust hvemig fjölmiðlar hafa
slegið upp þessum könnunum. Jafnvel þótt
aðeins hafi munað prósentubrotum á breyting-
um á fylgi, koma stríðsfyrirsagnir um að þessi
eða hinn sé að vinna á eða dragast aftur úr.
Þetta finnst mér ekki vera ábyrg umfjöllun
og vona að þjóðin hafi til að bera þá skynsemi
að láta ekki kannanir hafa áhrif á sig, en kjósi
þess í stað eftir innri sannfæringu.
Ertu hlynntur því að banna skoðanakannan-
ir, alfarið eða t.d. viku fyrir kjördag?
Ég er ekki mikið fyrir boð og bönn, en finnst
mikilvægt að almenningur skoði kannanir
meira til gamans en í alvöm. Ymsar kannanir
stangast á og ég veit satt best að segja ekki
hvað er að marka þær og held raunar að sér-
staklega fyrir kosningamar nú gæti svo mikill-
ar ðákveðni að allt geti gerst.
Teiurðu þig eiga möguleika á að ná kjöri?
Ég hef aldrei spáð í, hvorki fyrr né síðar,
hvort ég eigi möguleika á kjöri eða ekki. Aðal-
markmið mitt hefur verið að koma því til leið-
ar að forseti vinni að þeim málum sem ég set
á oddinn. Ég reyndi áður en ég fór í framboð
að fá samstarf um þau mál, en það tókst ekki
nægjanlega vel að vekja fólk til vitundar um
að þetta væri eitthvað sem við íslendingar
eigum að gera. Þess vegna fór ég í framboð
og það hefur tekist æ betur að fá menn til
að tala um þessi mál.
Hvaða viðhorf hefurðu til umfjöllunar fjöl-
miðla í baráttunni?
Mér finnst þar hafa rikt mjög furðulegt
fréttamat, að minnsta kosti framan af, þegar
nær eingöngu var rætt um hvað kosningabar-
áttan kostaði og önnur aukaatriði í því sam-
bandi sem mér fannst minna á lágkúrulega
fréttamennsku, í anda slúðurblaða. Boðskapur-
inn drukknaði mikið í þessu í byijun og ég
held að íjölmiðlar þurfi að skoða sinn gang.
Ég er þó ekki að segja að ekki megi spyija
um slík atriði, heldur aðeins að gengið hafi
verið of langt að þessu leyti á tímabili.
Ég held að það sé nokkuð ljóst að sumir
fjölmiðlar eru hlutdrægir og hef t.d. spurt
hvort Pétur Kr. Hafstein hafi keypt Morgun-
blaðið nýlega. Þetta sagði ég vegna þess að
flestar innsendar greinar seinustu daga hafa
Ijallað um hvað hann er yndislegur og dásam-
legur og okkur mönnum af guði færður til að
vera forseti á íslandi. Á sama tíma hafa birst
margar greinar með neikvæðum áróðri gagn-
vart öðrum frambjóðanda og hvað mig sjálfan
varðar, hringir fjöldi stuðningsmanna í okkur
til að kvarta yfir því að Morgunblaðið birti
ekki innsendar greinar frá þeim.
íslensk menninghefur lítt verið rædd í kosn-
ingabaráttunni. Hver er afstaða þín til hennar?
Við þurfum menningu til að rækta hugann
og hafa blómlegt ímyndunarafl, menning er
mjög mikilvæg fyrir allt fagurt mannlíf. Við
lifum ekki á brauði einu saman. Forsetinn
getur þjónað sem útvörður menningarinnar
með stuðningi sínum, t.d. við kvikmyndagerð
sem á sér gífurlega framtíð á íslandi. Forseti
þarf ekki aðeins að vera með fagurgala í þeim
efnum, heldur líka að skilja eftir sig góð verk.
Hver er afstaða þín til íslenskrar tungu —
ekki síst í ljósi ásakana sem að þér hafa beinst
um að kunnáttu í þeim efnum sé áfátt?
Ég tel íslenska tungu mikilvæga til að
treysta samstöðu þjóðarinnar og við megum
ekki glata henni, ekki síst núna þegar svo
mikið er um ensku í fjölmiðlum. Hvað hinn
þáttinn varðar, mega menn mega ekki gleyma
því að ég hef búið erlendis í 12 ár og lítið
umgengist landa mína. Það tekur mig ein-
hvern tíma að ná fullkomnu valdi á málinu,
óhjákvæmilega, en ég er þess fullviss að ekki
líði margir mánuðir áður en ég verð búinn að
ná því jafn vel og áður og sennilega betur en
margir aðrir.