Morgunblaðið - 11.09.1996, Síða 14

14 MIÐVIKUDAGUR 11. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LAIMDIÐ
„Loðdýraræktin
er litin hornauga“
Á ýmsu hefur gengið í loðdýrarækt á íslandi.
Guðjón Pétur Jónsson hefur verið loðdýrabóndi í 13
ár. I viðtali við Stefán Olafsson segir hann ýmis
teikn á lofti um bætta tíð
FRÁ árinu 1983 hefur Guðjón Pétur Jónsson
rekið minkabú ásamt fjölskyldu sinni. Þrettán
ár í atvinnurekstri þykir ekki langur tími en
á þeim tíma hefur Guðjón þurft að reyna
ýmislegt enda skipst á skin og skúrir í loð-
dýraræktinni. Eftir langvarandi niðursveiflu
hillir nú undir betri tíð „í greininni sem bjarga
átti sauðfjárbúskap íslendinga á sínum tíma“,
en fór með marga loðdýrabændur lóðrétt á
hausinn.
Guðjón fæddist á Skaganum árið 1953 og
þar ólst hann upp. Stundaði sjóinn í nokkur
ár, lauk tveggja ára verslunamámi á Bif-
röst, fór ekki í búnaðarskóla og er svo skyndi-
lega orðinn loðdýrabóndi. „Hugmyndin var
ekki ný þegar ég loksins byijaði. Þetta hafði
lengi blundað í mér. Ég var í sveit í ein tíu
sumur og því var alltaf grunnt á bóndann í
mér. Mig langaði að fara í einhveija ræktun
en þó hvarflaði aldrei að mér að fara í kvikfj-
árrækt. Hugmyndina um loðdýrabú gekk ég
með í um 6 til 7 ár áður en hafist var handa.“
Ásamt gömlum vini af Skaganum, Jóni Stef-
áni Friðrikssyni, reisti Guðjón minkabú í
Nesjum um tíu kílómetra frá heimili sínu á
Höfn. Kynni hans af greininni hófust hins
vegar í Skagafirði en þar vann hann einn
vetur hjá Reyni Barðdal loðdýrabónda, þeim
manni sem í dag býr yfir mestri reynslu í
greininni eða samfellt frá 1969.
Er með tæplega 1000 læður
Árið 1984 keypti Guðjón hlut Jóns Stefáns
í fyrirtækinu og frá þeim tíma hefur þetta
að mestu hvílt á hans herðum. í upphafi
byijuðu þeir með 500 hvolpafullar læður en
í dag eru þær tæplega 1.000. Um 5.000
hvolpar komu úr gotinu í vor og þykir fijó-
semi læðanna hans Guðjóns góð. Því er orðið
nokkuð þröngt um dýrin. „Eg neyðist til að
selja eina 600 hvolpa, það er ekki pláss fyrir
þetta allt. “ Það er eins og hann sé ekkert
ánægður með þá stöðu þrátt fyrir að fá gott
verð fyrir lífdýrin.
Flest urðu loðdýrabúin á íslandi 280 en
fækkaði niður í 70 á örfáum árum. Guðjón
þraukaði „kreppuna“ af og segja þeir sem
til hans þekkja að hann hafi haldið áfram á
þijóskunni einni. „Aðstæður manna eru mis-
jafnar," segir Guðjón. „Ég er ekki eina fyrir-
vinna ijölskyldunnar, konan er í ágætri
stöðu,“ segir Guðjón. En fleira kemur til. Ég
þekkti orðið sögu greinarinnar bæði hér
heima og erlendis og hafði alltaf trú á að
hún rétti úr kútnum. Þessi niðursveifla var
að vísu óvenju löng og vissulega hvarflaði
að mér að hætta. En ég hef alltaf fundið
mig vel í þessu starfi og gat ekki hugsað
mér að gefast upp eftir alla uppbygginguna
á búinu. Árið 1988 hóf ég að verka mín skinn
sjálfur og þurfti því ekki að leggja út fyrir
þeirri vinnu enda eins gott því ekkert lausafé
var til. Um nokkurra ára bil hefur Framleiðni-
sjóður landbúnaðarins niðurgreitt fóður sem
hefur hjálpað okkur mikið.“
Útlit fyrir bjartari tíð
Einnig bendir Guðjón á að ýmsar vísbend-
ingar um bætta tíð væru nú í vændum. Kald-
ur vetur í Evrópu og Norður-Amei'íku, nýir
markaðir, breytt tíska og minnkandi áhrif
verndunarsamtaka hafi sín áhrif. Það gefur
Guðjóni von um bjartari framtíð að hafa lifað
kreppuna af og bendir á að það kunni dansk-
ir kollegar hans manna best. „Þeir eru með
svona 1.200 læður þegar vel gengur en fækka
þeim til muna þegar hallar undan fæti. Þeg-
ar betur árar fjölga þeir aftur og eru tilbún-
ir með svipaðan læðuljölda í næsta góðæri.“
Guðjón segir að aldrei hafi náðst að byggja
upp neina reynslu í greininni. Því séu menn
alltaf að læra af eigin mistökum sem hafi
reynst dýrt eins og dæmin sanna. „Það skort-
ir alla hefð. Þekking sem flyst frá einni kyn-
slóð til annarrar hefur ekki verið fyrir hendi
og aðeins einn loðdýrabóndi í greininni hefur
yfir tuttugu ára reynslu. Ég með mín þrettán
ár telst orðinn gamalreyndur loðdýrabóndi.
Þá skortir einnig ailar rannsóknir bæði á
fóðri og dýrunum sjálfum. Rannsóknir í loð-
dýrarækt eru ekki síður mikilvægar en í öðr-
um greinum atvinnulífsins."
Einhver mikilvægasti þátturinn í loðdýra-
ræktinni er aðgangur að góðu og ódýru fóðri.
Segir Guðjón að fyrir utan gæðin skipti fjar-
lægðin öllu máli. Loðdýrabú megi ekki vera
nema í mesta lagi 40-50 kílómetra fjarlægð
frá fóðurstöðvunum. „Það er ekki hægt að
Morgunblaðið/Stefán Ólafsson
GUÐJON Pétur Jónsson loðdýrabóndi.
reka loðdýrabú inni í afdölum. Fóðurstöðvarn-
ar eiga að vera við sjávarsíðuna og búin sem
næst þeim.“ Lætur Guðjón falla þung orð í
garð þeirrar þróunar sem nú á sér stað að
byggja aftur upp bú sem eru langt utan fyrr-
greindra marka. „Ef einhveijar ríkisstofnanir
eiga afgangs Qármagn til að leggja í loðdýra-
rækt er eðlilegast að það renni til uppbygg-
ingar fóðurstöðvanna. Ríkið á ekki að styrkja
menn til að byija í greininni."
Hann segir að mikilvægt sé að allir standi
jafnir. Þannig sé samkeppnin tryggð, at-
vinnulífið verði heilbrigðara sem svo styrki
okkur á erlendum mörkuðum. í þessu sam-
bandi bendir hann á að ekki standi allar fóður-
stöðvarnar jafnt. Stöðin á Höfn, sem rekin
hefur verið af Kaupfélagi Austur-Skaftfell-
inga og loðdýrabændum, hafi alla tíð kapp-
kostað að halda kostnaði í lágmarki. Stöðin
sé því fremur illa búin tækjum. Á sama tíma
voru reistar stórar stöðvar af miklum stórhug
sem fóru svo á hausinn. Stór hluti skuldanna
hafi svo verið afskrifaður í gjaldþrotinu.
„Okkar stöð er því engan veginn samkeppnis-
fær við þær.“
Aldrei efast um framtíð loðdýraræktar
Áföllin í greininni hafa kallað á mikla
umræðu. Sumir vildu hætta allri loðdýra-
rækt, þetta kalli bara hörmungar yfir fólk
sem fer á hausinn og sé þjóðarbúinu dýrt.
Þessu er Guðjón ósammála. „Ég hef aldrei
efast um að loðdýrarækt eigi framtíð fyrir
sér á Islandi. Danir eru með um helming
heimsframleiðslunnar á minkaskinnum en jiar
eru skilyrðin lítið betri en á íslandi. Árið
1995, í lok lægðarinnar, var útflutningsverð-
mæti minkaskinna um 400 milljónir. Búast
má við að þessi tala verði 600 milljónir í ár.
Þetta hefur jafnvel komið sumum þingmönn-
um á óvart. íslenskir loðdýrabændur keppa
á heimsmarkaði við aðra framleiðendur og
þar hafa íslendingar staðist samanburð við
þá bestu eins og verð og gæði skinnanna
sanna.“ Og Guðjón heldur áfram. „Byggð í
sveitum landsins var á undanhaldi og loðdýra-
ræktin átti að bjarga öllu og viðhalda byggð-
inni. Það sama ætluðu reyndar Norðmenn
og Finnar einnig að gera. Þegar þetta gekk
ekki eftir hækkuðu neikvæðu raddirnar. Ég
tel að umræðan um fiskeldið og loðdýrarækt-
ina hafi skaðað íslenskt samfélag, dregið úr
mönnum kjark til nýsköpunar. Einstaklingar
og fyrirtæki þora ekki að leggja út í eitthvað
nýtt og lánastofnanir halda að sér höndum.
Ferðaþjónusta bænda er þó undantekning frá
þessu. En vonandi lendir hún ekki í sömu
ógöngum og loðdýraræktin. Þá er nokkuð
athyglisvert að þær raddir sem vildu hætta
allri loðdýrarækt voru hljóðar um álverið, sem
gekk inn í kreppu á svipuðum tíma.“
Þegar talið berst að bændaforystunni er
Guðjón allt annað en ánægður. Samtök loð-
dýrabænda eru aðilar að Bændasamtökum
íslands. „Ég hef miklar efasemdir um að þar
eigum við heima. Loðdýraræktin er litin horn-
auga af forystusveit bænda. Þegar illa áraði
var lítinn stuðning frá þeim að fá og oft á
tíðum hafa þeir beinlínis unnið gegn okkur.
Og áhugaleysi þeirra kom kannski best fram
þegar við héldum aðalfund okkar fyrir stuttu.
Þar voru mættir þingmenn og ráðherra en
enginn úr forystusveit bændasamtakanna."
Loðdýraræktin er enn á brauðfótum
Þrátt fyrir nokkra bjartsýni slær Guðjón
ýmsa varnagla. „Það bendir ýmislegt til þess
að við séum að fá annað tækifæri til að byggja
upp þessa atvinnugrein og ef svo er verður
að halda rétt á spöðunum. Loðdýraræktin er
enn á brauðfótum og við þurftum tvö til þijú
ár til að rétta úr kútnum og kannski annað
eins til að búa okkur undir mögru árin sem
koma örugglega. Ég hef ekki trú á því að
rétta leiðin til þess að efla búgreinina sé að
fjölga loðdýrabændum heldur efla þá sem
lif&u kreppuna af. Það verður best gert með
því að bæta fóðurstöðvarnar. En ég óttast
að við loðdýrabændur fáum litlu um það ráð-
ið hvernig að uppbyggingu verði staðið. Það
er starfandi á vegum landbúnaðarráðuneytis-
ins nefnd sem á að vinna að framtíðarstefnu-
mótun í loðdýrarækt og í henni er enginn
starfandi loðdýrabóndi eða fulltrúi hags-
munasamtaka þeirra. Þess vegna held ég að
sauðkindin verði mikill áhrifavaldur í mótun
þeirrar stefnu.“
V erkalýðsfélag
styrkir veru sjúkrabíls
Fagradal - í tilefni 20 ára af-
mælis Rauðakrossdeildarinnar í
Vík ákvað Verkalýðsfélagið Vík-
ingur í Vík að styrkja Rauða-
krossdeildina um 50.000 kr.
Verkalýðsfélagið vill með
þessu styrkja veru sjúkrabíls í
Vík en það er mikið öryggisat-
riði fyrir alla Mýrdælinga að
hafa sjúkrabíl á svæðinu. Sig-
urður Ævar Harðarsson, for-
maður Rauðakrossdeildarinnar í
Vík, sagði styrkinn koma sér
vel þar sem deildin væri nýbúin
að kaupa nýja sjúkrabíl í staðinn
fyrir sjúkrabílinn sem eyðilagð-
ist í árekstri á Miklubrautinni í
Reykjavík sl. vetur.
Morgunblaðið/Jónas Erlendsson
PÁLL J. Jónsson, fráfarandi formaður Verkalýðsfélagsins,
til hægri, afhendir Sigurði Ævari Harðarsyni styrkinn.
Morgunblaðið/Sig. Jóns.
Góð þátttaka í Brúarhlaupi Selfoss
Selfossi - Góð þátttaka var í Brú-
arhlaupi Selfoss sem fram fór
laugardaginn 7. September. Alls
tóku 1.077 þátt í hlaupinú sem
gaf fólki kost á að hjóla 10 km,
hlaupa 5 og 10 km og 2,5 km
skemmtiskokki. Mikill-mann-
fjöldi safnaðist í miðbæ Selfoss
þegar hlaupið fór fram og lífleg
stemmning var þar fram eftir
degi.
Það voru 52 hlauparar sem
hlupu hálfmaraþon og sigurveg-
ari í karlaflokki var Sigmar
Gunnarsson sem hljóp vega-
lengdina á 1:12,37 og hlutskörp-
ust kvenna var Valgerður Dýr-
leif Heimisdóttir á 1:34,19. í 10
km hlaupi voru þátttakendur 163
og þar sigraði Ivar Trausti Jósa-
fatsson á 34,57 og Martha Ernst-
dóttir á 45,51. í 5 km hlaupi voru
147 og sigurvegarar Eva Rós
Stefánsdóttir á 21,53 og Marinó
F Sigurjónsson á 18,03. í 2,5 km
skemmtiskokki voru þátttakend-
ur 425 og þar sigruðu Sigrún
Dögg Þórðardóttir á 11,40 og
Guðmundur Fannar Vigfússon á
10,56. í 10 km hjólreiðum voru
290 þátttakendur og þar sigraði
Sigrún Gestsdótir á 27,30 og Jens
Viktor Kristjánsson á 18,02.
Þátttakendur komu víða að og
meðal þeirra var hlaupaklúbbur-
inn KKK frá Akranesi með 30
manns. Algengt var að fjölskyld-
ur tækju þátt í hlaupinu, foreldr-
ar, börn og amma og afi einnig.