Morgunblaðið - 11.09.1996, Síða 22

LISTIR
22 MIÐVIKUDAGUR 11. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Ævintýrakona
í stóli safnstjóra
Ferill Önnu Castberg,
safnstjóra nýja
nútímalistasafnsins
danska, hljómar
fremur eins og skáld-
saga en veruleiki.
Dönsk blöð keppast
um að kryfja málið til
mergjar eins og
Sigrún Davíðsdóttir
rekur hér á eftir.
ANNA Castberg kemur ávallt
vel fyrir. Hún er alltaf óaðfinnan-
lega klædd í dýr en einföld föt
og hún lítur út eins og tvífari
bandarísku leikkonunnar Meryl
Streep. Þegar hún tók við safn-
stjórn Arken, nýja nútímalista-
safnsins við Ishoj, sunnan við
Kaupmannahöfn fyrir þremur
árum var hún óþekkt í dönskum
myndlistarheimi en var sögð vel
kynnt og kunn utanlands. Hún
hafði lengstum búið erlendis, síð-
ast í London, þar sem hún rak
fyrirtæki. Hún hafði bæði prófgr-
áður, fyrri störf og tengsl sér til
ágætis en fljótt fór að bera á því
að hún virtist ekki vel að sér um
danskt listalíf og átti í erfiðleik-
um með stjómina. Eftir að
danska blaðið Jyllands-Posten
lagði fyrir hana grein, þar sem
kom fram að ekki hefði verið
unnt að fá staðfestar prófgráður
hennar og fyrri starfsreynslu
sagði hún starfi sínu lausu,
tæmdi skrifstofuna og lét sig
hverfa. Eftir sitja þeir sem réðu
hana, ijölmiðlar og aðrir áhuga-
samir og velta fyrir sér hvernig
málið sé eiginlega í pottinn búið.
í græna beltinu norðan við
Kaupmannahöfn er gróið nútíma-
listasafn, Louisiana, stofnað af
Knud W. Jensen, áhugasömum
listunnanda, sem einnig hafði
skipulagshæfileika og krafta til
að hrinda safndraumi sínum í
framkvæmd. í bæjarfélögunum
sunnan við Kaupmannahöfn er
menningarlífíð rislítið svo þar
hafa ýmsir alið með sér draum
um nýtt nútímalistasafn. Þeir
hlutu lítinn hljómgrunn í kaupin-
höfnskum listaheimi þar sem
menn vildu heldur hlúa að því
sem til væri heldur en að dreifa
kröftunum. En metnaður
sunnanmanna var mikill, svo
safnið reis á söndunum við Ishoj
og kallast Örkin því húsið minnir
á örkina sem færir listina að
landi.
Þegar kom að því að velja safn-
stjóra sóttu fjórtán um starfið
og af þeim þremur, sem kallaðir
voru til samtals, var Anna Cast-
berg. Fyrir utan að koma einstak-
lega vel fyrir hafði hún að eigin
sögn próf í listasögu og fagur-
fræði frá Sorbonne og Kaup-
mannahöfn og frá Courtauld-
stofnuninni í London sem er virt
listastofnun, auk þess sem hún
væri doktor frá breskum háskóla
og hefði skrifað um Kaupmanna-
hafnarmálara í norrænu sam-
hengi. Gagnrýnandi við Herald
Tribune, ráðgjafí við uppboðshús-
in Sotheby’s og Christie’s og op-
inber ráðgjafi tékknesku stjórn-
arinnar við nokkur nafntoguð
söfn í Prag voru aðrir titlar henn-
ar. í ofanálag hafði hún með-
mælabréf frá virtum mönnum í
hinum alþjóðlega listheimi og
hafði rekið ráðgjafafyrirtæki í
London. Hún hafði svo góð áhrif
á stjórnmálamennina í bæjarfé-
laginu að þeir báðu hana ekki
einu sinni um að sýna prófskír-
teini eða vottorð um eitt né neitt,
heldur var hún ráðin 1993 til að
undirbúa rekstur safnsins.
Óklár stefna og hik
í vor var safnið opnað með
sýningu á verkum þýsk-danska
málarans Emil Nolde, sem lést á
fyrri hluta aldarinnar, svo ýmsum
þótti það sérkennilegt upphaf að
nútímalistasafni, sem sérstak-
lega var hannað til að geta hýst
óvenjulegar sýningar, settar sér-
staklega upp fyrir safnið. Næstu
sýningu, á verkum þriggja ungra
Dana, seinkaði. Smátt og smátt
kvisaðist út í dönskum listaheimi
að nýi safnstjórinn væri ekki sér-
lega vel að sér um danska nú-
tímalist, væri hikandi og óákveð-
inn og kynni hvorki að stjórna
safni né fólki. Gagnrýnin fór ekki
hátt og þeir sem vörðu Castberg
sögðu að gagnrýnin stafaði af
því að hún kæmi utan frá og eins
væri hún látin gjalda þess að
margir hefðu verið á móti safn-
inu.
Gagnrýnin varð þó til þess að
einhverjir tóku sig til og gerðu
það sem stjórnmálamennirnir
höfðu ekki gert og könnuðu hvort
umsagnir hennar um sjálfa sig
stæðust. Þegar Jyllands-Posten
sýndi henni uppkast að grein um
þá athugun lét hún verða af því
sem safnstjórnin hafði þegar gef-
ið henni kost á að hugleiða, nefni-
lega að segja upp. Blaðið hafði
haft samband við þá skóla, sem
hún sagðist hafa próf frá, en þar
fundust engin prófgögn. Hjá
Herald Tribune kannaðist enginn
við að hún hefði skrifað fyrir þá
og hvorki hjá uppboðshúsunum
tveimur né tékknesku stjórninni
könnuðust menn við að hafa þeg-
ið þjónustu hennar.
Breskur listfræðingur og
blaðamaður hafði 1990 í grein
mælt með Castberg sem lista-
verkasala í grein, sem hann skrif-
aði um listaverkasölu. í samtali
við Jyllands-Posten segist hann
síðar hafa iðrast skrifanna því
hann hafí komist að því að hún
tók umboðslaun bæði frá kaup-
endum og seljendum og þá hefði
hann athugað próf hennar. Nið-
urstaða hans var að hún hefði
ekki verið við nám við þá skóla
sem hún gaf upp. Samkvæmt
blaðinu hefur hún trúað dönskum
embættismanni fyrir því að á
þeim tíma, sem hún hefur annars
sagst hafa verið við nám, hafí
hún setið í fangelsi Francos ein-
ræðisherra á Spáni fyrir að vera
í andspyrnuhreyfingunni og verið
pyntuð þar og pínd í Vh ár, þar
til starfsmönnum Rauða krossins
hafí tekist að bjarga henni nær
dauða en lífi. Frásagnir af ferli
hennar bregða fremur upp mynd
af ævintýrakonu en alvarlega
þenkjandi listfræðingi.
Hún á sér þó enn formælendur
í Bandaríkjunum þar sem David
A. Ross, framkvæmdastjóri
Whitney Museum of American
Art í New York, skrifaði strax
bréf henni til varnar er henni var
gert að segja upp. Hann hrósar
henni í hástert fyrir þekkingu en
í dönskum fjölmiðlum er látið að
því liggja að það hafi ekki síst
verið fágað yfirbragð hennar og
framkoma sem hafi lagst vel í
bandaríska safnamenn.
Anna Castberg hefur farið
huldu höfði síðan hún lét af störf-
um og ekki látíð orð falla um
blaðaskrifín. Hún fékk tæpar
fímm milljónir íslenskar fyrir að
láta af störfum á samningstíman-
um. Nú hefur vinnuveitendum
hennar tekist að hafa upp á henni
og haft er eftir henni að sökum
sumarfría sé erfitt fyrir hana að
fá staðfestingu prófskírteinanna.
Hún hefur núna tímafrest til að
afla þeirra og takist það ekki
mun hún missa lokagreiðsluna.
Enn er óvíst hvort einhver lög-
fræðilegur eftirleikur verður að
brottvikningu Castbergs.
Málið er ekki aðeins óskemmti-
legt fyrir Castberg, heldur eink-
um og sér í lagi fyrir þá sem
réðu hana á sínum tíma. Hvort
þeir hafa lært eitthvað af Cast-
berg-ævintýrinu skal ósagt látið
en væntanlega mun næstu um-
sækjendum gert að skjalfesta
umsagnir um eigið ágæti.
Litir og lit-
brigði hrossa
BÆKUR
II e s t a r
ÍSLENSKI HESTURINN.
LITIR OG LITBRIGÐI.
eftir Friðþjóf Þorkelsson og
Sigurð A. Magnússon.
Mál og menning,
Reykjavík 1996,133 bls.
Á BÓKARKÁPU segir: „Þessi
bók er hreinasta veisla fyrir unn-
endur íslenskra hesta“. Undir það
má að vissu leyti
taka, en með fyrir-
vara þó, því að oflof
er sjaldnast gott.
Bókin er þrískipt
ef svo má segja. Fyrst
er ellefu blaðsíðna rit-
gerð eftir Sigurð A.
Magnússon. Nefnist
hún íslenski hestur-
inn. Síðan kemur að-
alefnið. Það eru ljós-
myndir Friðþjófs Þor-
kelssonar af hestum
í ýmsum litum og
litaafbrigðum á 86
bls. Þá er í þriðja lagi
dönsk, þýsk og ensk
þýðing á ritgerð Sig-
urðar. Að lokum er svo mynda-
skrá. Er þar greint frá hveijir
hestarnir eru sem myndir eru af,
hafi höfundur vitað það.
Að útliti og frágangi er þessi
litla bók hin glæsilegasta og eink-
ar vel til þess fallin að senda he-
stelskum vinum erlendis. Vel má
og vera að hún sé að öðrum þræði
til þess ætluð.
Ritgerð Sigurðar er prýðisvel
rituð eins og vænta mátti. En hún
ber með sér að hann hefur útlend-
inga í huga. íslendingar, sem ein-
hvern áhuga hafa á hestum og
eitthvað hafa lesið sér til, fá hér
fátt að vita sem þeir vissu ekki
áður og flestir vita talsvert meira.
Nokkuð kemur mér á óvart ef
meðalhæð íslenskra hesta er ekki
meiri en 134 sm. nú. Það hélt ég
að teldust smáir hestar.
Friðþjófur Þorkelsson er löngu
kunnur sem snjall ljósmynmdari á
hesta. Er það og sannast sagna
að myndir hans eru hið mesta
augnayndi. Þær getur maður
skoðað aftur og aftur. Hér er það
sem veislan hefst og endar. Um
það er varla hægt að kvarta þó
að maður sakni nokkurra fágætra
litbrigða. Skrítinn finnst mér og
textinn „bleikálott-moldóttur með
ál“. Æskilegt hefði verið að stutt-
ar skýringar hefðu verið um ein-
stök litbrigði, t.a.m. Hvað er áll?
Hver er munur á leistum og sokk-
um? Sérstaklega hefði þurft að
greina frá hinum einstöku lita-
skiptum litföróttu hestanna. Verði
bókin gefin út aftur, sem mér
þykir líklegt, væri gagnlegt að
bæta við svo sem tveimur skýr-
ingablaðsíðum.
Að öllu samanlögðu er þetta hið
eigulegasta og skemmtilegasta
kver, þó að varla teljist það tíma-
mótaverk í hestabókmenntum. En
minna má gagn gera.
Sigurjón Björnsson
Sigurður A. Friðþjófur
Magnússon Þorkelsson
Allt fyrir ömmu
KVIKMYNPIR
S a g a bí 6
HAPPY GILMORE
(„HAPPY GILMORE") ★ ★
Leikstjóri Dennis Dugan.
Handritshöfundur Adam Sandler,
Jim Herlihy. Kvikmyndatökustjóri
Arthur Albert. Tónlist Mark
Motherbaugh. Aðalleikendur Adam
Sandler, Christopher McDonald,
Julie Bowen, Carl Weathers.
Bandarisk. Universal 1996.
RÉTTNEFNDAR aulamyndir
njóta umtalsverðra vinsælda um
þessar mundir. Aðalleikararnir eru
oftar en ekki grínistar úr sjón-
varpsþáttum. Þó þeir komist ekki
með tærnar þar sem Jim Carrey
hefur hælana nýtast þessir Ieikar-
ar ágætlega í einni mynd. Nýir
af nálinni setja þeir ferskan svip
á vitleysuna. Svo er um Adam
Sandler í Happy Gilmore, en ég
byði ekki í það ef hann ætti að
verða fastagestur í bíóunum.
Sandler fer með titilhlutverkið,
leikur ofbeldishneigðan, for-
heimskan íshokkíleikmanna sem
kemst ekki í lið sökum geðillsku
og illvígni. Jafnvel þó hann sé með
skothörðustu mönnum. Fyrir til-
viljun kemur í ljós að sá hæfileiki
getur ekki síður nýst honum í
golfi, þó sú íþrótt sé full göfug
fyrir bulluna. En þá kemur skatt-
urinn og tekur húsið af ömmu
hans og Gilmore Ieggst í atvinnu-
mennsku, knúinn áfram af sínum
400 + stika höggum og velferð
ömmu gömlu.
Ég minnist þess að hafa ein-
hvern tímann lesið um Ástrala af
frumbyggjaættum sem vakti
mikla athygli við upphaf þessarar
aldar fyrir ótrúlega skothörku.
Karl starfaði sem kylfusveinn á
golfvelli utan við Sydney og þótti
lítið koma til hæfileika hvítu yfir-
stéttarinnar. Þeir buðu honum að
spreyta sig sem hann þáði. Setti
ótrúlegt met sem hefur ekki enn
verið jafnað; sló kúluna yfír heljar-
mikið gljúfur með miklum tilburð-
um. Tók tilhlaup einsog Happy
Gilmore.
Flestir brandaranir snúast ann-
ars um brot á viðteknum hefðum
golfleikara og almennum siðaregl-
um og Sandler stendur sig bæri-
lega að bijóta þær og bramla. Á
brautunum á hann einkum á í
höggi við Shooter (Christopher
McDonald), sem að lokum þarf að
beita öllum brögðum við að halda
í við hið skotglaða nýstirni.
McDonald stendur sig einnig bæri-
lega og í heild skemmtir maður
sér lygilega vel yfir þvælunni. Og
amma heldur húsinu
Sæbjörn Valdimarsson