Morgunblaðið - 24.09.1996, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 24. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Ráðstefna um myndlistargagnrýni í Norræna húsinu
Um tölvur, gnð, sýning-
arsljóra, miðju og jaðar
*
A ráðstefnu um myndlistargagnrýni sem
haldin var í Norræna húsinu 19.-21. septem-
ber komu tvö þemu ítrekað upp; listgagn-
rýni á tölvuöld og breytt hlutverk listamanns-
ins, gagnrýnandans og sýningarstjórans.
Einnig var rætt um hugtökin miðja og jaðar
í hringrás listheimsins. Þröstur Helgason
sótti ráðstefnuna og segist meðal annars
hafa orðið vitni að fæðingu sýningarstjórans
og dauða listamannsins.
ÞAÐ VAR ágætis hughreysting
sem norski rithöfundurinn, Jon
Bing, veitti blaðamönnum og gagn-
rýnendum er hann sagði í upphafi
ráðstefnunnar að þegar heiminum
öllum hefði verið þjappað saman inn
á alnetið svo að fólk þyrfti nánast
ekki að yfirgefa skjáinn til að taka
þátt í lífinu - hvort sem er daglega
lífinu, listalífinu eða skemmtanalíf-
inu - þá myndi blaðamaðurinn og
gagnrýnandinn ekki missa mikil-
vægi sitt. Hann myndi reyndar ekki
lengur skrifa í dagblað eða tímarit
úr pappír heldur myndi hann hafa
sína eigin heimasíðu. Lesendur
myndu þá geta farið inn á heimas-
íðu síns uppáhalds blaðamanns eða
gagnrýnanda, þess sem þeir treystu
best þegar þeir ætluðu að velja sér
bók til að kaupa eða sýningu til að
sækja.
Else Marie Bukdahl, forseti Kon-
unglegu listaakademíunnar í Kaup-
mannahöfn, sagði að framtíð listar-
innar væri vissulega að hluta inni
í tölvunni. Else Marie taldi enga
ástæðu að óttast þessa framtíð en
að sjálfsögðu myndu verða vissar
breytingar á hlutverki listamanns-
ins og listgagnrýnandans. En
stærsta vandamálið sem tengist
upplýsingatækninni sagði Else
Marie að væri dreifíng upplýs-
inganna og þær takmarkanir sem
hún er háð. Sjónvarpið er mikilvæg-
asti dreifingaraðilinn og sömuleiðis
ákaflega vel fallið til þess að miðla
list og listgagnrýni. Að mati Else
Marie getur sjónvarpið hins vegar
ekki sinnt því hlutverki sem skyldi
vegna þess að það er ofurselt kröf-
um um áhorf og vinsældir; sökum
þessa á efni sem er auðmelt frekar
upp á pallborðið þar en það sem
tormeltara þykir, það sem er nýtt
og öðruvísi. Menn verða hins vegar
að gera sér grein fyrir því að við
lifum í fióknum heimi sem breytist
sífellt og þess vegna getur túlkun
listamanna á honum oft verið mjög
torskilin. Það þarf því að gefa sér
tíma til að lesa úr verkum þeirra.
Meginverkefni gagnrýnenda er, að
mati Else Marie, sökum þessa að
finna tíma (og rúm) innan fjölmiðl-
anna til að skila áfram þeirri sýn
og þeim skilningi sem listin hefur
á heiminum og um leið að vinna á
móti þeim öflum sem sífellt vilja
einfalda hlutina.
Guð er dauður og
sýningarstjórinn fæddur
Hollenski sýningarstjórinn,
Harm Lux, kallaði fram sterk við-
brögð ráðstefnugesta er hann fjall-
aði um það umhverfi eða aðstæður
sem sýningarstjórinn þarf að skapa
fyrir Iistamenn í heimi þar sem
búið er að rífa niður öll hugmynda-
og viðmiðunarkerfi og orðræðan
flýtur um eins og í lausu lofti með
endalausum vísunum í sjálfa sig.
Unga fólkið hefur ekki
neitt til að byggja á leng-
ur, sagði Harm, það verð-
ur að vinna með tungu-
mál sem það býr til sjálft
og er fullkomlega sjálf-
ala. Harm, sem vinnur einmitt mest
með ungum listamönnum, sagði að
vegna þessara breyttu forsendna
væri nauðsynlegt að bijóta upp hið
hefðbundna sýningarrými, gólfið og
veggina; í hvert skipti yrði að búa
til nýtt samhengi. Þannig lítur
Harm á sig sem eins konar leik-
stjóra. Hann setur upp leiksýningu
þar sem leikmynd, sem samkvæmt
myndum getur verið allviðamikil,
er smíðuð og listaverk fara með
aðalhlutverkin. Aukahlutverk eru í
höndum áhorfenda. Hver sýning
verður með þessum hætti listaverk
í sjálfri sér. Listaverk eftir Harm
Lux.
Eins og flestir leikstjórar hefur
Harm afar fastmótaðar hugmyndir
um hveija sýningu sem hann setur
upp og þurfa skoðanir leikaranna
því oft að víkja. Sagðist hann stund-
um hafa lent í deilum við listamenn
um hlutverk listaverks þeirra í sýn-
ingu. Hann sagði til dæmis frá við-
ureign sinni við sænskan listamann
sem hafði búið til tré sem hann
hafði ætlað að standa utandyra.
Harm hafði hins vegar fundið því
stað í sviðsmyndinni innandyra og
fékk listamanninn til þess að sam-
þykkja þá breytingu á verkinu eftir
miklar fortölur.
Engin vafi leikur á því að sýn-
ingar Harms eru nýstárlegar og
vekja mikla athygli. Eins og fram
kom á ráðstefnunni eru samt
margir í vafa um hvort hlutur sýn-
ingarstjórans sé ekki of mikill í
sýningu sem þessari; hér er sýning-
arstjórinn í rauninni orðinn lista-
maðurinn sem skapar
heildstætt og merkingar-
þrungið verk úr óreiðu-
kenndum táknum, þ.e.
verkum listamannanna.
Fyrst var óreiðan segir
sagan og svo kom guð og skapaði
heiminn. Á tímum Nietzsche upp-
götvuðu menn að guð væri dauð-
ur, eins og Torben Rasmussen for-
Og sjá, upp
rís kosmos
úr kaos
Lífið í plássinu
Morgunblaðið/Kristinn
SIGURÐUR Sigurjónsson og Guðrún S. Gísladóttir
í hlutverkum sínum í Nönnu systur.
LEIKLIST
Þjóðlcikhúsið
NANNA SYSTIR
eftir Einar Kárason og Kjartan
Ragnarsson. Leikendur; Guðrún S.
Gísladóttir, Harpa Arnardóttir,
Iljálmar Hjálmarsson, Ólafia Hrönn
Jónsdóttir, Pálmi Gestsson, Róbert
Amfinnsson, Sigurður Siguijónsson,
Tinna Gunnlaugsdóttir, Vigdís Gunn-
arsdóttir og Óm Amason. Leik-
stjóri: Andrés Sigurvinsson. Leik-
mynd: Vignir Jóhannsson. Búningar:
Þómnn Elísabet Sveinsdóttir. Lýs-
ing: Bjöm Bergsteinn Guðmundsson.
Sýningarstjóri: Jóhanna Norðfjörð.
Þjóðleikhúsið, Stóra svið, laugardag-
ur 21. september.
ANDRÉS Sigurvinsson leik-
stýrir nú í annað sinn á stuttum
tíma gamanleiknum Nönnu systur
eftir Einar Kárason og Kjartan
Ragnarsson sem var fyrst frum-
sýnt hjá Leikfélagi Akureyrar
síðastliðið vor undir hans stjóm.
Uppfærsla Leikfélags Akureyrar á
verkinu var vel lukkuð og vinsæl,
leikarar fóru þar margir á kostum
og verkið sjálft hafði mikla skír-
skotun til samfélags utan höfuð-
borgarinnar, enda fjallar það um
mannlíf í litlu sjávarplássi á lands-
byggðinni. Það var því spennandi
að sjá hvernig uppfærslan á verk-
inu í Þjóðleikhúsinu myndi gera
sig og hvort Andrés Sigurvinsson
leikstjóri færi nýjar leiðir við upp-
setningu þess. Hann hefur reyndar
sjálfur lýst því yfír í viðtölum (og
í leikskrá) að í hans huga sé að-
eins ein leið að verkinu: „... að
fínna í sameiningu þann heim,
þetta pláss, sem við erum að beina
sjónum okkar að. Gefa því líf.
Skapa trúverðugt fólk.“ Þetta
tekst sæmilega. Uppfærsla Þjóð-
leikhússins er lífleg og ágæt til-
fínning skapast fyrir litlu plássi
með fjölskrúðugu mannlífí og þar
sem allt veltur á því að útgerðin
haldi velli. Hversu trúverðugar
persónurnar eru er hins vegar
umdeilanlegt. Það er eðli gaman-
leikja að lýsa fólki sem steriótýp-
um og svo er einnig um persónur
þessa verks þótt • vissulega megi
kannast við ýmislegt í fari margra
er við sögu koma.
Það er óhjákvæmilegt að bera
þessar tvær sýningar saman og í
mínum huga er enginn vafí á því
að sýning Leikfélags Akureyrar
var kraftmeiri og náði betur til
áhorfenda en sýningin síðastliðið
laugardagskvöld gerði í Þjóðleik-
húsinu. Nokkrir áberandi gallar
voru á sýningunni á laugardags-
kvöldið. I fyrsta lagi virtist mikið
skorta á samæfíngu leikara. Þann-
ig misstu margir góðir „brandar-
ar“ marks því tímasetning leikara
var röng. í öðru lagi var langt frá
því að allur textinn kæmist til
skila og virtist þar vera bæði um
að kenna slökum framburði leik-
ara og því að textinn vildi drukkna
í innbyrðis samkeppni persónanna
um orðið. I þriðja lagi voru fleiri
„dauðir punktar" í sýningunni en
þeirri fyrir norðan, sem þar af leið-
andi varð kraftminni eins og fyrr
er getið.
Efni Nönnu systur er nokkuð
smellið og samfléttun söguþráða
vel gerð. Á yfirborðinu sjáum við
hóp fólks sem starfar saman í
leikfélagi lítils samfélags en sá
þáttur verksins er langt frá því
að vera sá ás sem verkið snýst
um. Miklu fremur er hér verið að
lýsa samskiptum fólks af ólíkum
stéttum og hvernig allt líf samfé-
lagsins veltur á því að útgerðin
spjari sig og atvinnuöryggi fólks
sé ekki stefnt í voða. Ádeilubrodd-
ur verksins felst í því að sýna
hvernig duttlungar og hégómi
þeirra sem „valdið hafa“ geta
ógnað lífsafkomu allra þorpsbúa
og út frá því sjónarhorni verða
tilteknar persónur verksins, syst-
urnar Nanna og Gerða, grótesk-
ari og hættulegri en yfirborðs-
myndin gefur til kynna við fyrstu
sýn. Þessi „undiralda" verksins
nær þó aldrei undirtökunum, því
áherslan liggur á skoplegum
uppákomum og því hlægilega í
samskiptum persónanna — eins
og búast má við í gamanleikriti.
Það er sterkt lið leikara sem
tekur þátt í sýningu Þjóðleikhúss-
ins, en engu að síður eru áber-
andi brotalamir í leiknum, eins
og fyrr er.getið. Harpa Arnardótt-
ir leikur pólska konu, Danúdu,
og svo gerði hún einnig í upp-
færslunni fyrir norðan. Hún er fer
á kostum í hlutverkinu, sýnir frá-
bæran gamanleik og tekst það
sem fáum öðrum tekst í sýning-
unni, að glæða persónuna lífi
þannig að áhorfandinn fær mikla
samúð með henni. Harpa er sú
eina af leikaraliði þessarar upp-
færslu sem einnig lék í verkinu á
Akureyri. Af öðrum leikurum má
nefna að Guðrúnu S. Gísladóttur
og Vigdísi Gunnarsdóttur tókst
vel upp í hlutverkum sínum og
það sama má segja um þá Örn
Árnason og Hjálmar Hjálmars-
son. Guðrún skilaði hlutverki „út-
gerðarauðvaldsins“ vel, sýndi
okkur hégómlega og hrokafulla
konu með góðum kómískum tökt-
um. Vigdís var sannfærandi sem
barnung eiginkona hins fjöl-
þreifna skólastjóra, sem Orn
Árnason lék ágætlega. Hjálmar
var fínn í hlutverki hins rustalega
Odds sjómanns sem er í landi að
vinna að „samningamálum“ með-
an félagar hans fiska í Smugunni.
Sigurður Siguijónsson, Pálmi
Gestsson og Ólafía Hrönn Jóns-
dóttir eru öll gamanleikarar af
guðs náð, en þau guldu þess öll
að hlutverk þeirra fara nokkuð
yfir ýkjustrikið. Hinn breyski
prestur sem Sigurður leikur er
mjög ósannfærandi karakter í
hömlulausu veiklyndi sínu. Eiríkur
leikstjóri, sem Pálmi leikur, er eft-
irlegukind frá tímum blómabarna
og var túlkun Pálma heldur vand-
ræðaleg og ósannfærandi. Ólafía
Hrönn leikur titilpersónu verksins,
Nönnu systur, sem er dauðadrukk-
in allan tímann sem hún er á svið-
inu. Olafía náði góðum tökum á
því erfíða hlutskipti að leika
drukkna manneskju, en á hinn
bóginn var eitthvað bogið við lát-
æði persónunnar og útlit; bæði hjá
Nönnu systur og Álfdísi sölukonu
(sem Tinna Gunnlaugsdóttir leik-
ur); búningarnir fara yfir strikið
í afkáraskap. Hlutverk Tinnu er
vægast sagt furðulega upp lagt,
það var eins og hún væri að leika
meliu í þunglyndiskasti fremur en
„nútímakonu“ í söluferð. Einnig
er nýaldarkonu-klisjan orðin held-
ur þreytt (sjá einnig í Gullfiski
Árna Ibsens). Róbert Arnfinnsson
er í litlu hlutverki Axels bílstjóra
og var ekkert út á hann að setja.
Eins og fram hefur komið eru
búningar Þórunnar Elísabetu
Sveinsdóttur misjafnir og hættir
til að fara yfír markið. Það þarf
ekki afkáraskap í búningum til að
gera persónur fyndnar. Leikmynd
Vignis Jóhannssonar var hins veg-
ar skemmtileg og tekst vel að
skapa sýningunni annan stíl en
þann sem sýning Leikfélags Akur-
eyrar hafði. Leikskráin sem fylgir
þessari sýningu er í formi bæjar-
blaðs og er sú hugmynd bæði snið-
ug og vel útfærð.
Það má vera að þeir vankantar
sem ég hef nefnt á sýningunni
eigi að miklu leyti eftir að slípast
af henni á næstu sýningu og á ég
þar helst við samleik og tímasetn-
ingu í leik. Einnig getur vel verið
að með auknu öryggi aukist kraft-
ur og fjör í leiknum. En niðurstað-
an hlýtur að verða sú að Andrés
Sigurvinsson hafí ekki náð sömu
gæðum í þessari uppfærslu eins
og hann gerði norðan heiða.
Kannski er hann ekki öfundsverð-
ur af því hlutskipti að reyna finna
nýja fleti og túlkunarleiðir að verki
sem hann var þegar búinn að gera
sitt besta með.
Soffía Auður Birgisdóttir