Morgunblaðið - 13.10.1996, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 13. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Ohrædd
hugsjónakona
Dapurlegt
er að horfa
daglega á skjánum
upp á Palestínu-
araba og ísraela
komna marga reiti afturábak,
eins og þegar teningum er kast-
að í Matador. Svo ágætar sem
lýðræðislegar kosningar eru get-
ur það teningsspil allt eins fært
menn afturábak og áfram. Ekki
síst þegar sá sem talar skamm-
sýnast og upp í þrengstan hóp
hefur mesta möguleika. Einkum
hjá hræddum og óöruggum
kjósendum eins og í ísrael. Fleiri
kosningar koma við sögu, eins
og glöggt kom fram í Reykjavík
í svari Emmu Bonino, sem fer
með sjávarútvegs, neytenda-,
mannúðar- og mannréttindamál
hjá ESB. Hún var spurð hvort
Evrópuþjóðirnar ætluðu ekkert
að koma að þessu máli.
Hún átti því miður ekki von
á að mikið yrði tekið í taumana,
einkum þar sem Bandaríkjafor-
seti gæti lítt hreyft sig vegna
yfirvofandi kosninga í sínu
landi, þar sem hvorki
mætti styggja fólk af
kyni ísraela né araba.
Þessi hreinskilna kona
kvaðst ekki eiga von á
að Evrópuþjóðir mundu
gera neitt. En eftir kosn-
ingarnar 5. nóvember
þegar Bandaríkjamenn
færu að taka á málinu,
þá mundu Evrópuþjóðir
eflaust vaða fram með
skömmum og aðfinnsl-
um. Þær hefðu bara ekk-
ert gert allan þann tíma
sem Bandaríkjamenn
voru með bundnar hend-
ur. Alveg eins og í fyrrum Bos-
níu. Þegar þeir komu inn vissu
allir hinir hvemig átti að taka
á málum og fundu að. Kannski
er að renna upp fyrir fólki hverj-
ir hafa getu og vilja til að hætta
einhveiju þegar knífir í heimin-
um. Það er nefnilega ekki sjálf-
gefið að kjósendur landa vilji
leggja sína ungu menn í lífs-
hættu úti í heimi af velvilja, eins
og t.d. við friðargæslu SÞ, þó
við sem stöndum álengdar full
hneykslunar vitum alltaf hvað
gera á.
Það er hollt og gaman að
komast í snertingu við embætt-
ismann og það á alþjóðavett-
vangi sem er alls óhræddur við
að segja hvar sem er skoðanir
sínar afdráttarlaust. Eins og
þarna; þótt hún sé fulltrúi lands
síns Italíu og þeirra Evrópu-
landa sem hún var að ásaka.
Enda svaraði hún hiklaust
spumingunni hvort ekki ætti að
útiloka frá þjóðasamfélaginu
Tyrki sem fremja mannréttinda-
brot á Kúrdum, að ekki væri sú
aðferð vænleg. í hennar eigin
landi væri hægt að halda mönn-
um föngnum í sjö mánuði án
dóms. Mest hressandi fannst
mér þó að sjá að þessi snaggara-
lega kona, sem ekki hefur
drukknað í atvinnumennskunni
sem stjórnmálamaður eða emb-
ættismaður, heldur áfram að
vera óvæginn hugsjónamaður í
mannúðarmálum, heldur ótrauð
sinni stefnu.
M.a. las ég að þessi afkastam-
ikla kona hefði meðvitað ákveð-
ið að koma sér ekki upp heimili
og bömum á kostnað þeirra
hugsjónamála sem hún leggur
lið. Hefur því eflaust dugað fleiri
börnum í heiminum en eigin
bami, sem slík manneskja hefði
vísast ekki forsómað að veita
tíma og orku.
Það var skondið
að sjá hve undr-
andi íslendingar
urðu við að kynn-
ast Bonino, því
ófá skipti hafði maður heyrt
kjamyrta karla tala um þessa
freku kerlingu sem ekkert vissi,
af því að hún er ekki sammála
okkur um fisk og fiskveiðar í
Atlantshafí. Það var snjallt hjá
Þorsteini Pálssyni að bjóða
henni hingað til opinna orða-
skipta - ekki bara á fund með
sérfræðingum og pólitíkusum.
Það er fyrsta skrefið til að skilja
hvert annað.
Svipað og fyrir botni Mið-
jarðarhafsins, þar sem hver
hefur vantreyst og staðið eins
og hundur á sínu roði, verður
þriðji aðili að koma að til að
takið linist, eins og dæmin
sanna.
Ég man að ágætur maður,
þrautþjálfaður samningamaður
á alþjóðavettvangi, sagði að í
svona deilum (þá Bosníu) hefði
hann ekki trú á þessum umræð-
um með öllum saman í kringum
stórt borð. Þær yrðu formlegar,
menn væru hræddir hver við
annan og við aðra sem hlusta.
Við þær aðstæður væri ekki
hægt að ná fram neinni eftir-
gjöf. Hann kvaðst alltaf tala
fyrst við hvem fyrir sig. En í
þessum langvinnu orðaskiptum
kæmi að því að maður yrði að
hafa hugmyndaflug til að koma
fram með eitthvað. Til að skýra
formúluna riijaði hann upp
gömlu söguna um rabbínann,
sem fær heimsókn pars í hjóna-
erjum. Maðurinn segir sögu sína
og rabbíninn svarar: Þú hefur
alveg rétt fyrir þér! Kona segir
sina sögu og fær svarið: Þú
hefur alveg rétt fyrir þér! Þau
hittast fyrir utan og spyrja hvað
rabbíninn hafí sagt. Hann sagði
að ég hefði alveg rétt fyrir mér,
segja bæði. Það sagði hann líka
við mig. Þau rjúka inn aftur
með þeim orðum að ekki geti
hann sagt að bæði hafi rétt fyr-
ir sér. Og rabbíninn svarar: Þið
hafið alveg rétt fyrir ykkur! Við-
mælandi minn bætti við: „En
rabbíninn verður að koma upp
með formúlu þar sem tveir rétt-
ir geta orðið einn réttur. Eftir
að hlusta á alla með opnum
huga verður maður að hafa
hugmyndaflug, eitthvað í ætt
við list sem jaðrar við innsæi,
geta komist út úr hefðbundnum
hugmyndum og komið fram með
eitthvað alveg nýtt, sem pressar
engan upp við vegg. I þessu
hlutverki eru Bandaríkjamenn í
Austurlöndum nær, því miður,
með handjám fram í næsta
mánuð. Og kannski er þetta
formúlan sem viðhafa þarf í
fiskveiðideilum á úthöfunum, að
fá einhvem til að hlusta og
stinga upp á einhverju nýju sem
allir geta fallist á og haldið reisn
sinni heima.
eftir Elínu Pálmadóttur
MAIMNLÍFSSTRAUMAR
LÆKNISFRÆDI/Geturn vib ordid alvarlega veik af
matnum sem vid borbum?
Fæðuofnæmi ogfæðuóþol
AÆTLAÐ hefur verið að um 2% af
fólki þjáist af fæðuofnæmi eða
fæðuóþoli, en sumir telja að þessi
vandamál séu mun algengari vegna
þess að vægari tilfellin komist aldrei
á blað. Reikna má út að meðalmað-
ur neyti 50-100 tonna af fæðu á
ævinni og sé þannig útsettur fyrir
miklu magni af alls kyns eiturefnum
sem geta valdið sjúkdómum. Yfir-
leitt þolist þetta allt vel og má þakka
m.a. saltsýru magans, meltingar-
hvötum, ónæmiskerfinu og þarma-
bakteríum. Efni í fæðunni sem geta
valdið okkur vandræðum eru t.d.
náttúruleg eiturefni (sveppaeitur,
bakteríueitur) eða efni sem er bætt
í fæðuna, oftast til að bæta útlit og
auka geymsluþol (litarefni, rotvarn-
arefni o.fl.). Þessi efni valda sjaldan
sjúkdómum nema hjá þeim sem hafa
ofnæmi eða óþol fyrir efnunum. Og
sumir hafa einnig ofnæmi eða óþol
fyrir einhverjum af eðlilegum inni-
haldsefnum fæðunnar. Fæðuofnæmi
er algengast í æsku og eldist oft af
fólki en það getur einnig kom-ið
fram hvenær sem er ævinn-
ar. Kannanir hafa leitt í
ljós að mjög margir telja
sig hafa fæðuofnæmi
eða fæðuóþol en við
nánari athugun hefur
komið í ljós að fæstir
þeirra hafa nokkuð
slíkt. Sem dæmi
má nefna að
rannsókn á 23
einstaklingum
sem töldu sig
hafa of-
næmi eða
óþol fyrir
fæðu
leiddi í
ljós að aðeins 4 þjáðust raunverulega
af slíku.
Mikilvægt er að gera greinarmun
á fæðuofnæmi og fæðuóþoli.
Fæðuofnæmi er það þegar ónæmis-
kerfið er óeðlilega viðkvæmt og
snýst gegn efni, oftast próteini, í
mmmmmmm^m fæðunni. Fæðupró-
| ^ efni' sein ‘ ræðst
inu. Þetta setur í
?. 'r . gang eins konar
, Magnus Johonnsson |eðfuverkun efha.
breytinga sem valda bólgu og ert-
ingu á vissum stöðum í líkamanum.
Þessi óþægindi geta komið strax
eftir að fæðunnar hefur verið neytt
eða nokkrum mínútum eða jafnvel
mörgum klukkustundum síðar.
Fæðuóþol hefur yfírleitt ekkert með
ónæmiskerfið að gera heldur stafar
oft af því að vissa efnahvata vantar
í meltingarfæri eða annars staðar í
líkamanum. Óþægindin sem fylgja
fæðuofnæmi og fæðuóþoii eru í stór-
um dráttum þau sömu; þau eru eink-
um frá húð (útbrot, kláði), öndunar-
færum (bjúgur í hálsi og barka,
hnerri, hósti, nefstífla, öndunarerf-.
iðleikar) og meltingarfærum (upp:
köst, niðurgagngur, verkir). í
versta falli getur orðið ofnæmis-
lost með öndunarerfiðleikum,
blóðþrýstingsfalli, meðvitund-
arleysi ogjafnvel dauða. Það
gerir greiningu erfiðari að
sama fæða getur valdið
mismunandi einkennum í
mismunandi einstaki-
ingum og sami ein-
staklingur getur feng-
ið mismunandi ein-
kenni af mismun-
di fæðu. Grein-
íg getur verið
erfið og er sjálf-
sagt að láta
sérfræðing í
ofnæmissjúkdómum um slíkt. Ein
af aðferðunum til greiningar er að
útiloka alla fæðu sem liggur undir
grun í eina viku og bæta síðan við
einni fæðutegund í einu á 3-7 daga
fresti. Nauðsynlegt er að skrá allt
sem neytt er og öll einkenni sem
koma fram. Stundum er beitt húð-
prófum, sem gefa niðurstöðu fljótt
en eru af mörgum talin frekar óá-
reiðanleg við að greina fæðuofnæmi.
Þeim sem eiga foreldra eða systk-
ini með fæðuofnæmi eða fæðuóþol
er hættara en öðrum að fá þessa
kvilia þannig að greinilegur erfða-
þáttur er til staðar. Einnig má geta
þess að börn sem fá brjóstamjólk fá
síður fæðuofnæmi.
Mjög margar fæðutegundir geta
valdið ofnæmi eða óþoli, en sumar
hafa meiri tilhneigingu til þess en
aðrar. Nokkrar fæðutegundir sem
valda oft ofnæmi eru jarðhnetur, físk-
ur, skelfískur, egg, mjólkurprótein,
hveiti og sojabaunir. Dæmi um fæðu-
tegundir og efni sem bætt er í fæðu
og valda óþoli eru mjólkursykur, glút-
en, natríumglútamat og súlfít. Þeir
sem eru til dæmis með ofnæmi fyrir
próteinum í mjólk verða að forðast
allar matvörur sem innihalda fólk eða
mjólkurafurðir. Þetta getur verið snú-
ið vegna þess að innihaldsefnalýsing-
um á matvöru er oft ábótavant. Hér
á landi eru skýr fyrirmæli um merk-
ingar matvæla, m.a. innihaldsefna-
lýsingar. Mér sýnast þessar reglur
oft vera brotnar, einkum af innlend-
um matvælaframleiðendum og er
greinilega þörf á aðhaldi í þeim efn-
um. Hollustuvemd ríkisins hefur gef-
ið út ágætan bækling um fæðu-
ofnæmi og fæðuóþol, þar sem ýmsar
nánari upplýsingar er að finna, m.a.
um merkingar matvæla.
Þeir sem greinst hafa með fæðu-
ofnæmi eða fæðuóþol geta lítið ann-
að gert en að forðast viðkomandi
fæðutegund og allar matvörur sem
innihalda hana. Einnig ættu þeir að
bera á sér viðvörunarmerki (t.d.
Medic Alert) þar sem greint er frá
ofnæminu eða óþolinu.
MATARLIST/T/kY/é) er best ad borba vib gráti?
Huggunarát
UM DAGINN rakst ég á grein í blaði, umfjöllunarefnið var grátur, þ.e.
hvetjir gráta mest eða minnst og við hvaða aðstæður. ítalir voru ofarlega
á blaði, ef ekki efstir varðandi gráttíðni, bæði karlar og konur, konurnar
gráta þó ívið meira. En austantjaldsþjóðimar virtust vera mun harðari af sér
af þessari merku rannsókn að dæma. Maður sá þó nokkur tár falla hjá fim-
leikastúlkum þeirra sumum á Ólympíuleikunum þegar einkunnin náði ekki
9,5 (minnir mig). Og hvarer svo grátið? Mikið á flugvöllum, lestarstöðvum,
bryggjum og öðrum brottfararstöðum við kveðjustundir. Við jarðarfarir, í
ástarsorg, í bíó, við laukskurð, á tónleikum, á fótboltaleikjum, þegar á móti
blæs og náttúrlega grætur bamið þegar það dettur og meiðir sig.
Við margar af þessum aðstæðum
fínnst viðkomandi hann eiga
bágt og eiga skilið einhverja huggun
harmi gegn. Sumir gera vel við sig,
fara í sund, út að borða eða e.t.v. í
bíó eða leikhús,
aðrir grípa til flösk-
unnar og deyfa sig
fyrir sársaukanum,
sem þá náttúrlega
kemur aftur af enn
meiri þunga er vím-
an fer að dvína.
Sumir fá kaupæði,
gleðjast e.t.v. um
stund yfír fallegri peysu eða kjól, en
þetta eru bara dauðir hlutir sem
engan hugga og svo kemur Visa-
reikningurinn og þá bömmerinn yfír
honum. Enn aðrir leggjast í „súkkul-
aðihíðið", þ.e. huggunarátið, mjög
margir leita huggunar hjá stómm
og stæðilegum súkkulaðistykkjum,
kartöfluflögum, ís, skyndibitamat,
s.s. hamborgurum og pizzum og
drekkja síðan sorginni endanlega (að
því að þeir halda) í gosdrykkjafossi.
En vellíðanin endist aðeins stutta
stund. Sykursjokkið kemur fljótlega
og maður verður pirraður, stressaður
og vanlíðanin kemur á ný, nú enn
meiri en fyrr. Svo virðist sem fullur
magi, eða ef svo ber undir fullir skáp-
ar veiti fólki öryggiskennd, sama
hvort innihald fæðunnar er næring-
arríkt eða hlutir skápsins hagnýtir.
Okkur hættir til að greina ekki á
milli okkar raunverulegu þarfa og
gerviþarfanna. Huggunarátið nota
menn sem sé oft þannig að ómeðvit-
að ætla þeir að borða sig frá vandan-
um, deyfa sig með alls kyns gúmmul-
aði eins og t.d. súkkulaði, yfirfullir
af því eru þeir vitanlega ófærir um
að takast á við vandann, en aðeins
um stund, eða þar til sljóleikinn
hverfur og komið er aftur til sjálfs
sín. Hverju er þá hægt að hugga sig
með, með góðri samvisku og góðum
árangri? Ef maður er einmana eða
eitthvað öryggislaus er gott að láta
knúsa sig og stappa í sig stálinu, ef
maki eða einhver góður vinur er
ekki til staðar er gott að knúsa heim-
ilisdýrið og í versta falli bangsa
gamla ef hann er enn þá til. Ef
maður leitar alltaf í huggunarátið
er gott að fá sér Ab-mjólk og morg-
unkorn, e.t.v. með litlum súkkulaði-
bitum út í, agúrkur, tómatar og gulr-
ætur eru einnig afar huggandi fyrir
líkama og sál að ég tali nú ekki um
alla ávextina.
Sársauki krefst þess að maður
horfist í augu við sjálfan sig og í
raun er engin formúla eða huggun
til gegn honum, nema sú að gefa sig
á vald hinni brýnu kröfu hans um
sjálfsvitund. Flestir eru jú með fulla
meðvitund, en því miður ekki eins
margir fulla sjálfsvitund. Þótt mörg-
um fínnist það hljóma þversagna-
kennt er það þannig að þjáningin
vekur okkur upp og oft til umhugsun-
ar og við ættum að gleðjast yfír því
að þurfa að takast á við lífið og þar
með einnig sársaukann, en ekki
reyna alltaf að komast undan honum,
með alls kyns leiðum s.s. kaupæði
eða huggunaráti. Huggunarátið er
s.s. í lagi ef borðaðar eru fæðuteg-
undir sem deyfa hvorki né slæva
hugann, því það er fyrst þá sem þján-
eftir Álfheiði Hönnu
Friðriksdóttur