Morgunblaðið - 13.10.1996, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 13. OKTÓBER 1996 B 9
MANNLÍFSSTRAUMAR
VERALDARVAFSTUR/Er&rjjarlœgbimar milli
reikistjamanna byggdar á rúmfræb ilögmálum ?
Fegurð vmndakenninga
ÞAÐ FER ekki á milli mála að þýski stærðfræðingurinn Johannes Kepler,
1571-1630, á stóran hlekk í keðju þeirra manna og atburða, sem færðu
menningu okkar nær vísindalegum skilningi á nánasta umhverfi tilveru okk-
ar þar með talið jarðar okkar sem geimfyrirbæris.
Kepler var raunar meira en stærð-
fræðingur. Hann var einnig
meðal fyrstu stjömufræðinganna. En
að þeirra tíma siðavenju var hann um
leið stjömuspekingur. Og til þess að
lýsa betur þeim
tíma sem hann lifði
á má geta þess að
móðir hans var
ákærð fyrir galdur
í Leonberg í Þýska-
landi árið 1620 og
rétt slapp við að
ettir Einar Þorstein verga pjn{j með til-
heyrandi píningartólum þess tíma til
að játa það á sig.
Kepler lagði alla tíð mikla áherslu
á samhljóm eða harmóníu allra þátta
í fyrirbærum alheimsins. Og þijár
viðurkenndar uppgötvanir hans á
sviði stjömufræði ásamt öllum hinum
sem ekki eru viðurkenndar hafa án
efa styrkt hann í þeirri trú. Hann var
hins vegar ekki nema 25 ára þegar
hann reit sína fyrstu bók: Leyndar-
dómur heimsmyndarinnar. Hún er
reyndar ekki háttskrifuð nú um
stundir vegna þess að menn einblína
um of á misskilning hans sem varðar
eitt megininntak bókarinnar. En það
er sú einfalda og fallega kenning að
grunn-fjölflötungarnir fimm, sem
ávallt hafa verið fylgifiskar dular-
kyngi- gleði mannkynsins, skilgreini
fjarlægðirnar milli sex þá þekktu
reikistjamanna.
Þrátt fyrir þann dóm samtímans
eru vísindamenn okkar heimsmyndar
mjög duglegir við að hanna „fallegar"
stærðfræðijöfnur sem síðan kenningin
og jafnvel hinar eiginlegu athuganir
á viðkomandi fyrirbæri eru lagaðar
að! Það er gert eftir kenningunni:
Allt hið einfaldasta er réttast. Má
vera að það sé útaffyrir sig rétt, en
þó er af dæmi Keplers hægt að draga
þann lærdóm að vara skuli við ofu-
reinföldun.
Sagan er fræg þegar Kepler sem
ungur kennari í Vínarborg æpti upp
yfir bekkinn í miðri kennslustund er
hugljómuninni um platónsku fjölflöt-
ungana og niðurröðun þeirra sem gat
passað við fjarlægðirnar milli reiki-
stjarnanna laust niður í huga hans.
Hann tók sem sé teninginn sem ystu
babúskuna, lét umritanlega kúlu um
fjórflötung snerta innri fleti hans. Á
sama hátt fór hann með tólfflötung
innan í fjórflötunginn, þá tuttuguflöt-
ung inní tólfflötunginn og síðast átt-
flötung innan í tuttuguflötunginn.
Hann þurfti raunar að svindla örlítið
til þess að þetta gengi upp!
Seinna á ævinni lenti hann aftur í
slíku dæmi. Hann fékk út misvísandi
niðurstöður milli athugana neflausa
stjömurannsakandans Tycho Brahe
frá danska konungsríkinu og kenninga
Kopemikusar: Það munaði allt að átta
bogagráðum að athuganir Brahe næðu
saman við hringi reikistjamanna um
sólu í nýjum kenningum hins síðari
um miðlæga sól okkar sólkerfís. En
fyrri vísindi viðurkenndu auðvitað að-
eins miðlæga jörð. Hér var úr vöndu
að ráða. Átti hann aftur að slaufa á
að þetta væri einungis vegna óná-
kvæmra athugana Brahes?
Nei, nú brást Kepler öðravísi við,
því hann þekkti nákvæmni Tycho Bra-
he og niðurstaðan varð því alveg nýr
skilningur á ferðalagi reikistjamanna
um sólu. Það era nefnilega ekki hrein-
ir hringir heldur hringferlar (ellipsur).
Þetta var hrein bylting fyrir vísindin,
enda þótt það drægi aðeins úr reglu-
leikanum og fegurðinni í leiðinni!
En Kepler gaf alls út 11 rit um
aðskiljanleg eftii. Samhljómar heims-
ins kom út árið 1619. Þar er, auk
kenninganna þriggja um reikistjöm-
umar sex, mikið af alls konar harm-
ónískum kenningum, til dæmis um
hljómkviður stjömuhvolfsins. Kepler
telur sjálfur í innganginum að bókin
geti vel beðið lesandans í hundrað ár,
eins og Guð hafí beðið áhorfandans í
400 ára gömul koparstunga
eftir hugmyndum Johannesar
Kepler af samspili platónsku
fjölflötunganna og fjarlægð-
anna milli reikistjarnanna ár-
ið 1596: Mysterium Cosmo-
graphicum (Leyndardómur
heimsmyndarinnar).
sex þúsund ár! Með öðram orðum;
hann skilur að aðeins seinni tími mun
að fullu skilja á hvaða hringferli hann
var sjálfur...
En fyrir okkur hér á „toppi heims-
ins“ er einkar forvitnilegt að lesa bók-
ina um stjömufræði á tunglinu frá
1621. Þar lýsir Kepler nákvæmlega
ferð til tunglsins. Þetta er því ein fyrsta
vísindaskáldsagan. Hún fer fram í
sólmyrkva og hefst á íslandi. Aðalper-
sónumar era einnig íslendingar og
greinargóð lýsing er héðan eins og
menn í Evrópu töldu þá vera hér
umhorfs. - Ef til vill er hér komin
spásagnarhugmynd um framtíðar-
verksvið landans eftir að fiskveiðar
leggjast af! Enda grandvöllurinn kom-
inn með EES-lagabálki um geimferðir
íslendinga samþykktum á því háa al-
þingi. í umsögn um Kepler segir Wem-
er von Braun, hinn þekkti eldflauga-
hönnuður hjá nasistum jafnt sem
NASA, meðal annars: „Ég tek undir
það með Kepler að við öll ættum að
nota til viðmiðunar þann regluleika
heimsmyndarinnar sem athuganir
hans og annarra hafa leitt í ljós, til
þess að lifa í friði og harmóníu við
náttúrana og okkur sjálf.“ - Geram
við það á nokkum hátt betur en að
hver byiji að hreinsa til í sínu hugskoti?
ingin bakkar sé henni tekið opnum
og heilum huga, þá vinnur hún sitt
verk og við erum fijálsari, hamingju-
samari og sterkari á eftir. Forðumst
því súkkulaðisvall og kaupæði. Ég
ætla að gefa ykkur hér eina góm-
sæta og holla uppskrift, sem má
snæða sér til huggunar og eins jafn-
vel verðlauna sig með eftir að hafa
tekist á við einhveija þolraun lífsins
siálfur án nokkurra hiálpargagna.,
sem þó hjálpa ekki þegar allt kemur
til alls.
Sveppasúpa
(Uppskriftfyrir4)
1 meðalstór laukur
(flysjaður og niðursneiddur)
1 msk. ólífuolía (eða önnur matarolía)
100 gsveppir
(skolaðir og niðursneiddir)
425 mlvatn
2 tsk. sojasósa
salt og pipar
Steikið laukinn í 3-4 mínútur og
blandið honum síðan saman við vökv-
ann og sveppina. Setjið allt saman í
pott. Látið suðuna koma upp og lát-
ið malla við lágan hita í u.þ.b. 5
mín. Smakkið til. Gott er að strá
brauðteningum yfir súpuna áður en
hún er borin fram. Þessi súpa er til-
valin allan ársins hring því alltaf
má fá bæði nýja sveppi og lauk í
hana. Ef þið viljið hafa súpuna þykk-
ari er hægt að setja 1 tsk. af maís-
mjöli út í hana.
Meðlæti: Skerið niður mjög gróft
brauð í þykkar sneiðar. Skerið skorp-
una af. Skerið brauðið í teninga.
Steikið í mjög heitri matarolíu og
snúið þeim á allar hliðar. Dreifið
yfir súpuna á meðan teningarnir eru
enn heitir. Miðið við ca 'h brauð-
sneið á mann. Einnig er gott að setja
u.þ.b. 1 tsk. af brúnum hrísgijónum
út í hvern súpudisk til að fá meiri
fyllingu.
Fyrst minnst er á hráefni sem
hægt er að fá allan ársins hring
ferskt þá kemur hér smálisti: svepp-
ir, gulrætur, agúrkur, kartöflur, hvít-
laukur, tómatar, grænn pipar t.d.
Við erum núna á lauk-, róta- og
káltímabili þó að fleiri grænmetis-
og ávaxtategundir fáist vitanlega.
Þegar við kaupum ávexti og græn-
meti skulum við kaupa lítið í einu
en frekar oftar. Það eru ótrúlega
margir sem kaupa fullt af grænmeti
og ávöxtum og nota það síðan ekki
svo dögum skiptir. Þarna komum við
aftur að gerviþörfum og raunvera-
legum þörfum.
Trésmíðavélar/efnislager
Tilboð óskast í eftirfarandi:
Sambyggð Stenberg '58, afréttari, fræsari, þykktarhefill,
sög, tappavél, 3ja fasa. Startrite plötusög '66 lítil með bút-
iandi og gráðum, 3ja fasa De Walt bútsög '62 7". Cuma
bandpússvél '59 150x7200 mm 3ja fasa. Delta bandsög '58
235 cm, stækkanl. í 250 cm. Rockwell borvél í standi '58 m.
hulsu. Köld spónlagningarpressa með 3 spindlum 220x90.
Prima Vent 3ja poka spónsög ca '70 motor 8,3 amp. 2ja mót-
ora Nilfisk iðnaðarryksuga 1000 vött. Rafmagnsmótor, gæti
hentað f. loftræstingu eða lakkklefa 9,5 amp. 1450 sn. pr
mín. Geirneglingarborð f. handfræsara, handþvingur, 3
lengdir, veggrekkar, hillujárn frá Ofnasmiðjunni, 4 stk. verk-
færaskápar á vegg og 2 hefilbekkir.
Hægt er að skoða hlutina á Skemmuvegi 18, (bleik gata)
s. 557 6300 frá og með mánudeginum 14. okt. Réttur er
áskilinn til að taka hvaða tilboði sem er eða hafna öllum.
Flug

Verð pr. mannfrá kr.:
ÞRJAR
NÆTUR!
ALLT AÐ SELJAST l)PP!
Bókið strax!
OKTÓBER
14. okt. ÖRFÁ SÆTILAUS
17. okt. 10 SÆTILAUS
20. okt. 2 SÆTI LAUS
24. okt. UPPSELT
28. okt. UPPSELT
NOVEMBER
I l.nóv. | 8SÆTILAUS
*/nnifalið: Flug, flugv.skattar og gisling
í 2ja m. herb. 3 nœtur.
Brottfór: 14. október
KANARI
Á EINSTÖKUM KJÖRUM
Verð pr. mannfrá kr.:
42.865,-
riug og gisting pr. mann.
Flugv.skattar innif.
Verðiö miðast við gistingu í
11 daga á Aguacates 4. jan.
2 fullorðnir og
2 börn 2 - 11 ára.
Fli
ig og gisting pr.
Flugv.skattar ii
mann.
innif.
Verðið miðast við gistingu í 11
daga á Aguacates 4. jan.
2 fullorðnir saman í íbáð
Verð pr. mannfrá kr.:
59.800.-
Farþegar PLÚSferða fljúga 00
eingöngu með Flugleiðum.
Nánari upplýsingar hjá sölumönnum.
OPIÐ
Á LAUGARDÖGUM
kl.: 10-14
FERÐIR
Faxafeni 5 108 Reykjavík. Stmi: 568 2277 Fax: 568 2274