Morgunblaðið - 23.10.1996, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
MIÐVIKUDAGUR 23. OKTÓBER 1996 25
Hugsað stórt á
annarra kostnað
ÉG HEF stundum
velt því fyrir mér hvort
það sé séreinkenni
okkar íslendinga að
deila um grundvallar-
atriði sem allir ættu
að vera sammála um.
Þetta kom mér í hug
þegar ég las grein
framkvæmdastjóra
Kaupmannasamtaka
íslands þann 4. okt.
sl. í Morgunblaðinu. í
greininni fjallar fram-
kvæmdastjórinn um
samráð kaupmanna
um verð plastpokum
og íjargviðrast út af
því að talsmenn Neyt-
endasamtakanna skuli hafa leyft
sér að benda samkepnnisráði á að
enn séu kaupmenn að bijóta lög
með samráði sínu. Þetta telur
framkvæmdastjórinn að stafi af
Hvers vegna er ekki
boðið upp á umhverfis-
vænni umbúðir, spyr
Jóhannes Gunnars-
son, til dæmis
pappírspoka.
athyglisþörf ákveðinna einstakl-
inga eða skorti á skynsemi. Auk
þess eru það ekki neytendur sem
borgi brúsann þrátt fyrir þá stað-
reynd að þeir geri það. Einnig að
nauðsynlegt sé að draga úr notkun
umhverfisspillandi plastefna og
skattlagning kaupmanna á neyt-
endur því réttlætanleg. Að lokum
sé um svo litlar fjárhæðir að ræða
að það sýni best smásálarskap tals-
manna Neytendasamtakanna að
vera að gera athugasemdir við að
kaupmenn komi sér saman um að
bijóta lög í landinu.
Af hverju?
Ég þekki greinarhöfund ekki af
öðru en öllu góðu og af kynnum
mínum við hann er hann bæði
greindur og víðsýnn. Því kemur á
óvart að hann skuli komast að
þeirri niðurstöðu að við talsmenn
Neytendasamtakanna séum allt
öðruvísi. En lífsreynslan segir
manni að hver þurfi að bera sinn
hatt með reisn hversu krumpaður
sem hann kann að vera. Og fram-
kvæmdastjóri Kaupmannasamtak-
anna getur heldur ekki annað en
að tjalda því sem til er og óháð
því hvort það sé rétt eða rangt.
Samstaða um
markaðsþjóðfélag
Neytendasamtökin og Kaup-
mannasamtökin voru sammála um
að beijast fýrir afnámi verðlags-
hafta, þannig að markaðsþjóðfé-
lagið starfaði eðlilega. Verðlagning
var gefin fijáls í stað opinberrar
miðstýrðrar verðlagningar og sam-
keppnislög voru sett. Grundvöllur
þeirra laga er að fijáls samkeppni
skuli ákvarða verð á vörum og
þjónustu og að bannað sé að selj-
endur hafi samráð sín á milli um
verð. Ef samkeppni er ekki næg
er heimilt að beita öðrum úrræð-
um. Þannig voru talsmenn neyt-
enda og kaupmanna sammála um
að lögfesta reglur, sem þegar
höfðu verið lögfestar í okkar
heimshluta, um eðlilega samkeppni
og um leið eftirliti með því að sam-
keppni sé virk.
Það sem er bannað er bannað
Fijáls samkeppni þýðir að selj-
endur mega ekki koma sér saman
um verð. Það skiptir ekki máli
hvort um er að ræða skóreimar
eða bíla, smáa hluti eða stóra —
dýra hluti eða ódýra.
Ekkert af þessu skipt-
ir máli því verðsamráð
er bannað.
Engin regla er þó
án undantekninga ef
rík ástæða er talin til
og því hægt að sækja
um undanþágu frá
banni við verðsamráði.
Það gerðu Kaup-
mannasamtökin líka
varðandi verð á plast-
pokum svo hægt væri
að styrkja þjóðþrifa-
málefni, s.s. upp-
græðslu örfoka lands
og farið var fram á
að samkeppriisráð
heimilaði þeim samráð um að selja
plastpoka á 10 kr. þó að þeir kosti
að hámarki í innkaupum 4 krónur.
Hluti álagningarinnar skyldi látinn
renna í Umhverfissjóð verslunar-
innar og afgangurinn af álagning-
unni rennur til kaupmanna fyrir
þá manngæsku þeirra að gæta að
almannahag með þessum hætti.
. Samkepnnisráð sagði nei og var
það eðlileg niðurstaða þar sem
kaupmenn hafa ekki skattlagning-
arvaldið. Samkeppnisráð sagði
samráð bannað og að hætta yrði
samráði ekki síðar en 1. júlí 1996.
Sá dagur rann upp og ekki hættu
kaupmenn.
Verðið skiptir ekki máli
Neytendasamtökin telja að hér
sé um grundvallaratriði að ræða.
Ef ákvörðun er tekin um bann við
verðsamráði þá er ákvörðun tekin
og því ber að hlíta. Einræða fram-
kvæmdastjóra Kaupmannasam-
takanna í áðurnefndri grein minnir
á viðræður Jóns Hreggviðssonar
við sjálfan sig í íslandsklukkunni
um það hvenær maður drepur
mann og hvenær ekki og endirinn
er keimlíkur. En eins og á þeim
tíma verður að fara eftir lögum
sama hvort menn telji þau slæm
eða góð.
Neytendasamtökin og sá sem
þetta skrifar höfðu ákveðna samúð
með Umhverfissjóði verslunarinn-
ar. Neytendasamtökin féllust því á
að þeim yrði heimilað samráð svo
fremi að neytendum stæðu til boða
sambærilegir pokar ódýari og án
álags í Umhverfissjóðinn. En upp-
hæðir skipta engu í þessu sam-
andi. Hvað ef innflytjendur bíla
kæmu sér saman um að leggja
aukaálagningu að upphæð
100.000 kr. á hvern bíl, láta svo
70.000 kr. til mengungarvarna en
taka 30.000 kr. til sín. Telja Kaup-
mannasamtökin að slík gjörð væri
eðlileg? Væntanlega ekki en þó er
hér um að ræða það sama þó að
upphæðirnar séu aðrar. Upphæð-
irnar skipta því ekki máli. Grein
framkvæmdastjóra Kaupmanna-
samtakanna segir mér það eitt að
enn sé um ólögmætt verðsamráð
kaupmanna að ræða um verð á
burðarpokum. Er ekki ástæða til
að að við skoðum grundvallaratriði
markaðasþjóðfélagsins og náum
samkomulagi um að það er hvorki
verkefni kaupmanna né neytenda
að taka ákvarðanir um skattlagn-
ingu og getum við ekki líka verið
sammála um að lögum beri að
hlíta?
Hvað með pappírspoka?
Rétt í lokin fyrst kaupmönnum
er svona umhugað um að draga
úr notkun plastburðarpoka. Því er
neytendum ekki boðið upp á um-
hverfísvænni umbúðir, t.d. pappírs-
poka? Mér hefur skilist að þetta
mál snúist a.m.k. að hluta til um
umhverfissjónarmið hjá versluninni.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Neytendasnmtakanna.
Jóhannes
Gunnarsson
Kvótinn - sameign
þjóðarinnar
Á UNDANFÖRNUM
vikum og mánuðum
hefur mikil umræða átt
sér stað um aflaheimild-
ir (kvóta) útgerðarfyrir-
tækja og þau verðmæti
sem í þeim felast. Rætt
hefur verið um að kvót-
inn sé að færast á færri
hendur, hópur manna
auðgist á óeðlilegan
hátt á kvótaviðskiptum
og samfélagið (ríkis-
sjóður) fái ekki viðun-
andi þóknun fyrir um-
ræddar heimildir, sem
teljast þó vera sameign
þjóðarinnar. Fram hafa
komið hugmyndir um
að ríkissjóður bjóði aflaheimildir til
leigu og leigi hann hæstbjóðendum,
eða innheimti veiðileyfagjald af hand-
höfum aflaheimilda.
Einnig hefur því verið haldið fram
að sú hefð, sem skapast hefur um
úthlutun aflaheimilda, hafi í raun
áunnið handhöfum þeirra tilkall til
aflaheimilda sem erfitt geti verið að
taka af þeim án greiðslu bóta.
Hér á eftir verður núverandi fyr-
ifkomulagi á úthlutun aflaheimilda
lýst lauslega og gerð grein fyrir
hugmyndum að breytingum á því
kerfí, sem eru þjóðhagslega hag-
kvæmar og til þess fallnar að leysa
flest þau ágreiningsmál sem að
framan hafa verið nefnd og mörg
önnur. Ef þær breytingar á núver-
andi kerfi, sem kynntar eru í grein
þessari, verða teknar upp munu þær
stuðla að mikilli hagræðingu í veið-
um og vinnsiu auk þess sem gagn-
rýni á úthlutun aflaheimilda mun
ekki lengur eiga við.
Núverandi fyrirkomulag
í stuttu máli byggir núverandi
kerfí á því að árlega er útgerðarfyr-
irtækjum úthlutað heimildum til veiða
á ákveðnu magni af þeim fisktegund-
um sem háðar eru aflatakmörkunum.
Hver úthlutun gildir fyrir eitt fisk-
veiðiár í senn. Ef skerða þarf afla á
ákveðnum físktegundum eru heimild-
ir allra skertar hlutfallslega. Ef afli
er hins vegar aukinn eru heimildir
allra auknar með sama hætti. Sérstök
athygli er vakin á að einungis þeir
sem eiga fiskiskip geta fengið úthlut-
að aflaheimildum og eru þær bundn-
ar ákveðnum fískiskipum.
Aflaheimildir, sem útgerðarfélög-
um er úthlutað, er heimilt að nýta
með því að veiða heimilaðan afla á
skipum sem hljóta viðkomandi út-
hlutun, flytja hann á milli skipa í
eigu sömu útgerðar, eða leigja þær
öðrum útgerðum. Einnig er nokkuð
um að umræddar aflaheimildir séu
seldar og eru þær þá færðar varan-
lega frá fískiskipi í eigu seljanda til
fískiskips í eigu kaupanda.
Sameign
í fyrstu grein laga um stjórnun
fiskveiða segir m.a. að nytjastofnar
á íslandsmiðum séu sameign ís-
lensku þjóðarinnar og að markmið
laganna sé að stuðla að verndun og
hagkvæmri nýtingu þeirra og
tryggja með því trausta atvinnu og
byggð í landinu.
Nokkuð ósamræmi er á milli þeirr-
ar staðhæfmgar að nytjastofnar á
fslandsmiðum séu sameign þjóðar-
innar og þess að þeim einum, sem
eiga fískiskip, er úthlutað aflaheim-
ildum án endurgjalds. Til að leið-
rétta þetta ósamræmi ber að skilja
á milli nokkurs konar eignarhalds
(úthlutunar) á aflaheimildum og
heimildar til að stunda fiskveiðar í
atvinnuskyni. Með slíkum aðskilnaði
er verið að tryggja að allir lands-
menn geti eignast tilkall til aflaheim-
ilda án þess að eiga fiskiskip eða
hafa veiðileyfi í íslenskri fiskveiði-
lögsögu. Með slíkri breytingu er
staðfest að aflaheimildir séu í raun
sameign íslensku þjóðarinnar, en
ekki einhverra útvalinna aðila. Með
tillögu þessari er ekki verið að koll-
varpa þeim reglum sem
gilt hafa um úthlutun á
aflaheimildum sam-
kvæmt núgildandi lög-
um. Þvert á móti er lagt
til að þær verði með
sama hætti og verið
hefur, þannig að þeim
sem nú er úthlutað afla-
heimildum verði úthlut-
að þeim áfram. Einung-
is er gert ráð fyrir að
aðilar, sem ekki stunda
fiskveiðar, geti keypt
varanlegar aflaheimild-
ir þegar þær verða
boðnar til sölu.
Nýr fjárfestingar-
valkostur
Sú tillaga að skilja á milli nokk-
urs konar eignarhalds á aflaheim-
ildum og heimildar til að stunda
fiskveiðar í atvinnuskyni er grund-
völlur þeirra breytinga sem hér eru
kynntar. Núverandi rétthafar afla-
heimilda kunna að tortryggja slíka
breytingu á þeirri forsendu að hún
geti kippt grundvelli undan fisk-
veiðum þeirra. I þessu sambandi
má benda á að í tillögum þessum
er ekki gert ráð fyrir að núverandi
tilkalli aðila til aflaheimilda verði
breytt og því er ekki verið að skerða
áunnin réttindi þeirra. Einungis er
verið að leggja til að heimila aðilum,
sem standa utan við fiskveiðarnar
sjálfar, að fjárfesta í aflaheimildum.
Hér er gert ráð fyrir að fjárfesting
í aflaheimildum verði fjárfesting-
arvalkostur hjá aðilum sem vilja
ávaxta fé til skamms eða langs
tíma. Fjárfestingar í aflaheimildum
verða því sambærilegar fjárfesting-
um í hlutabréfum í félögum. Sá sem
kaupir hlutabréf í félagi gerir það
væntanlega í von um að þau hækki
í verði og að félagið muni greiða
honum arð. Á sama hátt má ætla
að fjárfestar kunni að hafa áhuga
á að fjárfesta í aflaheimildum í
þeirri von að þær muni hækka í
verði. Arður af fjárfestingunni yrði
þá í formi leigutekna sem fjárfestar
hefðu af leigu á aflamarki á tilteknu
fiskveiðiári til aðila sem hefðu veiði-
Fjárfesting í aflaheim-
ildum verði fjárfesting-
arvalkostur, segir Alex-
ander G. Eðvardsson,
í fyrri grein sinni um
kvótann.
leyfi í íslenskri fiskveiðilögsögu.
Hafa verður í huga að þótt tilkall
til aflaheimilda færist til fjárfesta
verða það eingöngu aðilar sem hafa
veiðileyfi í fiskveiðilögsögunni sem
geta stundað fiskveiðar. Af þeim sök-
um þurfa sjómenn og útgerðarmenn
ekki að óttast að verið sé að taka frá
þeim veiði og þar með atvinnu. Að
sjálfsögðu getur veiði flust milli aðila
innan fiskveiðiárs og milli fiskveiði-
ára enda er slíkur tilflutningur nú
þegar algengur og fyllilega í sam-
ræmi við þær reglur sem í gildi eru.
Vert er að hafa í huga að hag-
kvæmt getur verið fyrir útgerðir
fiskiskipa að gera langtímasamn-
inga um leigu á aflamarki í stað
þess að kaupa aflaheimildir. Þeirra
hagur á að vera sá að veiða fisk á
sem hagkvæmastan hátt án þess að
þurfa nauðsynlega að fjárfesta í
aflaheimildunum.
Hætt er við þeir sem eignast til-
kall til aflaheimilda, en hafa ekki
veiðileyfi, geti sett upp það hátt
leigugjald að útgerðir geti ekki eða
vilji ekki greiða leiguna. Hér verður
að hafa í huga að það er hagur
handhafa aflaheimilda að leigja þær
á sama hátt og það er hagur þess
sem hefur veiðileyfi að fiska. Ef
sett er upp of hátt leigugjald getur
handhafi aflaheimilda ekki leigt og
þar með hefur hann ekki tekjur af
fjárfestingu sinni. Því verður að telja
að jafnvægi muni skapast um leigu-
gjald sem er hagkvæmt fyrir bæði
Ieigusala og leigutaka.
Höfundur er endurskoðandi hjá
KPMG Enduiskoðun hf.
Sértilboð til
London
4. nóvember
frá kr.
16.930
Nú bjóðum við síðustu sætin á sértilboði hinn 4. nóvember, hvort sem þú
vilt aðeins flugsæti eða gista á einu vinsælasta hótelinu okkar, Butlins Hotel,
einföldu en góðu hóteli skammt frá Oxford stræti. Öll herbcrgi með sjónvarpi.
síma, baðherbergi. Og að auki getur þú valið um fjölda annarra hótela í
hjarta London.
Síðustu sætin 4. nóvember
Verðkr. 16.930
Flugsæti. Verð með flugvallarsköttum, mánudagur til fimmtudags t' nóvember.
19.930
Verð kr.
M.v. 2 í herbergi, Butlins Hotel með morgunverði, 4. nóvember,
3 nætur. Skattar innifaldir.
HEIMSFERÐIR
Austurstræti 17, 2. hæð • Sími 562 4600
TöT
Alexander
G. Eðvardsson