Morgunblaðið - 03.11.1996, Blaðsíða 10

10 B SUNNUDAGUR 3. NÓVEMBER 1996
MANNLÍFSSTRAUMAR
IVIATARLIST /Hvad erbestf
MORGUNBLAÐIÐ
Frýr skuturinn
skriðar?
Alands-
FUNDI Sjálf-
stæðisflokksins,
sem haldinn var
undir kjörorðun-
um „Einstaklingsfrelsi jafnrétti
í reynd“ rakti Geir H. Haarde
í framsöguræðu alla þá löggjöf
sem veitir á pappírnum konum
jafnrétti og jafnstöðu við karl-
menn í okkar samfélagi og
komst að þeirri niðurstöðu að
það væru ekki lög og reglur sem
hindruðu jafna stöðu heldur
væru það viðhorfin í samfélag-
inu sem stæðu enn í veginum.
Laukrétt!
Það kom í ljós undir lok þessa
mikla fundar, þar sem greini-
lega var þó mikil stemmning
fyrir því að leiðrétta það ójafn-
ræði sem óneitanlega er hvað
varðar tækifæri á vinnumarkaði
og einkum í launum og víðar.
Það hlýtur að muna um það
þegar þessi stærsti flokkur með
flestar konur innanborðs leggst
svo vel á árar og forustusveitin
við stjórnvölinn vill raunveru-
lega eyða kynbundnum launa-
mismun.
Lokanið-
urstaðan
var afdrátt-
arlaus. Val
þessa
stærsta
flokks þjóð-
arinnar á
jafnréttis-
málum sem
aðalum-
ræðuefni
iandsþings síns og það stóra
rými sem umræður fengu gaf
vissulega miklar vonir. Greini-
lega var róið í framstafni - en
undir lokin ekki laust við að
skuturinn frýði skriðar. Við-
horfin dragbíturinn. Þá var kol-
felld á allsherjarfundinum til-
laga um að jafnræði einstakl-
inganna, eigi að gilda í reynd
gagnvart sköttum. Semsagt
viðhorfm til jafnræðis í launum
nái ekki til jafnræðis i sköttum,
sem hljóta að vera hluti af af-
komujöfnuðinum, ekki satt?
Yfírskriftin ein, sem byggir
á kjarna sjálfstæðisstefnunnar,
„Einstaklingsfrelsi er jafnrétti
í reynd“, setur hvern einstakl-
ing, konu jafnt sem karl í þá
stöðu að velja sjálf sitt líf og
þá væntanlega að bera sjálf
afleiðingar af valinu. Þar fari
saman réttindi og skyldur. Það
var þar sem fóru að koma brest-
ir í viðhorfín og skuturinn eftir
að liggja. Það þótti mér dapur-
legt. Eg hefí nefnilega lengi
talið að við náum aldrei algerri
jafnstöðu fyrr en við konur
verðum reiðubúnar til að taka
samtímis á okkur sömu skyld-
ur, að krefjast ekki í sama orði
jafnréttis og forréttinda.
Sumir töldu að þetta klúður
væru mistök. Jafnréttishópur-
inn hafði þetta inni, en féllst á
að það ætti betur heima í
skattaályktun. Af einhverjum
ástæðum kom það svo ekki
fram þar. Og þurfti breytingar-
tillögu, sem var felld í sal. Ég
held að það sem fór fyrir bijóst-
ið á sumum í þessum stóra hópi
hafi verið setningin: „Við álagn-
ingu skatta á einstaklinga skal
þess gætt að þeim sé ekki mis-
munað eftir hjúskaparstöðu."
Þarna gætir misskilnings,
sem stafar af því hvemig búið
er að koma öllum okkar skatta-
lögum í bullandi mismunun,
langt út fyrir kynjajafnréttið.
„En það þarf að hlynna að fjöl-
skyldunni," sögðu einhveijir.
Mikið rétt, bama-
fjölskyldur þurfa
aðhlynningu og þá
með bömin í for-
grunni. Það má
gera á allt annan hátt en þann
að fullorðið fólk með engin börn
á framfæri greiði lægri skatta
en aðrir í samfélaginu, skjóti
sér bak við þau. Maður spyr:
Af hveiju eiga tvær barnlausar
hálaunamanneskjur að fá íviln-
un í skatti þó þær búi saman í
hjónabandi eða að fijálsu vali?
Af hveiju á láglaunafólk að
borga fullan skatt í niður-
greiðslu fyrir þau?
Að miða við óljóst heimilis-
hugtak leiðir til misréttis sem
er í algerri andstöðu við ein-
staklingshugtakið hvað þá jafn-
rétti í raun. Nú er komin inn
ný tegund sem telst til heimilis
gagnvart sköttum, heimili
homma og lesbía í vígðri eða
yfirlýstri sambúð, og eiga auð-
vitað sama rétt og aðrir í slíkri
stöðu, hvor einstaklingurinn
sem á nú að telja fram karla-
megin á framtalseyðublaðinu
og fá fjölskyldunúmerið og hvor
að fá konuafslátt. En systkini,
mæðgin eða feðgin eða bara
vinkonur sem ævilangt halda
heimili saman eru í óæðri
klassa. Þurfa slíkar vinkonur
að gefa yfírlýsingu um að þær
séu lesbíur til að fá ívilnun í
sköttum? Þessi vitleysa verður
ekki leiðrétt nema einstakling-
arnir standi jafnfætis, bæði í
launum og sköttum.
Það sló mig dulítið, hve jafn-
vel fyrirlesarar að tala fyrir
jafnstöðu einstaklinganna, virt-
ust skilgreina fjölskyldur
þröngt. í hugum sumra virtist
fjölskylda bara vera ung hjón
með ung börn eða jafnvel
ófædd, þar sem faðirinn er til
staðar á heimilinu. En hvað með
þann þriðjung eða meira af
börnum á heimili án föðurins?
Allt þetta og margt fleira gár-
aði sinnið við að hlera viðhorfin
tii jafnréttis á þessari gríðar-
stóru samkomu sjálfstæðisfólks
úr öllum lögum samfélagsins.
En ég fór út með það, að yfír-
skrift fundarins með áherslu á
rétt og frelsi einstaklingsins,
væri í raun eini brúklegi út-
gangspunturinn að jöfnum rétti
karla og kvenna
Hve allt er komið vandræða-
lega á skakk við jafnréttisum-
ræðuna má m.a. ráða af því að
nú er komin fram umræða á
alþingi um óréttlætið í því að
bótagreiðslur fylgi ekki ein-
staklingnum heldur séu skertar
eftir hjúskaparstétt.
Maureen Reagan, dóttir for-
setans og baráttumaður fyrir
jafnrétti kynjanna, svaraði kon-
um í Ráðhúsinu um að efndir
hefðu ekki fylgt væntingum í
þessum málum. „Við sögðum
aldrei að þið gætuð fengið allt.
Við sögðum að þið gætuð feng-
ið hvað sem er.“ Og það er
kjarni málsins, ekki verður bæði
sleppt og haldið. Jöfn réttindi
og skyldur fylgjast að. Fyrr
verður jöfnuði ekki náð í raun.
eftir Elínu Pálmadóttur
Hrökkbrauð eða hrökkbrauðl
HVER myndi nú ekki falla fyrir þessari auglýsingu?
MUNNURINN hefur tveimur lífs-
nauðsynlegum hlutverkum að
gegna; að borða og að tala. Við
erum neytendur af lífsnauðsyn. Það
er nú einu sinni þannig að í nútíma-
þjóðfélagi er sjálfsþurftarbúskapur
upp á gamla mátann afar sjaldgæf-
ur og við fáum okkar nauðsynjar í
gegnum milliliði - verslanir. Um
margt er að velja. Þó maður ætli
bara að kaupa banana og hrökk-
brauð eða brauð og hveiti, heita
þessar vörur ýmsum nöfnum og
augiýsingarnar „hjálpa" manni til
að velja „rétt“.
Auglýsingar geta verið með
ýmsu móti; aðlaðandi, sjokk-
erandi, ótrúverðv.gar, sannfærandi
og jafnvel fráhrindandi. Er ég var
stödd í mið-evrópskri borg eitt sinn
rakst ég á auglýs-
ingaplakat frá
samtökum græn-
metisæta. A því
var mynd af und-
urfögrum litlum
kálfi sem horfði
blíðum og sakleys-
islegum augum í
linsu myndavélar-
innar og skilaboðin voru svo hljóð-
andi: „Snitselið þitt hafði líka til-
finningar!" Satt best að segja hafði
þessi auglýsing talsverð áhrif á
mig. í annarri borg á svipuðum slóð-
um rakst ég á fleiri veggspjöld, nú
frá barnaverndarráði sem fannst
greinilega nóg um uppeldisleysi
barna þar í landi. Spjöldin prýddu
myndir af börnum, en í stað höfuðs
hvers barns hafði verið klippt inn
í myndina höfuð gæludýrs og skila-
boðin voru: „Ég þarf líka ást og
umhyggju"! Ansi sláandi ekki satt?
Frægt fólk er notað í gríð og erg
af augiýsendum til að koma vörum
á framfæri og virðist það bera til-
settan árangur. Ef Cindy Crawford
eða eitthvert annað súpermódel
drekkur Pepsi virðist margar millj-
ónir manns langa líka í Pepsi.
Munnurinn okkar þarf matinn sinn
og það notfæra auglýsendur sér
óspart með því að láta vöru sína
líta sem best út í auglýsingum. En
ekki er allt gull sem glóir segir
máltækið. Ekki alls fyrir löngu sá
ég í sjónvarpinu þátt sem fjallaði
einmitt um gerð matarauglýsinga.
Ég trúði vart mínum eigin augum.
Hvílíkar hundakúnstir, úðabrúsar,
lökk, málning, örbylgjuofnar, plat
og frat sem þar var í gangi til þess
að láta fæðuna líta sem girnilegast
út. Ég dáist svo sannarlega að lista-
mönnunum sem útbjuggu „tálbeit-
umar“, en hefði maður innbyrt eitt-
hvað af þeim kræsingum sem aug-
lýstar voru þarna, hefði maður þurft
að fara beinustu leið upp á Slysó
og láta pumpa öllu upp aftur og í
sumum tiifellum hefði það vart dug-
að. Trúverðugleiki auglýsinga er
því umhusunarefni. Lífrænt rækt-
aðar matvörur eru yfirleitt besti
kosturinn í sambandi við ferskmeti
og slík ræktun hefur sem betur fer
verið að sækja í sig veðrið víða.
Þó svo að grænmetisætan prediki
af tilfinningaástæðum gegn
snitseláti (en er svo e.t.v. með leðu-
ról á úrinu sínu) getur kornið sem
hún mælir með verið margskor-
dýraeitrað og krabbameinsvald-
andi. Það er vandlifað, en við verð-
um að reyna að beita heilbrigðri
skynsemi þegar við kaupum mat-
inn okkar og reyna að kaupa sem
hollastan mat með sem fæstum
aukaefnum og gildir þá einu hvert
merkið er. Nú er nýafstaðin slátur-
tíð og margir viðhalda sem betur
fer enn þeim gamla sið að taka
slátur og svo má náttúrlega kaupa
það út úr búð. Ég rakst á, í því
merkilega riti Kvennafræðaranum
sem út kom árið 1911, uppskrift
að slátursúpu sem hér fylgir og
er handa 9:
8 pt vatn,
5 tsk. salt,
1 kv. engifer,
slátur úr kind,
60 kv. mjöl,
20 kv. söxuð hvönn.
Þegar búið er að búa til slátrið,
er það ásamt saltinu látið ofan í
vatnið, þegar sýður. Þegar suðan
er komið vel í aftur, er mjölið látið
út í, einnig engiferið. Hvönnin er
soðin í 5 mín. Eftir hér um bil 1
‘/2-2 mín. tíma suðu, eða þegar
hnífur hreinsar sig í blóðmörnum,
er maturinn búinn. Hve lengi þarf
að sjóða slátrið fer eftir stærð kepp-
anna.
í ljósi skuldastöðu heimilanna get
ég ekki stillt mig um að vitna aftur
í sama merka ritið, og nú í kafia
sem ber heitið Að hafa gát á efna-
hag sínum:
„Frá unga aldri er nauðsynlegt
að venja sig á, að eyða aldrei meiru
en efnin leyfa. Hver einstakur ætti
að að setja sér fyrir fasta reglu,
að reyna að komast af með það sem
hann hefir, éh'hteypa sér—ekki í——J
skuldir, að eins til þess, að berast
eins mikið á og þeir, sem meira
hafa.“ Seinna í sama kafla: „Það
eftir Álfheiði Hönnu
Friðriksdóttur
LÆKNISFRÆDlÆn/ til margar teg-
undir aflifrarbólgu og hvemig smitastpcerf
Lifmrbólga
MARGAR tegundir eru til af lifrarbólgum og orsakast flestar þeirra af
veirum. Sumar tegundir smitast með óhreinu vatni eða matvælum, sumar
smitast á svipaðan hátt og alnæmi og enn aðrar eru hitabeltissjúkdómar
sem moskítóflugur bera á milli manna. Sumar lifrarbólgur eru tiltölulega
vægir sjúkdómar en aðrar eru mjög hættulegar og dánartíðni af þeirra
völdum há. Sumar lifrarbólgur geta haft alvarlegar afleiðingar ef einstakl-
ingur smitast á fósturskeiði. Eins og með flesta veirusjúkdóma er fátt um
lyf sem gera gagn eftir að sýking hefur átt sér stað en nú er hægt að bólu-
setja við sumum þessara sjúkdóma. Alltaf er til bóta að þekkja hættur og
smitlfeiðir þannig að hægt sé að gera ráðstafanir sem minnka hættu á smiti.
Algengustu orsakir lifrarbólgu
eru veirur, áfengi og lyf. Lífr-
arbólguveirum er skipt í nokkra
flokka og þær helstu eru kallaðar
A, B, C og D. Þar að auki má nefna
veiruna sem veldur
mýgulusótt (yellow
fever). Lifrarbólga
A eða smitgula er
algengur sjúkdóm-
ur og margir fá
hann án þess að
veikjast að ráði.
Talið er að meira
en helmingur fólks
í Evrópu og Norður-Ameríku hafi
fengið smitgulu. Allir geta smitast
nema þeir hafi áður fengið sjúkdóm-
inn eða verið bólusettir. Þeir sem fá
þennan sjúkdóm verða jafngóðir og
enginn verður smitberi til lang-
eftir Magnús
Jóhonnsson
LIFRIN er
mikilvægt
líffæri.
frama. Sumir fá sjúkdóminn án þess
að veikjast og gildir það einkum um
börn. Smit verður með þeim hætti
að veirur berast úr saur sjúklings
með sjúkdóminn, í matvæli eða
drykkjarvatn. Veirurnar eru í saur
sjúklingsins í u.þ.b. 3 vikur, í 2 vik-
ur áður en hann veikist og eina viku
eftir að sjúkdómseinkennin koma
fram. Til að forðast smit verður að
gæta ýtrasta hreinlætis, m.a. með
tíðum handþvotti, og gæta þess hvað
borðað er og hvar. Nú er hægt að
fá ágæta bólusetningu sem endist
árum saman eða jafnvel ævilangt
og er það besta vörnin fyrir þá sem
ferðast til svæða þar sem smitgula
er landlæg. Sjúkdómseinkennin
koma 2-6 vikum eftir smit, fyrst
þreyta, lystarleysi, sótthiti, maga-
verkir, niðurgangur og uppköst, síð-
an dökklitað þvag og að lokum gula.
Gula sést best í hvítu augnanna en
einnig á húðinni. Fyrir þá sem veikj-
ast er engin meðferð önnur en rúm-
lega, sjúkdómurinn gengur yfir á
fáeinum vikum og sjúklingurinn
verður jafngóður eftir. Lifrarbólga
B, sem stundum er kölluð
sermigula eða blóðvatns-
gula, smitast á svipaðan
hátt og alnæmi, þ.e. einkum
með nálum og kynmökum.
Sermigula er algeng meðal
sprautufíkla, samkynhneigðra
karlmanna og sjúklinga í gervinýra.
Talið er að um helmingur þeirra sem
smitast fái sjúkdómseinkenni en þau
eru þreyta, lystarleysi, uppköst, sótt-
hiti, dökkt þvag, gula og ljósar
hægðir. Sjúkdómseinkennin koma
oftast fram 2-3 mánuðum eftir
smit. Sermigula getur verið alvarleg-
ur sjúkdómur sem leggur fólk stund-
um í rúmið vikum saman og ein-
staka sjúklingur losnar ekki við veir-
una og verður smitberi jafnvel það
sem eftir er ævinnar. Þeir sem bera
veiruna í sér langtímum saman eru