Morgunblaðið - 27.11.1996, Blaðsíða 26

26 'MIÐVIKUDAGUR 27. NÓVEMBER 1996
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Nýjar bækur
• STÓRA tilvitnanabókin er
í samantekt Símons Jóns Jó-
hannssonar og Axels Amni-
endrup. Þar safna þeir saman
tilvitnunum og
spakmælum
hvaðanæva úr
veröldinni frá
umliðnum
30p0 árum.
I inngangi
bókarinnar
segir: „Löng-
um hafa menn
haft gaman af
því sem vel er
sagt, hnytti-
lega orðað og
snilldarlega
skrifað. Menn
hafa hent á
lofti tilsvör
manna við
ýmis tækifæri
og vitnað til
þeirra eða haft
um hönd tilvitnanir úr bók-
menntum sem þótt hafa sér-
staklega vel orðaðar. í stuttum,
vel sögðum setningum er oft
fólgin meiri lífsspeki en lesa
má úr löngum ræðum.“
Útgefandi er Vaka-Helgafell.
Bókin er 448 bls. að lengd.
Magnús Arason hannaði bók-
arkápu en Prentsmiðjan Oddi
prentaði. Leiðbeinandi verð er
4.860 kr.
• LÓGMALIN sjö um vel-
gengni er eftir Bandaríkja-
manninn Deepak Chopra í
þýðingu Gunnars Dal. Bókin
hefur verið
þýdd á 25
tungumál.
Höfundur
Gunnar Dal
segir m.a. 1
inngangi:
„Velgengni
hefur mörg
andlit. Verald-
leg gæði eru
aðeins eitt þeirra. Það er skyn-
samlegt að líta á velgengni
fremur sem vegferð en loka-
mark. “
Bókaútgáfan Vöxturehf.
gefur út. Bókin er 160 bls. og
kostar 2.850 kr. Hönnuður
kápu erJón Eiríksson.
• SÖNN íslensk sakamál er
eftir Sigurjón Magnús Egils-
son.
I bókinni
segir frá fjöida
íslenskra
sakamála. Þau
eru öll frá
þessari öld,
það yngsta
aðeins fárra
ára gamalt.
Málin eru
margvísleg.
„Frásagnirnar eru hraðar og
spennandi og til undantekninga
heyrir ef nöfnum _ er breytt,“
segir í kynningu. I bókinni er
að finna kaflana Af geðdeild-
inni á Óðal, Brennuvargur í
Reykjavík, Vopnað rán, Myrti
aðra og barði hina auk 35 ann-
arra íslenskra sakamála.
Útgefandi er Skjaldborg.
Bókin er 224 bls. Verð 2.980 kr.
Siguijón
M. Egilsson
• SEXOLUTION er bók á
ensku með texta og teikningum
eftir Benedikt Lafleur. Bókin
snýst um ást
og kynlíf, það
að fljúga á
vængjum ást-
arinnar, kyn-
hneigð, kyn-
töfra og full-
nægju.
Áhrifavaldur
höfundar er
Susan Rae.
Benedikt
Lafleur er búsettur erlendis.
Hann hefur áður sent frá sér
greinasafn á íslensku og birt
eftir sig skáldskap í biöðum og
tímaritum.
Sexolution ergefin út af
Minerva Press íLondon. Bókin
er 64 bls.
Benedikt
Lafleur
Tilveran dásamlega
BOKMENNTIR
F r á s a g n i r
o£ minningar
LÍFSGLEÐI V
Eftir Þóri S. Guðbergsson. Hörpu-
útgáfan, Akranesi 1996 - 165 bls.
ÞESSI bók mun vera sú fimmta
í þessum flokki þar sem ýmsir
rosknir íslendingar segja frá minn-
ingum úr bernsku og er raunar
misjafnt hversu Iangt þeir halda til
nútíðar; sumir binda sig við afmark-
aðan tíma eða einhveija vissa at-
burði en aðrir ekki. Af frásögninni
að dæma er líka upp og niður hvort
frásögumenn skrifa sjálfir eða hvort
Þórir S. Guðbergsson skráir eftir
þeim.
Alltaf virðast minningabækur
skírskota til lesenda enda ekki nema
hollt og fróðlegt að lesa bækur eins
og þessa hér þar sem farið er aftur
til tíma sem ungt fólk nú hefur
fæst hugmynd um. En sá hængur
er kannski á því að mér þykir ekki
mjög sennilegt að yngri kynslóðin
hafi sérstaklega mikinn áhuga á
þess konar minningabókum, þær
virðast í rauninni beinlínis ætlaðar
þeim sem sjálfir muna þá tíma sem
er verið að lýsa.
Þegar fólk segir frá bernsku
sinni, að minnsta kosti þeir sem hér
eiga í hlut, er það sammerkt öllum
að bernskan er orðin
að nær samfelldum
sólskinstíma í endur-
minningunni. Þó að
þetta fólk sem segir frá
sé, að Sigríði Guð-
mundsdóttur Schiöth
undanskilinni, rétt
komið yfir sjötugt, hafi
augljóslega búið við
misjöfn skilyrði og
uppvaxtarkjör. En það
eru auðvitað engin ný
sannindi að ákveðnir
tímar einkum bernsku-
tímar breyta oft um
lögun og lit þegar frá
líða stundir. Og það
sem máli skiptir er að
þannig man fólk þessar stundir.
Frásagnirnar eru allar fjarska
læsilegar en kannski hefði náðst
meiri fjölbreytni með því að velja
frásögumenn sitt af hverju lands-
horni, af þessum fimm eru tveir sem
alast upp á sama tíma á svipuðum
slóðum og rilja því af eðlilegum
ástæðum upp áþekkt umhverfi.
Guðni Þórðarson skrifar Ein-
kunnagjöf úr Jökuldjúpi og æsku-
lýðsleiðtogi sem vísaði veginn eink-
um um æskuár sín í Hvítanesi og
síðan flutning til Akraness, þar sem
sr. Friðrik Friðriksson er prestur
og lýst er kynnum af honum. Vekja
má athygli á smávillu þarna: við
upphaf kaflans er Guðni sagður
fæddur 23. maí en þegar hann sjálf-
ur tekur við lítur út
fyrir að fæðingardagur
hans sé 24. maí. Guðni
skrifar af töluverðum
hátíðleik og mikilli
vandvirkni. Guðni fer
góðum orðum um
margt en honum hefur
verið það eftirminnileg
lexía sem amma hans
innrætti honum ungum
að manngæska og
mildi sé meira virði en
auðhyggja og mark-
aðstrú.
Kafli Guðríðar Elías-
dóttur heitir Við höfum
enn verk að vinna og
þar segir hún frá upp-
vexti á Akranesi, flutningi síðar til
Hafnarfjarðar og farið yfir störf
hennar í verkalýðsbaráttu, fjallað
um misrétti launa og misrétti þegn-
anna. Þetta er allt hið fróðlegasta
en verkefni umsjónarmanns bóka
eins og þessarar er einmitt að inna
fólk eftir nánar þar sem farið er
of fljótt yfir sögu. Það hefur nokk-
uð skort á hér og víðar.
Herdís Þorvaldsdóttir geislar af
gleði í Er ekki tilveran dásamleg.
Hún segir frá uppvexti í Hafnar-
firði og fyrstu sporum sínum á leik-
sviði en segist síðan ætla að gera
að frásagnarefni nokkrar leikferðir
sem hún fór í með Þjóðleikhúsinu
til útlanda. Þar hefur allt verið
mjög skemmtilegt og mikil og glað-
Þórir S.
Guðbergsson
BÓKMENNTIR
Minningabðk
AFEÍKUDÆTUR
Frásögur af lífi og starfi
við miðbaug. Eftir Hröim
Sigurðardóttur. Bókaútgáfan Salt,
Reykjavík 1996,140 bls.
AFRÍKUDÆTUR fjallar um líf
og starf íslenskra kristniboða í
Kenya á níunda áratugnum. Höfund-
ur fór ásamt eiginmanni og ungu
barni til Afríku og þar fæddust þeim
hjónum fleiri börn. Aðstæðurnar sem
mættu þeim voru sem hvítt og svart
borið saman við líf þeirra á Islandi.
Verkið segir frá daglegu lífi fjöl-
skyldunnar, aðiöguninni, mótlætinu,
starfi kristniboðans og hugsunum
sem sóttu að á meðan á dvölinni
stóð. Stíllinn er brotakenndur, minn-
ingabrot þar sem hver persóna og
hver atburður fær sinn kafla. Þann-
ig fær hver persóna meira vægi og
lesandi kynnist þeim betur, þær
verða áþreifanlegri. Nöfn persóna
eru ekki eins framandi og við væri
að búast. Veronica, Kristín, María
og fleiri nöfn virðast ekki afrísk inn-
an um Kama-Poriot, pokot-nafn höf-
Svart og hvítt
undar. Nafngiftir eru
því miður ekki útskýrð-
ar. í lok hvers kafla er
niðurlag þar sem ýmist
er vitnað í Biblíuna eða
guð beðinn bænar.
Hlýja í garð fólksins er
mikil. Menningarmótin,
þar sem ólík menning
mætist, eru margvísleg.
Kristniboðamir búa við
meiri þægindi en inn-
fæddir, híbýlin eru
stærri og eru með renn-
andi vatni. Mikill tími
innfæddra fer í að
sækja vatn daglega.
Heiðnin og kristnin
mætast og heyja bar-
áttu um sálirnar, fortíðin og nútím-
inn, fáfræðin og þekkingin. Fáfræð-
in er á báða bóga, hinir aðfluttu
þekkja lítið til hinna innfæddu í byij-
un, siða þeirra og þekkingar. Tor-
tryggni gætir hjá báðum aðilum
enda sambúð sem þessi ekki auð-
veld. Ýmis mein samfélagsins eru
svipuð þar og hér og því of mikil
einföldun að skella
skuldinni á heiðnina,
nema syndir okkar
samfélags stafi líka af
heiðni.
Tímaskyn, iífsgildi
og framfarir hafa ólíka
merkingu í mismun-
andi menningu. Því
verður ekki komist hjá
árekstrum. Söguhöf-
undur vill kenna
„hreinlæti, kristilegt
hugarfar og trú-
mennsku“. (bls. 26) en
finnst framfarir þeirra
innfæddu helst til litlar.
Athygli vekur að konur
eru í meirihluta hinna
kristnu, bæði giftar konur og ein-
hleypar. Það er auðveldara að ná til
kvenna með fræðslu um hreinlæti
og sjúkdómavarnir enda hugsa þær
um börnin og fræðsla um krist-
indóminn flýtur með. Konur eru
frekar tilbúnar að þiggja hjálp enda
styrkir það stöðu þeirra í samfélagi
þar sem þær eru oftast lítils metn-
Hrönn
Sigurðardóttir
Bak við foiijaldið
BÓKMENNTIR
Dulrænar frásagnir
HVARENDAR
VERULEIKINN?
eftir Jóhönnu Á. Steingrímsdóttur.
150 bls. Útg.: Skjaldborg.
Prentun: Ísafold/Flatey. Reykjavik,
1996. Verðkr. 2.980.
»HVAR endar __ veruleikinn?«
Þannig spyr Jóhanna Á. Steingríms-
dóttir. Ætli vefjist ekki fyrir flestum
að svara því? Þótt sagnirnar í bók
þessari séu af ýmsu tagi eiga þær
eitt sammerkt. Þær segja allar frá
fyrirbærum sem ekki verða skýrð
með eðlilegum hætti. Þarna er sagt
frá berdreymi, vitrunum, höggum
og slögum þar sem enginn er til að
beija, fólki sem kemur og hverfur;
og jafnvel frá bifreið sem raskar ró
vegfarenda en hverfur svo skyndi-
lega. Flestar tengjast sögurnar
heimili höfundar eða
næsta nágrenni, örfáar
gerast i öðrum héruð-
um. Heimildarmenn eru
nafngreindir; nema
sögumenn hafi óskað
nafnleyndar, og þeir
eru færri. Eins og
góðra skrásetjara er
háttur greinir Jóhanna
skilmerkilega frá efni
hverju en forðast mála-
lengingar. Sögur henn-
ar eru því fremur stutt-
ar en að sama skapi
gagnorðar. Hún segir
gjarnan nokkur deili á
heimildarmönnum og
leggur jafnframt mat á
trúverðugleika frá-
sagnanna. Lesandanum lætur hún
svo eftir að trúa því sem honum
kann að þykja trúlegt. Hún segir
að margur sé tregur til að flíka dul-
rænni reynslu sinni; geri jafnvel
minna úr en efni standa til. Misjafn-
lega sé líka horft til
þess sem menn þykist
eygja bak við fortjald
raunveruleikans. Al-
mennt taki fólk t.d.
mark á draumum án
hliðsjónar af afstöðu til
annarra fyrirbæra.
Meðal sögumanna séu
menn sem hafnað hafi
hvers kyns hjátrú en
eigi að síður orðið fyrir
reynslu sem þeir gátu
ekki sjálfir útskýrt.
Frásögur þessar eru
engar þjóðsögur. Samt
er ljóst að Jóhanna
styðst við fyrri tíma
þjóðsagnahefð. íslensk
þjóðtrú hefur lítið
breyst síðan tekið var að skrásetja
sagnir af dularfullum fyrirbærum.
Oddur Björnsson safnaði þjóðsögum
á sömu slóðum og Jóhanna. Sumar
sagnir hans voru þó nær því sem
Jóhanna hefur skrásett, það er að
Jóhanna Á.
Steingrímsdóttir
leg veisluhöld. Lokaorð í kafla Her-
dísar eru svo almennar hugmyndir
hennar um lífið og hin ýmsu æviske-
ið og er þar oft vel að orði komist.
„Söngurinn lifir fram á hinsta
kvöld“ heitir þátt.ur Sigríðar Guð-
mundsdóttur Schiöth sem er aldurs-
forseti bókarinnar. Þetta er
skemmtileg kona sem segir frá,
söngelsk frá bernsku, býr við venju-
legt hlutskipti og hennar bíður hefð-
bundið starf við að ala upp börn
og annast um heimili. En hún er
ekki alveg á því samt. Þótt hún
verði að fylgja bónda sínum þegar
hann vill búa í sveit, þótt hún hefði
kosið Akureyri þar sem hún gat
stundað sitt áhugamál, lætur hún
sig hafa það að fylgja honum en
er síðan út um allar trissur að kenna
og stjórna þegar hún mögulega
getur. Það er hispursleysi og hrein-
skilni í þessum kafla sem ég sakn-
aði í hinum sem á undan voru komn-
ir.
Örnólfur Thorlacius skrifar Frá
fyrri hluta aldar og skiptir kafla
sínum í þrennt, hernám og herseta,
frá Fremstafelli og í menntaskóla.
Tekið er fram að hernám og her-
setukaflinn hafi birst áður en það
rýrir hann hvergi. Örnólfur er ákaf-
lega vel ritfær maður, lúnkinn húm-
or hans nýtur sín afar vel og ekki
síður þegar komið er að kaflanum
I menntaskóla sem mér þótti afar
skemmtilegur enda orðfæri Örnólfs
auðugt og þó afar einfalt. Hann er
dæmi um mann sem getur skrifað
án þess að yfirfylla allt af lýsingar-
orðum af því hann hefur vald á því
sem hann vill sagt hafa.
Jóhanna Kristjónsdóttir
ar. Það er til lítils að taka einn og
einn úr hverri fjölskyldu og láta þá
síðan standa fyrir sínu innan þess
samfélags sem þeir eru aldir upp í.
Það verður að fræða alla fjölskyld-
una. Eitthvað hefur skort á það því
sumir virðast hafa þjáðst þegar þeir
komu heim úr skólum hinna hvítu.
Þetta fékk Pálína að reyna. Móðir
hennar vildi ekki að hún „sneri baki
við siðum og venjum þjóðflokksins".
(37).
Það var heldur ekki góðs viti að
vilja fá viðurkenningu fyrir starf sitt
í þessum heimi, það fékk Alfreð,
svarti presturinn, að reyna. Þegar
hann vildi fá bíl og fatnað eins og
hvítu kristniboðarnir þótti hann of
hégómlegur og var í raun úthýst af
bæði hvítum og svörtum. „Alfreð var
sá sem sleit af sér öll bönd, hefðir,
siði og reglur heiðninnar og átti
þess vegna ef til vill erfitt með að
vita hvernig best væri og viturlegast
að hegða sér.“ (54). Lesandi sem
ekki er trúaður eða hefur efasemdir
um réttmæti kristniboðsstarfs þarf
að sýna textanum mikið umburðar-
lyndi og alveg á mörkunum að verk-
ið höfði til hans. Að öðru leyti varp-
ar það ljósi á mismunandi aðstæður
fólks og þjónar þar með tilgangi sín-
um.
Kristín Olafs
segja að heimildirnar voru raktar
beint eða milliliðalítið til uppruna.
Sögur Jóhönnu eru þó persónulegri.
I formála bókarinnar minnir Jó-
hanna á spíritismann sem hafði hér
geysimikil áhrif á fyrri hluta aldar-
innar, ef til vill meiri en í nokkru
landi öðru, vafalaust vegna þess að
hann kom svo vel heim við íslenska
þjóðtrú. Því leikur ekki vafi á að
hann hafði hér nokkur áhrif á ritun
og söfnun sagna af dularfullum fyr-
irbærum. Jónas Rafnar, Jón Thorar-
ensen, Sigurður Nordal og Þórberg-
ur Þórðarson skrásettu allir þjóðsög-
ur og fyrirburðasögur. Rit eins og
Gríma, Gráskinna og Rauðskinna
urðu firnavinsæl á fyrri hluta aldar-
innar, ekki hvað síst á meðal ungl-
inga sem lágu yfir þeim eins og
hveijum öðrum spennusögum. Jó-
hanna getur vel við félagsskapinn
unað þótt hún sé seinna á ferð. Hún
hefur vandað til heimilda. Hún skrif-
ar lipran stíl á góðu íslensku máli.
Og hún kann að bregða yfir sögur
sínar þeirri dul sem löngum hefur
þótt einkenna sögur af þessu tagi.
Erlendur Jónsson