Morgunblaðið - 27.11.1996, Blaðsíða 31

30 MIÐVIKUDAGUR 27. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 27. NÓVEMBER 1996 31
IHwjwnfrlafrtfe
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SKOLIOG
SAMFÉLAG
IVIÐTOLUM við skólamenn í Morgunblaðinu sl. sunnu-
dag um vaxandi ofbeldi ungmenna bentu þeir á að þau
væru um 85% af tíma sínum utan skólans. Þess vegna
beri skólinn ekki einn ábyrgð á því sem aflaga fer enda
geti hann ekki tekið við uppeldi barnanna. Hér er að sjálf-
sögðu vísað til hlutverks foreldra og heimila.
Hvernig er það þjóðfélag sem börn og unglingar alast
upp í? Hvernig er búið að heimilunum í landinu? Svarið
felst í þeirri mynd sem við blasir. Agaleysi fer vaxandi á
heimilum, í skólum og samfélaginu. Fleiri og fleiri börn
alast upp án samveru við báða foreldra vegna upplausnar
fjölskyldna eða þá vegna mikillar aukavinnu. Þungbær
og víðtæk skattheimta kallar á meiri aukavinnu og sí-
þreyttir foreldrar hafa minni og minni tíma fyrir börnin.
Þau halla sér að sjónvarpi, myndböndum og tölvuleikjum
með öllu því áreiti og firringu sem því fylgir. Kannanir
sýna að þar er að leita skýringa á vaxandi ofbeldi ung-
menna. Þau verða fráhverf lestri því myndmálið er svo
miklu auðveldara. Þetta kemur niður á málkennd og ein-
beitingu við nám.
Þjóðfélagsumræður mótuðust lengi af því að einstakl-
ingarnir bæru sem minnsta ábyrgð á sjálfum sér heldur
var henni varpað yfir á aðra. Stjórnmálaöfl og hvers kyns
hagsmunahópar hafa í síbylju alið á endalausum kröfum
á hendur ríki og sveitarfélögum (skattgreiðendum) eins
og það sé guðsgefinn réttur að fá sem mest upp í hendurn-
ar fyrirhafnarlaust.
í þessu andrúmslofti starfa skólarnir og skólamenn
verða að horfa upp á það að þangað sé vandamálum vís-
að. Skólarnir séu geymslustaðir allt frá ungum aldri og
fram að tvítugu. Kröfurnar um lausnir í skólastarfi á fé-
lagslegum vandamálum eru endalausar. Sem dæmi má
nefna nýlegar kröfur um að skólinn leysi fíkniefnavand-
ann, þar á að leysa jafnréttisbaráttuna og þar á að upp-
fræða um sjávarútveginn. Kröfurnar eru ekki um það að
börnum og unglingum séu kennd öguð vinnubrögð, að
bera ábyrgð á verkum sínum eða gerð grein fyrir því að
árangur næst ekki í lífinu nema með vinnu og fyrirhöfn.
Það virðist gleymast að grunnur alls náms byggist á því
að kunna að lesa, skrifa og reikna.
Ýmislegt má að skólunum finna og starfi kennara.
Undanfarin ár hefur talsvert verið rætt um atgervisflótta
úr kennarastétt. Er þá vísað til þess að hæfileikaríkustu
kennararnir leiti í önnur störf vegna lélegra launa, ekki
sízt raungreinakennarar. Þeir, eins og raunar íslenzku-
kennarar, þurfa að leggja á sig mikla heimavinnu við
yfirferð verkefna. Hún er hins vegar lítið sem ekkert
borguð. Því hefur með tíð og tíma dregið úr heimaverkefn-
um nemenda og ritgerðasmíð. Það er að sjálfsögðu afleitt
vegna námsárangurs en ekki sízt þar sem ungmennin
læra öguð vinnubrögð af þeim.
Endurbætur á skólastarfi skila ekki árangri fyrr en
eftir langan tíma. Hann verður hins vegar lítill nema því
aðeins að foreldrar geri kröfur til sjálfra sín S uppeldi
barna sinna og kenni þeim að gera slíkt hið sama í námi.
Endurvekja þarf gömul gildi í skólanum, sem byggjast á
aga, ástundun og samvizkusemi. Það mun skila bættum
námsárangri og betra þjóðfélagi.
VEL AÐ VERKISTAÐIÐ
IFERSKU minni er stórskaði á samgöngumannvirkjum
og byggðalínum sem mikið Skeiðarárhlaup olli fyrr í
þessum mánuði. Bráðabirgðaviðgerð hefur gengið mun
betur en bjartsýnustu menn þorðu að vona. Vegurinn yfir
Skeiðarársand verður opnaður í dag, miklu fyrr en ráð
var fyrir gert, þrátt fyrir langvarandi kuldatíð. Straumur
er og fyrir nokkru kominn á byggðalínu Landsvirkjunar
á Skeiðarársandi.
Það liggur ekki í láginni ef eitthvað fer úrskeiðis í samfé-
lagi okkar. Það er síður í hávegum haft sem vel er af
hendi leyst. Full ástæða er til að vekja athygli á - og
þakka - lofsverða frammistöðu vegagerðarmanna og við-
gerðarmanna á byggðalínum sem eina ferðina enn hafa
skilað góðu verki við erfiðar aðstæður.
Hundmð þúsunda flótta-
manna hafa á undan-
förnum dögum streymt
yfir landamærin frá Za-
ire til Rúanda. Flestir
dvöldu í búðunum í rúm
tvö ár eftir að hafa flúið
morðæðið sem reið yfir
í Rúanda og kostaði
hundruð þúsunda manna
lífíð. Þorkell Þorkels-
son, ljósmyndari Morg-
unblaðsins, og danska
blaðakonan Stine Leth-
Nissen, sem nú er í
Rúanda á vegum ACIST,
alþjóðlegrar neyðar-
hjálparkirkna, fylgdust
með þegar fólkið sneri
heim á ný eftir langa
fjarveru.
VIÐ hittum Colette Mukank-
usi á stöðinni við veginn,
aðeins 30 km frá Kigali.
Hún er ekkja, 33 ára að
aldri, og var áður hjúkrunarkona í
höfuðborginni. Nú var hún á leiðinni
til sinnar sveitar I Kibuye-héraði, sem
er 90 km fyrir sunnan Gisenyi. Hún
gat samt ekki farið þangað beinustu
leið því að flóttafólkinu hafði verið
sagt að fylgja fyrst þjóðveginum til
Nkamira-búðanna og fara síðan þaðan
heim í átthagana. Hún var með for-
eldrum sínum og fimm börnum, börn-
unum sínum þremur og tveimur, sem
hún „fann á leiðjnni". Mukankusi er
enginn aukvisi, búin að ganga alla
leið frá Mugunga-búðunum með
Clémence, tíu ára, Robert, sjö ára, og
Aimé, sem er aðeins fimm ára.
Mukankusi var að bíða eftir flutn-
ingi til Kibuye ásamt þúsundum ann-
arra flóttamanna. Þar sem hún stóð
í biðröðinni eftir kexköku og vatni
sagði hún okkur, að sig dreymdi um
að fara að vinna aftur. Fyrst yrði hún
þó að fara heim í sitt hérað þar sem
heimkoma hennar yrði skráð en síðan
gæti hún farið til Kigali og kannski
fengið vinnu á spítala.
Colette giftist þegar hún var 22 ára
gömul en eiginmaður hennar lést áður
en hörmungamar dundu yfir í Rú-
anda. Síðan hefur hún séð um sig sjálf
og börnin sín, upplifað blóðbaðið og
hryllinginn og búið við ömurlegar að-
stæður í fióttamannabúðum í Austur-
Zaire. Nú vonast hún til, að bömin
geti hafið skólagöngu til að geta átt
sér einhveija framtíð í landinu.
Heimkoman
„Góðan daginn," sagði hann um
leið og hann gekk framhjá okkur og
sekkurinn, sem hann bar á höfðinu,
sveiflaðist til á hraðri göngunni. Hann
ZAIRE
UGANDA
Goma,
Mugunga
^fíúhengerí
KibumtSr^ <fGjsgnyi
Ávu^ K!GALI m "
Æáfn ® R U A N CUA
',/S Kíbuye ~
2?.
fCyangugu
Buki
® ( ®
utare/ Kirundo
Muyinga
BÚRÚNDI
0
BUJUM
BURA
Uvira
J tn
50 km 3 » s
Morgunblaðið/Þorkell
EFTIR tveggja ára útlegð er flóttafólkið flest allslaust, yfirleitt komast veraldlegar eigur þess fyrir í einum pokaskjatta.
Gangan langa frá
Zaire til Rúanda
var með húfuna öfuga og þess vegna
kom ég auga á stafina á derinu. Hjálp-
arstofnunin ACIST sagði þar og ég
tók á rás og náði honum 100 metrum
neðar við veginn.
„Já, ég vann fyrir ACIST í Kib-
umba-búðunum,“ sagði hann með
virðuleika í röddinni. Hann hafði verið
í tvö ár í flóttamannabúðum í Zaire
og var með skilríki, sem sýndu, að
hann hefði starfað fyrir ACIST. Hann
hafði séð um að skipuieggja samhjálp-
arhópa ekkna, sem áttu yfirleitt mjög
illa ævi í búðunum. Fengust þessir
hópar við hannyrðir og vefnað og fyr-
ir það fékkst einhver peningur. Nú
var Anastase Muhozi á leið heim
ásamt 15 öðrum úr fjölskyldunni.
Muhozi fæddist í Muhengeri fyrir
36 árum og er lærður rafvirki. Var
hann áður rafstöðvarstjóri í Kibungo-
héraði í Suðaustur-Rúanda.
Hann var að fara með fólkinu sínu
heim á gamla býlið í Nyamugali en
þangað hafði hann komið árum sam-
an. Hann átti hús í Kigali, „við fyrstu
umferðarljósin þegar komið er inn til
borgarinnar", og í Kibongo var hann
með hús á leigu. Nú átti hann ekk-
ert. „Ég missti allt þegar ég flýði
blóðsúthellingarnar," sagði hann og
bætti svo við eftir smástund: „Bara
núna í Ruhengeri var stolið frá mér
útvarpinu, því síðasta, sem var ein-
hvers virði í minni eigu.“
Við urðum að ganga sex km veg í
f;gnum hæðimar að heimili Muhozis.
fyrstu virtist hann ekki alveg viss um
hvar býlið væri en þá hitti hann gamla
nágranna sína og skólafélaga. Tóku
þeir honum opnum örmum. Kona Mu-
hozis, 25 ára gömul, með sex mánaða
gamalt bam þeirra í fanginu, gat ekki
haldið í við manninn sinn enda hljóp
hann við fót síðustu tvo kílómetrana.
Þau höfðu lagt upp frá Kibumba-
búðunum 26. október með allt sitt
hafurtask á herðunum og nú var þess-
ari löngu göngu lokið.
Ung stúlka kom í ljós, feimin og
flissandi þegar frændi hennar fór að
furða sig á því, að hún skyldi vera
orðin svona stór, næstum kona.
„Segðu honum mági mínum að líta
við í kvö!d,“ hrópaði Anastase glað-
lega þegar hann stikaði aftur af stað.
„Hér þarf greinilega að taka til hend-
inni,“ sagði hann og benti á akrana,
sem komnir voru í hálfgerða órækt.
Æskuheimilið hans Muhozis, nokk-
ur hvítskúruð múrsteinshús, girt af
frá ökmnum í hlíðinni. Móðir hans
birtist í gættinni um leið og hann kom
inn í lítinn garðinn. Þau föðmuðust
steinþegjandi umkringd forvitnum
nágrönnum, ættingjum og barnaskar-
anum úr þorpinu.
Anastase leit í kringum sig og benti
á nokkrar tágakörfur. „I þessari
geymdum við baunir og jarðhnetur í
þessari og í þessa fóru kartöflurnar,"
sagði hann. „Nú er ekki til nógur
matur fyrir fjölskylduna, aðeins kart-
öflur.“
Skömmu síðar kom Immaculé Zan-
inka, konan hans, og hvarf til tengda-
móður sinnar. Saman fóru þær inn í
húsið til að dást að litla baminu.
Þegar við kvöddum krafðist Anast-
ase að fá að fylgja okkur á leið, það
var eins og hann gæti ekki hætt að
ganga. Við inntum hann nánar eftir
lífinu í flóttamannabúðunum en hann
svaraði fáu, sagði bara að það hefði
verið „venjulegt". Hann vildi ekki tala
um vopnuðu sveitirnar, sem réðu öllu
í búðunum.
Hann lagði hins vegar mikla áherslu
á, að flóttafólkið, hundruð þúsunda
manna, sem nú væri að koma heim
frá Zaire, hefði ekki verið í Intera-
hamwe-sveitunum. „Þetta fólk til-
heyrði ekki Interahamwe. Það var
bara fátækt bændafólk og átti engan
hlut að morðæðinu. Þess vegna er það
að koma heim, bara venjulegt bænda-
fólk.“
ANASTASE, fyrrverandi starfsmaður hjálparstofnunarinnar ACIST, á ÆTTARÓÐAL Muhozi-fjölskyldunnar. Anastase segir nágrönnum sínum
veginum þar sem greinarhöfundur kom auga á hann. frá því sem á dagana dreif í Zaire og frá ferðalaginu heim.
ANASTASE Muhozi (t.v.) kominn heim í átthagana. Gamall nágranni hans faðmar
hann að sér. Konan var í hópnum sem kom frá Zaire ásamt Muhozi.
ÞESSI ungi maður var á leiðinni heim
með kvöldmatinn á bakinu.
SUMIR voru of veikburða til að komast heim
upp á eigin spýtur. Þessi maður hafði verið
borinn 250 km leið frá Goma í Zaire.
BÖRNIN ganga fyrir þegar eitthvað
er tii skiptanna.
BEÐIÐ eftir kexköku og vatnssopa við eina hjálparstöð Rauða krossins. Sumt af flóttafólkinu hafði
hvorki bragðað vott né þurrt síðan það lagði upp frá Zaire áleiðis heim til Rúanda.