Morgunblaðið - 15.12.1996, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 15. DESEMBER 1996
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
Óskípulag ríkisins og
Náttúrueyðingarráð
HÆSTVIRTI umhverfísráðherra.
Er þér kunnugt um, að ofan-
greindar stofnanir séu starfræktar
á vegum ríkisins og undir þínu ráðu-
neyti? Ef ekki langar mig að upp-
lýsa þig um, að ég hef grun um
' jr að svo sé.
Tilefni þessa bréfs er nýfallinn
úrskurður skipulagsstjóra ríkisins
þess efnis, að leyft skuli að urða
sorp í landi Fíflholta (kyndug forspá
þess sem gaf jörðinni nafn í önd-
verðu) í Hraunhreppi, nú illu heilli
tilheyrandi Borgarbyggð.
Sú er forsaga þessa máls, að tveir
athafnamenn undir nafninu Förgun
ehf. keyptu jörðina Fíflholt af ábú-
anda og hugðust reka þar urðunar-
stað á eigin vegum. Ekki varð þó
af því og skemmst er frá því að
segja að Samtök sveitarfélaga á
Vesturlandi gleyptu við jörðinni sem
líklegum urðunarstað fyrir húsasorp,
sláturúrgang og seyru sem er ný-
yrði og dregið af orðinu saur.
Nú skal ekki gert lítið úr vanda
sveitarfélaganna varðandi sorpmál-
in, en þessi staður sem
varð fyrir valinu nán-
ast fyrir tilviljun og
vegna einka gróða-
hyggju tveggja ein-
staklinga hefði varla
getað verið verr valinn.
Sjónarmið sveitarfé-
laganna er það eitt að
spara lítillega. Eðlileg-
ast og öruggast væri
vafalaust að semja við
Sorpu um urðun og
mjög líklega ódýrast,
þegar haft er í huga
hvað er í húfí ef urðun
fer fram í Fíflholtum.
Ekki má gleyma hve
stutt verður til Sorpu
frá Akranesi með tilkomu Hval-
fjarðarganga.
Engir þættir rannsakaðir
Samband sveitarfélaga á Vestur-
landi fékk síðan Verkfræðistofu
Sigurðar Thoroddsens til að gera
svokallað frummat á umhverfis-
þáttum. Um plagg
þetta er það að segja,
að þar eru næstum
engir umhverfisþættir
athugaðir. Fullt er þar
upp af orðaleppum eins
og „ætla má“ og „álitið
er“, en engir þættir
rannsakaðir. Til dæmis
lætur verkfræðistofan
gera athugun á mögu-
leikum á malartekju til
að nota í sigti fyrir sig-
vatn. Ekki er fyrir því
haft að athuga landa-
merki og álpast bor-
maður með bor sinn á
nágrannajörðina, Ein-
holt, og gerir athugan-
ir þar. Þetta er svona álíka kurteisi
eins og maður gengi örna sinna við
útidyr nágranna síns og kveddi svo
dyra og heimtaði skeinipappír. Veð-
urfarsathugun verkfræðinganna er
sömuleiðis athyglisverð. Trausti
Jónsson veðurfræðingur upplýsir
þá um að engin skýrsla liggi fyrir
um veðurfar á staðnum og það taki
að minnsta kosti sjö ár að gera ein-
hveija marktæka athugun. Þá birt-
ir verkfræðistofan skýrslu um
vindafar á Hvanneyri sem er í um
35-40 kílómetra fjarlægð! Þetta er
frá mínum bæjardyrum séð álíka
vísindalegt og að mæla hitastig í
eigin rassi til að komast að hvort
maður fyrir norðan sé með sótthita.
Engar athuganir eru gerðar á
berggrunni með tilliti til mengunar
á grunnvatni (reyndar er sagt í
plagginu að grunnvatn muni meng-
ast í einhveijum mæli, en það geri
ekkert til því að engir bæir hafi
vatnsból á svæðinu). Hér sé ég
ástæðu til að minna hæstvirtan
ráðherra á Parísarsáttmála sem ís-
land gerðist aðili að 1986 og varðar
mengun á grunnvatni.
Verkfræðistofan fær greinargerð
frá jarðfræðingi Orkustofnunar,
Freysteini Sigurðssyni. Greinargerð
hans, dagsett 17.2. 1993, fjallar að
mestu um allt aðra staði, allt frá
sveitum sunnan Skarðsheiðar upp
til Borgarfjarðardala og vestur á
norðanvert Snæfellsnes. Jarðfræð-
ingurinn kemst að þeirri niðurstöðu
að staðir í Melasveit séu heppileg-
astir til urðunar. Að beiðni sveitar-
félaga á Vesturlandi fer jarðfræð-
ingurinn 1995 „snögga skoðunar-
ferð 7. júlí sl. ásamt Guðjóni I. Stef-
ánssyni framkvæmdastjóra sam-
takanna" (tilvitnun í greinargerð
Freysteins).
Engar mælingar eða vísindalegar
rannsóknir fara fram að því er virð-
ist, en fram kemur að hitt og þetta
sé „líklegt" eða „virðist" og að eitt-
hvað „muni vera“ og „annað sé
ekki ósennilegt“, svo að vitnað sé
í orðalag greinargerðarinnar. Síðan
áætlar greinarhöfundur í einni sjón-
hending um sjávarföll og vatna-
skipti í Akraósi, en „svo er að sjá
sem afrennsli þessa svæðis fari að
lokum í Akraós" (orðalag greinar-
höfundar).
Krókódílatár
Náttúruverndarráðs
Frummatshöfundar leita álits
Náttúruvemdarráðs, sem lögum
samkvæmt skal leggja blessun sína
yfir, þegar eyða á eða skemma ís-
lenska náttúru. Eftir upptalningu á
plöntum og fuglum á því þrönga
svæði, sem væntanleg urðun færi
fram á, grætur Náttúruverndarráð
nokkrum krókódílatárum yfir því
að þarna skuli verða eyðilögð
ósnortin mýri, telur ýmsa vankanta
á að þarna megi urða sorp, en legg-
ur svo blessun sína yfir ráðagerðina
með þeim orðum að ekki hafi fund-
ist annar staður skárri.
Ekki hafa starfsmenn Náttúru-
Nýfallinn úrskurður
skipulagsstjóra ríkisins
þess efnis, að leyft skuli
að urða sorp í landi
Fíflholta í Borgarbyggð
verður Magnúsi
Tómassyni tilefni til
að rita opið bréf til
umhverfisráðherra
með gagnrýni á ýmsa
þætti málsins.
vemdarráðs vit til að horfa út fyrir
sjálfan urðunarstaðinn, virðast ekki
gera sér grein fyrir hvert veita skuli
menguðu sigvatni og virðast ekki
hafa hugmynd um, að Akraós er
rækilega merktur sem náttúmvætti
inn á kort ættað frá þeim sjálfum.
Þetta með mýrina, heiðraði ráð-
herra; var ekki í fjölmiðlum nýlega
flallað um aðgerð til að endur-
heimta mýri á öðram stað í hérað-
inu? Myndi sú hönd er setur græði-
plástur á löngu dauðan lim sæl af
því að höggva í sömu andrá annan
heilan af?
í þessa mýri, sem verður væntan-
lega fyrrverandi mýri, á að demba
húsasorpi, sláturúrgangi og seyru
frá fimmtán þúsund manns. í upp-
haflegri umsókn gera sveitarfélögin
ráð fyrir að veita sigvatni frá urðun-
arstað út í Norðlæk að undangeng-
inni einhverri síun. Ekki er tíundað
hvað gert skuli við siunarefnin,
þegar þau era mettuð orðin. Vænt-
anlega á að losa þau á næstu fjöra,
eða hvað?
Hvergi í téðu frummati er minnst
einu orði á lífríki Akraóss, en þang-
að mun væntanlegt sigvatn renna
um Norðlæk og Kálfalæk. Aðeins
er hamrað á að 10 kílómetrar séu
til sjávar, vegalengd sem Skipulag
ríkisins étur upp, þrátt fyrir þá stað-
reynd að vegalengdin er um 15-17
kilómetrar að Akraós meðtöldum,
sbr. vatnalög, og undirritaður hafi
reynt að upplýsa þá með bréfi um
þá staðreynd.
Nú vil ég, hæstvirti ráðherra,
upplýsa þig og aðra lesendur um
Akraósinn sjálfan, en hans var að
engu getið í téðu frammati. Ósinn
er á að giska 16-18 ferkílómetrar
að stærð og er ós laxveiðiárinnar
Hítarár, umlukinn Hítarnesi að
norðan en Akranesi og Útnesi að
sunnan og vestan. Akraós er tví-
mælalaust einhver mesta fugla-
paradís á öllu Vesturlandi og þótt
víðar væri leitað. Þar á leiranum
afla sér fæðis nær allar vaðfugla-
tegundir hérlendar auk fargesta,
svo sem rauðbrystings og margæsa.
Fjölmargar andategundir eru á
svæðinu, auk gæsa, æðarfugls og
álfta. Á ósasvæðinu er einnig arnar-
varp; þetta síðastnefnda tel ég mig
nauðbeygðan til að nefna opinber-
lega. Eg hef reynt að halda því
leyndu undanfarin ár erninum til
verndar. Allir sem vit hafa á ættu
að geta séð hver ógn þeim fugli sem
efstur er í fæðukeðjunni stendur
að uppsöfnun þungmálma og ann-
arra eiturefna í lægri dýrum.
Kynning öll á fyrirhugaðri urðun
var í skötulíki. Ein auglýsing í
Morgunblaði 28. ágúst sl., ein aug-
lýsing í Lögbirtingablaði sama dag
og 29. ágúst ein auglýsing í blaðinu
Pésanum. Tilviljun ein réð því að
einn af nágrönnum við fyrirhugað-
an urðunarstað rak augun í auglýs-
inguna. Ekki var fyrir því haft að
Jólate
Jdlakonfekt
Litlar eða stdrar
sælkerakörfur til gjafa
^£ká>
Magnús
Tómasson
hafa bréflega samband við eigendur
og ábúendur jarða í nágrenninu né
heldur að boða til fundar um málið
meðan tími var til. Ef til vill hefur
þetta verið löglegt, en fullkomlega
siðlaust, og rifjast hér upp vísuorð-
in alkunnu: „Ekki gekk hann
glæpaveg, en götuna meðfram hon-
um.“
Athugasemdir við áðumefnt
frammat vora gerðar bæði munn-
lega og skriflega við embætti skipu-
lagsstjóra og meðal annars bent á
að téð frammat væri alls ekki hæft
sem gilt stjómsýsluplagg, enda
stendur í stjómsýslulögum að
stjórnvöldum beri að ganga full-
komlega úr skugga um mál áður
en ákvörðun er tekin.
Vernd skipulagsstjóra
Nú hefði maður ætlað að okkur,
venjulegu fólki í þessu landi, væri
einhver styrkur í embætti skipu-
lagsstjóra til að vemda okkur fyrir
umhverfísglæpum af því tagi sem
hér er stefnt að. En hvað gerist?
Skipulagsstjóri eða starfsmenn
hans samþykkja fyrirætlanir sveit-
arfélaga um urðun, að vísu með
skilyrðum um hreinsun sigvatns og
segir í öðra orðinu að engin meng-
un megi fara í Norðlæk, síðar að
sigvatn skuli hreinsað i samræmi
við mengunarreglugerð Hollustu-
verndar ríkisins.
Úrskurði skipulagsstjóra fylgir
nú plagg sem er uppsuða úr frum-
mati Verkfræðistofu Sigurðar
Thoroddsens og heitir nú Mat á
umhverfisáhrifum, skrifað stóru
letri efst á blaðið. Engar leiðrétting-
ar era í því plaggi, ekki einu sinni
hirt um að leiðrétta vegalengdir.
Getið er athugasemda sem borist
höfðu og er verfræðistofu og stjórn
sveitarfélaga á Vesturlandi gefinn
kostur á að svara athugasemdum,
en aðilum sem gerðu athugasemdir
meinaður aðgangur að svörum of-
angreindra aðila.
Þar fær að fljóta með lygasaga
frá stjórn sveitarfélaga á Vestur-
landi þess efnis að annar fyrrver-
andi eigandi Fíflholta hafi kynnt
fyrir jarðeigendum (þremur af fjór-
um sem skrjfuðu undir athuga-
semdir) fyrirætlanir sínar um að
urða sorp þar og enginn hafi hreyft
mótmælum. Um þetta er það eitt
að segja að enginn jarðeigandi í
nágrenninu kannast við að hafa
verið spurður álits.
Fram kemur í greinargerð frá
Guðjóni Atla Auðunssyni, efna-
fræðingi hjá Rannsóknarstofu fisk-
iðnaðarins, en sú greinargerð er
fylgiskjal með kæru okkar jarðeig-
enda ög búandkarla til þin, sem
nú liggur á borði þínu; að ekki er
hægt að skilja þungmálma frá sig-
vatni með venjulegum aðferðum.
Þar kemur aukinheldur fram að
hætta er á Clostidum botulinum,
sem veldur hættulegri og oft ban-
vænni matareitrun, C. tetanus,
sem veldur stífkrampa, og C. per-
ifringens, sem veldur algengri
matareitrun. Auk þessa er veruleg
hætta á vírusum, má þar nefna lifr-
arbólguveirar ofl. (Hepatitis A, B
og C).
Ekki hirti Hollustuvernd né
Skipulag ríkisins um að annars veg-
ar skýra frá þessum þáttum né hins
vegar að afla sér og birta þessar
upplýsingar. Það er leitt, ráðherra
minn góður, að þú þurfir að ómaka
þig við að lesa þetta bréf ásamt
kærum og skýrslum og eyða dýr-
mætum tíma þínum vegna þess að
undirtyllur þinar í ýmsum embætt-
um nenna eða geta ekki unnið þau
ábyrgðarstörf sem þeim er trúað
fyrir.
Það skyldi þó ekki vera að skipu-
lagsstjóri og hans fólk teldi sér
skyldara að gera það sem honum
er sagt eða þjóna undir einhver
pólitísk öfl sem aðeins hafa skamm-
tímalausnir á vandamálinu í huga,
heldur en að gegna þeirri sjálfsögðu
skyldu að hugsa um hag fólksins í
landinu og ókominna kynslóða og
sinna umhverfisvernd sem ég í ein-
feldni minni hélt að væri fólgið í
hans embætti.
Meðan ákvöraun frá honum var
enn ekki opinber reyndi ég að ná
tali af honum, en hann var staddur