Morgunblaðið - 22.02.1997, Side 46

.^46 LAUGARDÁGUR 22. FEBRÚÁR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
____________APSEMPAR GREIMAR_
Úrskurðaður gjaldþrota
EFTIR að hafa
starfrækt sjálfstæðan
atvinnurekstur í fjöru-
tíu og tvö ár, með
góðum árangri, og
sjálfur kominn á átt-
ræðisaldurinn, er
þungbært að vera
úskurðaður gjald-
þrota. Eitthvað var
ekki rétt. Hvað hafði
farið úrskeiðis? Var
það sjálfum mér að
kenna, eða var það
stjórnun þjóðfélagsins
að kenna?
Héraðsdómur
Reykjavíkur úrskurð-
aði 2.030 gjaldþrot á
árunum 1993-95. Eitthvað var að
í þjóðfélaginu. Einstöku gjaldþrot
eru sett á svið til þess að hagnast
á þeim, önnur stafa af eðlilegum
aðstæðum, en í flestum tilfella á
undanförnu árum hefur verið um
óbeinar aftökur að ræða. í mínu
tilfelli hallast ég að þeirri skoðun
að hér hafi ríkisstjórnin átt mesta
sök. I lok síðasta landsfundar Sjálf-
stæðisflokksins hrósuðu leiðtog-
arnir sér fyrir að hafa náð góðum
árangri í efnahagsmálum á stutt-
um tíma, en lítið var minnst á slóð-
ina sem skilin var eftir, mannlegi
þátturinn varð hreinlega útundan
á hraðferðinni til þess að ná para-
dis, ef hún er þá til? Allavega var
þetta á engan veginn sanngjarnt.
„f dag er ég ríkur -
í dag vil ég gefa.“
Ég ólst upp við jafnaðarstefnu.
^tVið nám mitt í Bandaríkjunum,
þar sem ég tók meðal annars tvo
kúrsa í almennri hagfræði við einn
virtasta háskóla þar í landi, að-
hylltist ég sjálfstæðisstefnuna, ein-
staklingsframtakið, en þó aðeins
ef góð stjórn færi með völd, þar
sem hemill yrði hafður á lögmálum
frumskógarins og mannlegi þátt-
urinn fengi að njóta sín. Nú höfðu
menn lært af krepp-
unni miklu kringum
1930 þannig að hún
ætti ekki að þurfa að
koma fyrir aftur. Enda
hefur það sýnt sig að
með stjómun vaxta,
skatta og eyðslu ríkis-
sjóðs hefur Banda-
ríkjamönnum tekist að
afstýra meiriháttar
kreppu- og verðbólgu-
sveiflum. Það skal
viðurkennt að fisk-
veiði- og landbúnaðar-
þjóðum er hættara við
sveiflum heldur en iðn-
ríkjum, en það ætti
aðeins að þjálfa þær í
að bregðast við þeim. Ég hef því
kosið sjálfstæðisflokkinn þar til við
síðustu kosningar að ég sat heima.
„í dag er ég glaður -
í dag vil ég syngja“
í góðærinu fram til ársins 1988
hóf ég í fyrsta sinn á ævinni að
byggja hús í gróðrarstöðinni í
Breiðholti. Þetta skyldi vera vand-
að hús, íbúðin um 150 fermetrar,
auk vinnustofu fyrir mig, bílskúrs
og geymslna í kjallara fyrir rekst-
urinn og 100 fermetra gróðurskála
þar sem ég ætlaði að fást við
hugðarefni mín í ellinni, þá loks
að tími gæfist til. En upp úr 1988
fór að verða vart heimatilbúinnar
kreppu. Tekjur af rekstrinum, sem
nú var aðallega orðinn blómasala,
hríðféllu. Þar var ekki samkeppni
um að kenna. Kjallari hússins var
nú fullbúinn og hafði ég þá for-
sjálni að hætta framkvæmdum og
bíða betri tíma.
En nú átti að fara að byggja
álver og nú buðust húsbréf. Fór
ég þá með hústeikningar mínar til
Húsnæðisstofnunar ríkisins og eft-
ir ítarlegt greiðslumat fékk ég lán
í janúar 1992. Varð þetta til þess
að ég afréð að halda framkvæmd-
um áfram. En bið varð eftir betri
tíð og nú var ekki aftur snúið.
Vegna efnahagsástandsins fóru
tekjur síminnkandi og það fór að
bera á vanskilum. Lífeyrissjóður
verslunarmanna veitti mér þá lán,
í mars, 1993, eftir að sérfræðingar
höfðu kannað stöðu mína. Eignir
mínar mátu þeir langt um helming
fram yfir skuldir, en það dugði
ekki til, og þrátt fyrir að bróðir
minn sendi mér peninga frá Amer-
íku, kom allt fyrir ekki. Rúmu ári
eftir að ég fékk lífeyrissjóðslánið
var mér veittur sex mánaða frestur
til þess að selja eigur mínar, en
það reyndist tóm endaleysa, það
var ekkert hægt að selja, það þýddi
bara aukinn kostnað. Eignir mínar
voru síðan seldar fyrir hálfvirði á
nauðungaruppboði í nóvember
1994. Tuttugu mánuðum eftir að
ég var metinn lánhæfur einstakl-
ingur af sérfræðingum voru um-
talsverðar eignir mínar og ævistarf
að engu orðið. Allar lánastofnan-
irnar fengu allt sitt, og vel það,
því hér hafa orðið talsverðir verð-
mætaflutningar. Það urðu sem
betur fer ekki margir sem ekki
fengu uppgert og höfuðstóll þeirra
skulda var ekki hár, en þá aðila
vil ég biðja innilega afsökunar.
„í dag er ég snauður
og á ekki eyri“
í dag á ég ekki neitt. í ellilíf-
eyri og tekjutryggingu fæ ég
32.645 krónur og frá lífeyrissjóðn-
um fæ ég 29.972 krónur mínus
298 krónur í skatta eða samtals
62.319 kónur á mánuði, af hverju
húsaleigan vegur hvað þyngst.
Það skal fyllilega viðurkennt að
ég er enginn sérfræðingur í fjár-
málum. Starf mitt hefur hins vegar
verið að veita sérfræðiþekkingu á
mínu sviði og því eðlilegt að ég
leiti sérfræðiaðstoðar á sviði fjár-
mála. Sérfræðingar Húsnæðis-
stofnunar ríkisins og Lífeyrissjóðs
verslunarmanna unnu samvisku-
samlega sitt verk, en ráðgjöf þeirra
Þrátt fyrir að við búum
hér við lýðræðislegt
þjóðskipulag, segir Jón
H. Björnsson, berþjóð-
kjörnum stjómmála-
mönnum að fara gæti-
lega og valda ekki
óþarfa tjóni.
varð samt að tómri endaleysu
vegna stjórnunar ríkisijármála, þar
sem frumskógarlögmálið fekk að
ráða. Þegar maður hugleiðir öll þau
gjaldþrot sem hér hafa orðið á
undanfömum árum og þær afleið-
ingar sem þau hafa haft fyrir þol-
endurna og alla þeim tengda, verð-
ur manni hugsað hvers konar þjóð-
skipulag það er sem maður býr
við. Hverjir bera hér ábyrgð? Gera
þeir sér grein fyrir hvað þeir hafa
gert? Eru þeir saklausir? Eru þeir
e.t.v. saklausir af því að þeir vissu
ekki hvað þeir gerðu?
„í dag er ég reiður -
í dag vil ég brjóta"
Eftirfarandi samlíking er tekin
úr bók Milan Kundera: Obærilegur
léttleiki tilverunnar, þýð. Friðrik
Rafnsson:
„Þeir sem álitu að kommúnista-
stjórnir í Miðevrópu væru einungis
verk glæpamanna, gleymdu því
sem mestu skiptir: það voru ekki
glæpamenn sem mynduðu glæpa-
stjómirnar, heldur menn sem voru
haldnir ofurkappi og töldu sig hafa
fundið veginn mjóa sem liggur til
Paradísar. Og þann veg vörðu þeir
af slíku harðfylgi að það kostaði
fjölda fólks lífið. Síðar kom á dag-
inn að Paradís var ekki til, og að
hinir kappsömu vom morðingjar.
Jón H.
Björnsson
Þá réðust allir gegn kommúnistum:
það er ykkur að kenna hvemig
komið er, þið emð réttarmorðingj-
ar! Hinir ákærðu svöraðu: Við viss-
um ekkert! Við vomm beittir blekk-
ingum! Við trúðum! Við emm í
raun og vera saklausir! Kjarni
málsins er ekki: Vissu þeir eða
vissu þeir ekki? Heldur: Er fávís
maður saklaus? Er fábjáni sem sit-
ur á valdastóli firrtur allri ábyrgð
vegna þess að hann er fábjáni?
Felst ekki hið óbætanlega glappa-
skot í því að segja: „Ég vissi ekki!
Ég trúði?“
Þrátt fyrir að við búum hér við
líðræðislegt þjóðskipulag ber þjóð-
kjörnum stjómmálamönnum að
fara gætilega og valda ekki óþarfa
tjóni.
„í dag er ég gamall -
í dag er ég þreyttur“
Eftir að hafa hlotið góða mennt-
un og þjónað landi sínu eftir bestu
getu alla ævi, verið framkvöðull á
sínu sérsviði, rekið gott fyrirtæki
í 42 ár og komist í góð efni, er
ekki sanngjarnt að þurfa að enda
svona 73ja ára gamall. Það er ekki
heldur sanngjamt gagnvart fjöl-
skyldunni. Martröð þeirri sem við
tók ætla ég ekki að lýsa hér. Þeir
sem hafa orðið gjaldþrota eru þög-
ull hópur. Flestir kenna eflaust
sjálfum sér um hvernig komið er.
Ég tel að nauðsyn beri til að kanna
afleiðingar gjaldþrota. Gjaldþrot
skapar réttleysi á mörgum sviðum
og gerir þeim sem yngri eru erfitt
fyrir að rétta úr kútnum, að maður
tali nú ekki um þá sem eldri eru.
Grein þessi er skrifuð til þess
að hægt verði að læra af henni og
á ég þá fyrst og fremst við stjórn-
málamenn og síðan þá sem þurfa
að vara sig á stjórnmálamönnum.
Sjálfur ætlast ég ekki til neins.
„Vertu sæll!
Ég er sár“
Millifyrirsagnir og kveðjuorð era
úr ljóði Sigurðar Sigurðssonar frá
Arnarholti: í dag.
Höfundur er landslagsarkitekt og
stofnandi Gróðrarstöðvarinnar
Alaska.
Þróunin má ekki rofna
_ MÁLEFNI fatlaðra
standa nú á miklum
timamótum þar sem
Alþingi hefur ákveðið
að málaflokkurinn
flytjist allur yfir til
sveitarfélaganna árið
1999.
Fyrir þá sem ekki
þekkja mikið til fötl-
unar eða þeirrar þjón-
ustu sem fólk með
fötlun þarf á að halda
í meira eða minna
mæli, hljómar þetta
eins og hver önnur
frétt. Þarna er sem
sagt verið að flytja
enn einn málaflokkinn
yfir til sveitarfélaganna, samanber
til að mynda flutning grunnskólans
sem nú er nýafstaðinn.
En svona einfalt er þetta nú
ekki og verður reynt að rökstyðja
það í þessari grein.
Þjónusta við fólk með mikla fötl-
un er eitt flóknasta, erfiðasta og
viðkvæmasta verkefni í velferðar-
kerfínu. Oft liggur við að hver ein-
staklingur sem ber veralega mikla
fötlun, þurfi einhveija sértæka
þjónustu.
- J. Þessi þjónusta hefur verið að
þróast með stöðugum framförum
og nýjungum í endurhæfingu,
hæfingu og læknisfræði undan-
farna áratugi og á síðustu árum
hefur orðið hrein bylting á þessum
sviðum.
Til að nýta þessar miklu
framfarir og þessa miklu þekkingu
þarf að hafa sérmenntað fólk til
að vinna að þjón-
ustunni og til að sam-
ræma hana. Þetta fag-
fólk þarf einnig að
leggja á ráðin með
faglegu þjónustumati
og áætlanagerð fyrir
aðra starfsmenn sem
vinna að þjónustunni
og ekki síst fyrir hina
fötluðu sjálfa en þeirra
vinna er oft undirstað-
an að árangri. Að rétt
sé staðið að þessum
málum og að ytri að-
stæður leyfi að hægt
sé að nýta fyrirliggj-
andi þekkingu, getur
algerlega skipt sköp-
um fyrir fólk með mikla fötlun eins
og mörg dæmi sanna.
Hér er um að ræða gríðarlega
flókið og viðkvæmt verkefni sem
stöðugt býður þeirri hættu heim,
að ef ekki verði staðið að því á
faglegum grandvelli þá glatist
möguleikarnir á að nýta þekkingu
og reynslu fagfólkins og að árang-
urinn verði þá minni hjá hinum
fötluðu.
Ef illa tekst til í þessum efnum
gætum við verið að glata árangri
og ekki bara að stöðva þróunina
heldur færa hana áratugi afturá-
bak.
Þessvegna er það mjög mikil-
vægt að flutningur málaflokksins
yfir til sveitarfélaganna verði
skipulagður og unninn af raunsæi
og þekkingu.
Þessi flutningur málefna fatl-
aðra yfir til sveitarfélaganna er
Vel þarf að standa að
flutningi málefna fatl-
aðra yfír til sveitarfé-
laganna. Hrafn Sæ-
mundsson telur að
árangur geti tapast ef
illa tekst til.
raunar þegar hafínn. Nokkur til-
raunasveitarfélög hafa nú þegar
yfirtekið málefni fatlaðra og tekið
við „rekstri" þeirra. Að öðra leyti
verður málið í biðstöðu en aðalyfir-
takan, m.a. á þéttbýli suðvestur-
homsins, fer fram 1999.
Það er gott að hafa þessa aðlög-
un og geta séð eftir þennan tíma
hvemig þessum sveitarfélögum hef-
ur þá gengið. Hvort allt fólk með
fötlun í þessum sveitarfélögum hef-
ur fengið betri þjónustu en áður
og hvort kostnaður við málaflokk-
inn verður minni fyrir sveitarfélögin
án skertrar þjónustu eins og látið
er í veðri vaka. Allt þetta dæmi
verður að gera upp af fullkominni
hreinskilni þegar þar að kemur.
Það er samt ekki hægt að gera
beinan samanburð á þeim sveit-
arfélögum sem tekið hafa við mála-
flokknum og hinum sem eftir eru.
Allavega ekki á þéttbýliskjörnum
suðvestanlands. Þarna er ekki um
sambærilega hluti að ræða. Til-
raunasveitarfélögin sem nú hafa
tekið við málaflokknum eru úti á
Hrafn
Sæmundsson
landsbyggðinni og það vita allir
sem þekkja eitthvað til málaflokks-
ins að fólk með mikla fötlun flytur
að stærstum hluta hingað í þéttbýl-
ið þar sem það fær sértæka há-
tækniþjónustu sem ekki er til og
aldrei verður veitt úti á lands-
byggðinni nema að litlu leyti.
Vegna þessarar staðreyndar
sérstaklega verður að fara mjög
varlega í samanburðinn og yfirtök-
una þegar þar að kemur.
Undirritaður á sæti í Svæðisráði
fatlaðra í Reykjaneskjördæmi og
er einnig starfsmaður Félagsmála-
stofnunar Kópavogs og er þar í
tengslum við þennan málaflokk.
Þessvegna hefur gefist tækifæri
til að fylgjast nokkuð með þeirri
þróun í málaflokknum sem átt
hefur sér stað í kjördæminu.
Og það hefur visssulega orðið
mikil þróun og ör síðustu árin í
þessum málaflokki í Reykjanes-
kjördæmi. Svæðisskrifstofa um
málefni fatlaðra hefur fyrst og
fremst stýrt þessari þróun á fag-
lega og rekstrarlega sviðinu og
starfsfólk hennar hefur mótað þá
heildstæðu stefnu sem er grunn-
tónninn í starfseminni.
Með því að stýra málaflokknum
frá einni miðstöð þar sem er Svæð-
isskrifstofan þar sem vinnur frá-
bært starfsfólk með margvíslega
menntun og mikla starfsreynslu í
þjónustu við fólk með fötlun hefur
tekist að móta og koma í fram-
kvæmd heildstæðri stefnu sem
unnið er eftir. Og þessi vinnubröð
era í stöðugri þróun.
Sem dæmi um þessa þróun og
þann árangur sem orðið hefur má
til að mynda nefna það samstarf
sem Félagsmálastofnun Kópavogs
og Svæðisskrifstofan hafa haft sín
á milli undanfarin ár og nú hefur
verið aukið og bætt jafnhliða meiri
áherslu á málaflokkinn á Félags-
málastofnun Kópavogs.
Þetta samstarf nær til skipu-
legra vinnubragða og samstillingar
milli stofnananna í daglegu starfi
en ekki síður í stefnumörkun sem
mun leiða til markvissari og betri
þjónustu við fólk með fötlun í
Kópavogi í framtíðinni. Þetta starf
væri útilokað án þeirrar sérþekk-
ingar og reynslu sem Svæðisskrif-
stofan getur veitt í þessu sam-
starfi.
Vonandi á þetta samstarf ásamt
annarri þróun í kjördæminu eftir
að þróast fram að aldamótunum
og gera þá yfírtöku málaflokksins
auðveldari og árangursríkari.
Sú reynsla sem nú þegar hefur
fengist bendir eindregið til þess
að hafa þurfi það í huga fyrst og
fremst að við yfírtöku sveitarfélag-
anna á málaflokknum verði ekki
brotið niður það uppbyggingar-
starf sem unnið hefur verið.
Og að haft verði í huga einnig
að í hvaða formi sem yfirtakan
yrði framkvæmd rekstrarlega séð,
má ekki splundra og bijóta niður
þá miðstöð þekkingar og sér-
menntunar sem nú er fyrir hendi
á Svæðisskrifstofu Reykjaness.
Ef ekki verður farið að með gát
og fullri skynsemi við yfírtöku
sveitarfélaganna á málefnum fatl-
aðra getur orðið stórslys og mikil
skerðing á faglegri þjónustu við
fatlaða.
Sveitarstjórnarfólk verður að
bera gæfu til að vinna þannig að
málinu að þetta gerist ekki.
Höfundur & sœti i Svæðisráði
um málefni fatlaðra á Reykjanesi
og er starfsmaður Félagsmála-
stofnunnr Kópavogs.