Morgunblaðið - 24.12.1997, Side 30

30 MIÐVIKUDAGUR 24. DESEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Ævarandi
eign
Það er ekki nýmæli að Passíusáimar Hall-
gríms Péturssonar séu gefnir út - þeir hafa
komið út oftar en áttatíu sinnum á íslensku
og veríð þýddir á fjölda tungumála. Nýjasta
útgáfan, sem Landsbókasafn íslands - Há-
skólabókasafn hefur veg og vanda af, er
aftur á móti ólík öllum fyrrí útgáfum. í
henni er stafréttur texti birtur við hlið efbir-
myndar eiginhandarríts Hallgríms og sálm-
amir, því til viðbótar, prentaðir með nútíma-
stafsetningu í versum og ljóðlínum. Orrí
Páll Ormarsson kynnti sér þessa útgáfu
ogræddi við Einar Sigurðsson landsbóka-
vörð og Sigurbjöm Einarsson biskup.

trm (KrtkKA,
, . '• . O CX
f ***•/>„ < (Iff t
J ‘Wlýn 'pliíé ‘1rlí-
£ +* &%**• &t.
1 kAnfU<%*&. ém*?* ^^

*f.
.

T'*2- r
' $*’&*+**$*, tt-fríb** <M>£i’n-í(&í ?-t,< 'C/tS
Uk*$turié ífi-éf aSv&éCrhg
! sÍitCtn ,
<§«■
4tUan0p
íí'iU4.-t/‘ AÍxff-’h

?a<
fP'
Ijiult' éí*£- m*!.7* é*k'nZt. *ut
ia
. 7

&£*
$ Hhvbf *Sti Sh
'* í 2i

;e
'h}+rfk?t'

feZ UftH)'}?/ /.

ytjrtK’
■e*£hrr<r i

EIGINHANDARRIT
Hallgríms Pétursson-
ar að Passíusálmun-
um, hið eina sem til
er, er varðveitt í
Landsbókasafni ís-
lands - Háskólabóka-
safni. Er það einn
mesti dýrgripur safns-
ins. Handritið er
18,4 x 14,5 cm á
stærð, tólf arkir, fjög-
ur blöð hver, samtals
48 blöð án tölusetn-
ingar. Á hverri fullrit-
aðri síðu eru allt að
þrjátíu línur í sam-
felldum texta. Á titil-
síðu sálmanna kemur
fram að þeir séu ortir og skrifaðir
árið 1659.
Að sögn Einars Sigurðssonar
landsbókavarðar kom sú hugmynd
að gefa þennan dýrgrip út ljós-
prentaðan upp um það leyti sem
því var fagnað að 150 ár voru frá
því stofnað var til handritasafns í
Landsbókasafni. Var þá nýlokið
gagngerri viðgerð á handritinu. Á
afmælisárinu voru einnig liðnar
þrjár aldir síðan Passíusálmarnir
komu út einir ljóða í bók, í Skál-
holti 1696. Þá voru á afmælisári
handritadeildar jafnframt liðin tíu
ár frá því Hallgrímskirkja í Reykja-
vík var vígð en hún var, svo sem
kunnugt er, reist í minningu Pass-
íusálmaskáldsins. Segir Einar for-
ráðamenn Hallgrímskirkju hafa
sýnt útgáfunni mikinn áhuga og
styrkt hana myndariega. „Svo
gerðu einnig fjölmargir aðilar aðrir
innan þjóðkirkjunnar, sem og
Menningarsjóður. Hafi þeir allir
kærar þakkir fyrir, því að án góðra
styrkja hefði útgáfan verið óhugs-
andi.“
Eiginhandarrit Hallgríms að
Passíusálmunum hefur einu sinni
verið ljósprentað áður - í Litho-
prent árið 1946. Segir Einar að
sú ljósprentun sé góð en menn
hafi engu að síður talið sig geta
gert nokkru betur með þeim að-
ferðum sem nú eru tiltækar, auk
þess sem vissir staðir í handritinu
komi betur fram að viðgerð lokinni
en áður.
Frá handriti til
samtíðar
Stafréttur texti eiginhandarrits-
ins kom út á vegum Hins íslenska
fræðafélags í Kaupmannahöfn árið
1924 i umsjá Finns
Jónssonar en án þess
að eftirmynd handrits-
ins fylgdi með til hlið-
sjónar. Þrír starfs-
menn handritadeildar,
undir forystu Ög-
mundar Helgasonar,
hafa séð um frágang
sálmanna í nýju útgáf-
unni, þar sem hinn
stafrétti texti er birtur
við hlið eftirmyndar
handritsins og hann
látinn standast á við
það línu fyrir línu.
Einar Neðanmáls er svo birt-
Sigurðsson ur orðamunur sem
rekja má til Hallgríms
sjálfs. Því til viðbótar eru sálmarn-
ir prentaðir sem lestexti með nú-
tímastafsetningu og þá skipað í
vers og ljóðlínur. Textinn birtist
því í þremur gerðum í einni og
sömu opnunni, þannig að lesendur
ftiitfcí'
FYRSTU níu vers 1. Passíusálmsins i eiginhandarriti höfundar.
geta fetað sig hvora leiðina sem
er - frá handritinu til samtímans
eða öfugt, það er frá lestextanum
yfir í hinn stafrétta, eins og Einar
kemst að orði, og með stuðningi
hans fylgt penna Hallgríms í hand-
ritinu og numið þannig hvernig
hann festi hið máttuga trúarljóð
sitt á blað, grunlaus um það hverr-
ar athygli sálmarnir áttu eftir að
njóta með þjóðinni.
Formálsorð skáldsins að Passíu-
sálmunum er jafnframt að finna í
bókinni, auk sálmanna Um dauð-
ans óvissan tíma (Allt eins og
blómstrið eina) og Um fallvalt
heimsins lán, sem einnig eru í
þessu sama eiginhandarriti. Bókin
er 240 blaðsíður í stóru broti
(30 x 28) og bundin í alskinn.
Passíusálmamir hafa komið oft-
ar út en nokkurt annað rit á ís-
landi. Voru þeir fyrst gefnir út á
Hólum árið 1666 en bæði þá og
næstu þrjú skipti með öðru efni.
Síðan hafa þeir oftast komið út ein-
I* Pct4 2* V* 24«
. fu STcyfone efopðUí)*
■ re J)(ioÐan/i{i0 ÞfaíwuM
©uömutiöe i&títm
ur$ ©Jíie/ ©fuffícga og tinf
JJfþpöVmeb fqrmm {ieríegtijiu íttt
ð«(nHm/ 3 þímtifu pf«Imoi(fntw/(f
«ií^um jjoN 00 ‘ '

TITILSIÐA
fyrstu prentunar
Hólum 1666.
Passíusálmanna,
i| fteíff Ipefitr uorö ®pnbfi ojfrab a
"íama uppa 3>tenu/fo aöoier *
PnðuuQ öeoÓbT íifðu Slítttíoifmu;
F of erfl ^eiífcnQÖ* oorisn*
KROSSFESTINGARMYND sem birtist í útgáfum
sálmanna 1704-35 og enn 1771.
ir sér í bók en í nokkur skipti í
sálmabókum eða fræðiritum. í nýju
útgáfunni er nákvæm fræðileg skrá
eftir Ólaf Pálmason um allar fyrri
útgáfur sálmanna, 82 að tölu. Þar
eru sögð deili á hverri útgáfu um
sig og þær settar í samhengi hver
við aðra, auk þess sem myndir eru
birtar af fjölmörgum síðum þessara
gömlu bóka til skýringar.
Prentaðir fjórða
hvert ár
„Skránni um útgáfumar fylgir
tölulegt yfirlit þar sem fram kemur
að sálmamir hafa verið prentaðir
25 sinnum á öld að meðaltali eða
fjórða hvert ár,“ segir Einar. „At-
hyglisvert er að síður en svo hefur
hægt á útgáfu sálmanna á síðustu
áratugum, því að nýja útgáfan er
hin 25. á fimmtíu ámm og hin sjö-
unda á síðustu tíu árum - og það
þótt minna muni um það nú en
áður að Passíusálmamir séu lagðir
í kistur látinna."
Einar segir fleira til marks um
dálæti þjóðarinnar á sálmunum,
svo sem það að byijað var að lesa
þá í útvarp á páskaföstunni fyrir
rúmlega hálfri öld, eða á lýðveldis-
árinu 1944. Skrá er yfir alla lesar-
ana í bókinni og greint frá varð-
veislu lestranna hjá RÚV. Upptök-
ur eru varðveittar að einhverju eða
öllu leyti af 31 lestri af 53.
Engum dylst að hér er á ferð
óvenju vegleg útgáfa en hyggst
safnið halda áfram að gefa út
bækur með þessum hætti?
„Safnið gefur árlega út tímaritið
Ritmennt og skrá um útgáfu hvers
árs, ásamt ýmsum smærri nytjarit-
um. Æskilegt væri að geta gefið
út röð rita með ýmsum þeim merku
gögnum, sem varðveitt eru í safn-
inu, en bók á við þessa útgáfu
Passíusálmanna tel ég ekki að
safnið gefi út í bráð enda er hér
um einkar veglegt rit að ræða,
kjörgrip sem fallinn er til að verða
ævarandi eign þess sem hlýtur!"