Morgunblaðið - 24.12.1997, Page 32

32 MIÐVIKUDAGUR 24. DESEMBER 1997
MORGUNBLADIÐ
LISTIR
Að lækna fólk
og yrkja ljóð
BÆKUR
Lj óðabók
RAUÐAR HJÓLBÖRUR OG
FLEIRI LJÓÐ
eftir William Carlos Williams. Árni
Ibsen færði í íslenskan búning og rit-
aði inngang. Bókaútgáfan Bjartur.
Reykjavík, 1997 - 92 bls.
ÞVERSTÆÐUNA í lífi banda-
ríska ljóðskáldsins William Carlos
Williams (1883 - 1963) mætti ef til
vill orða með eftirfarandi hætti:
hann virðist hafa haft jafn ríka og
inngróna þörf til að lækna fólk og
yrkja ljóð. Hvort tveggja hefur
hann gert af mikilli alúð og færni,
enda getur reynst erfitt að skilja á
milli þessara tveggja „ólíku“ hlut-
verka þegar um William Carlos og
verk hans er fjallað. William Carlos
Williams var alla tíð „maður and-
stæðra skauta" í senn læknir síns
heimabæjar og skáld, ekki ósvipað-
ur Stephani G. Stephanssyni (1853 -
1927) sem var fátækur bóndi vestur
í Kanada og skáld, í
greiningu og túlkun
Sigurðar Nordals. Þess-
ar þverstæður, sem
eiga í stöðugri „sam-
ræðu“ sín á milli, má
með ákveðnum hætti,
og ef til vill með vissum
rétti, túlka sem upp-
sprettu listrænnar
sköpunar.
Frá forlaginu Bjarti
er nú komin á íslenskan
bókamarkað sýnisbók
ljóða William Carlos
Williams í vandaðri
þýðingu Arna Ibsen.
Bókin ber heitið Rauð-
ar hjólbörur og í for-
mála hennar varpar Ami ljósi á
„þverstæðuna" í lífi Williams með
því að segja að hann hafi verið
„óhagganlegur í þeirri afstöðu sinni
að í hans lífi yrði ekki greint á milli
rithöfundar og læknis. Skáldið leit á
sjúklingana sem yrkisefni, en
mannúð listamannsins gerði hann
að betri lækni.“
William Carlos
Williams
William Carlos Williams fæddist í
Rutherford í New Jersey og eftir
ferðalög og nám í Evrópu og
Bandaríkjunum settist hann að í
heimabæ sínum og stundaði læknis-
störf. Þrátt fyrir kyrrlátt líferni
skilaði Williams drjúgu ævistarfi.
Frá hans hendi komu alls 49
bókatitlar sem ná yfir allar greinar
bókmennta. Aðrar töl-
ur úr ævisögu hans
segja, að hann hafi tek-
ið á móti um tvö þús-
und börnum og sjúkra-
tilfellin á læknastof-
unni og í vitjunum eru
talin um hálf önnur
milljón.
Ljóðagerð Williams
hefur verið kölluð „eins
manns framúrstefna“
og er þá vísað til þess,
að sem skáld hafi hann
um langan tíma mátt
þola skilningsleysi og
áhugaleysi bókmennta-
elítunnar í heimalandi
sínu. Fyrsta ljóðabók
hans kom út árið 1909 en það er
ekki fyrr en upp úr 1950 sem verk
hans fara að hljóta þá athygli sem
þeim ber. Árni Ibsen segir í formála
að með þriðju ljóðabók Williams frá
árinu 1917 birtist skáld ,sem slær
sinn eigin, nýjan tón [... ] og leitast
við að skapa nýja hrynjandi sem
væri í takt við hraða, óreiðu og örar
„framfarir" tímans [ . . . ] en ekki
síst í takt við og lýsandi fyrir dag-
legt málfar fólksins sem hann um-
gekkst." Þýðandanum til hróss er
það nákvæmlega þetta veigmikla
atriði, sjálf hrynjandin og hin iðandi
hreyfing í ljóðagerð Williams sem
kemst svo vel til skila í íslensku
þýðingunni. Dæmi væri hægt að
taka af fjölda ljóða en látið nægja að
vitna í upphaf ljóðsins Forleikur að
eimreiðadansi sem lýsir þeirri
spennu og því andrúmslofti þegar
lestin er um það bil að leggja af stað
frá brautarpalli:
Menn með úrvalsraddir tóna nöfn
á borgum í miklum sal: Fyrirheit
sem trekkja ofan rennistiga
til móts við dyn djúpt niðri.
Fætur þeirra
sem komnir eru til að láta flytja sig, stijúka,
kveikja gráa gangstétt til lífs í mjúku ljósi
Sú bókmenntastefna sem ljóða-
gerð Williams er helst felld undir
kallast „objektívismi" og felst eink-
um í því, að ljóðið skuli vera hlut-
bundið og skáldin eigi síður að not-
ast við tákn eða líkingar heldur að
leitast „við að lýsa hlutum, skyn:
hrifum og andartökum beint.“ í
Rauðum hjólbörum eru þessar hug-
myndir augljósar. I ljóðum Williams
myndast víða kraftmikil, sjónræn
og taktföst spenna milli kyrrstöðu
og hreyfíngar. Á yfirborðinu geta
ljóð hans byggst á hversdagslegum
og kyrrstæðum myndum en þegar
„lengra" er lesið kemur í ljós hin
taktfasta hreyfing sem er undir-
staða hveiTar myndir og blæs í
hana lífi. Ljóð Williams eru því
miklu fremur hreyfimyndir en
kyiTalíf. Þau eru myndir sem
kvikna við hreyfingu og geta þegar
best tekst til orðið lífsíylltar og
magnaðar lýsingar á hversdagleg-
um atvikum. Ljóðið Ung kona við
glugga er eins og ljósmynd á hreyf-
ingu:
Hún situr með
tárá
kinnog
kinnin í
lófanum
bamið
í kjöltu hennar
þrýstir
nefinu
á rúðuna
Ljóðabókin Rauðar hjólbörur er í
fáum orðum sagt afar spennandi og
gefandi, þeim sem á annað borð
hafa áhuga á ljóðum og nenna að
leggjast í pælingar á þeim.
Jón Özur Snorrason
Kuldinn í
mannlífinu
BÆKUR
Smásögur
ÍSMAÐURINN
eftir Þorstein Antonsson. Prent-
vinnsla: Fjölíoldun Þorbergs Sig-
urjóns. Siguij<>n Þorbergsson gef-
ur út, 1997. 128 bls.
SAUTJÁN smásögur og ör-
sögur eru í þessari nýjustu bók
Þorsteins Antonssonar sem hef-
ur verið afkastamikill höfundur
undanfarin ár. Efni þeirra er af
mörgum toga og bygging einnig.
Fyrirferðarmesta umfjöllunar-
efnið er þó senni-
lega samskipti
kynjanna í köldu og
stofnanalegu nú-
tímasamfélagi.
Bókin hefst hins
vegar á titilsögunni,
Ismanninum, sem
segja má að fjalli
um upplausn hins
magíska heims þar
sem töframenn
yrkja dularfull
tengsl manns og
náttúru. Slíka
leyndardóma er
raunar að finna í
fleiri sögum Þor-
steins.
Það er nokkuð
dökk samfélagsmynd sem Þor-
steinn dregur upp í sögum sín-
um. Fólk virðist engan veginn
geta þrifist innan um hvert ann-
að. Konur þjást af óöryggi og
ósjálfstæði og finna sig ekki í
samlífi við karla en karlar eru
gjörsamlega týndir í einhverju
hlutverki sem virðist ekki vera
fullskrifað. Algjör óvissa ríkir og
úrræðið er oftast að drekka sig
bara fullan. I flestum þessum
sögum eru karlmenn sífellt fullir
og konur ein sífellt í skilnaðar-
hugleiðingum. Þessum kulda í
samskiptum kynjanna er
kannski best lýst í sögunni Það
sem mölur og ryð fær grandað.
Skemmtilegustu sögurnar af
þessu tagi eru hins vegar þær
sem flokka mætti sem andfem-
inískar. Sagan Mannlegi þáttur-
inn er kannski best þeirra en þar
kemst karlinn að þessari hræði-
legu niðurstöðu eftir nokkurra
ára hjónaband: „Svo lærðist
honum loks að hjónaband er
stofnun en ekki einkamál
tveggja einstaklinga.“ Ennfrem-
ur lærist honum það þvert ofan I
það sem hann hafði haldið frá
blautu barnsbeini að mannlegi
þátturinn skipti konuna minna
máli en hann, karlmanninn. Með
þessu hrynur heimurinn auðvit-
að. Hjónaband er bara stofnun
þar sem karl og kona beita hvort
annað útsmoginni kúgunartækni
eins og þarf að gera til að kom-
ast af í hvaða stofnun sem er, til
að halda haus, til að hafa undir-
tökin, valdatökin. Af sögunni má
skilja að það sé fem-
inisminn sem valdið
hafi þessari tog-
streitu sem tekið
hafi við af „ástúð og
samlyndi hjúskapar-
lífs“ fyrr á tíð. Og
togstreitan varir á
meðan konurnar
átta sig ekki á
ástandinu.
Þorsteinn telm-
manninn nærast á
blekkingu um veru-
leika sinn og hún
haldi honum gang-
andi. Til lausnar úr
þessari blekkingu
skrifar Þorsteinn en
henni lýsir hann svo
í síðustu sögu bókarinnar:
„Blekking á þrifnað sinn undir
veruleika og í hringekju sem við
höfum ólað okkur föst við eru
vindsveipir tilfmninganna hin
eina mótstaða sem við kennum á
ævi sem skipulag hefur slípað af
alla agnúa og ofgnótt afþreying-
ar gert að skammvinnu fánýti
sem snertir okkur æ minna.“ Og
boðskapurinn er: „Þú sem hlerar
mál mitt lifðu til nektar. Slíkri
upplifun fylgir þjáning en hún er
samt meira virði en lif í blekk-
ingu. Eg býð þér að trúa því. Og
fleygi vef úr orðum íyrir fætur
þína svo þú fáir fótað þig í sæmi-
lega ratljósum hversdagsleika."
Sögumar í þessu safni Þor-
steins eru mjög misskemmtileg-
ur lestur en yfirleitt nær hann til
lesandans með sláandi mannlífs-
myndum.
Þröstur Helgason
Þorsteinn
Antonsson
Mozart við kertaljós
TONLIST
Ilómkjrkjan
KAMMERTÓNLEIKAR
Camerarctica flutti tónverk eftir
Mozart. Mánudagurinn 22. desember,
1997.
MITT í annasömum undh'búningi
jólanna fundu áhugasamir hlustend-
ur sér stund til að hlýða á Mozart og
var Dómkirkjan þétt setin, og það
tveim dögum fyrir jól, á tónleikum
Camerarctica, þar sem eingöngu
voru flutt tónverk eftir meistara
Mozart. Tónleikarnir hófust á Di-
vertimento nr. 3, sem merkt er K*
439 b úr endurskoðuðum Köchel
lista, sem gefinn var út 1964. Um er
að ræða 5. divertimento sem samin
eru fyrir þrjú bassethom, er einnig
má leika á tvö klarinett og fagott.
Ymislegt er á reiki um þessi verk en
eitt af því sem einkennir þau, er að í
þeim eru tveir mepúettar. Verkið var
mjög vel flutt af Ármanni Helgasyni,
Helgu Björgu Amardóttur og Rúnari
Vilbergssyni og í raun eftirtektarvert,
hversu þetta unga tónlistarfólk hefur
tamið sér agaðan og fágaðan leik.
Þessi ögun og nettleild var sérlega
áberandi í Kvartett fyrir óbó og
strengi, K370, er Mozart samdi fyrir
óbósnillingin Friedrich Ramm. Því
hefur verið haldið fram að hugsun í
tónlist sé sú samfella tónraðanna
sem, eins og texta, má ekki rjúfa með
útúrdúrum. Hver kafli hjá Mozart er
eitt samfellt sönghæft „lag“ og
hvergi rof í hinni tónrænu líðandi.
Þetta glæsilega verk var sérlega vel
flutt af Eydísi Franzdóttur, Hildig-
unni Halldórsdóttur, Guðmundi
Rristmundssyni og Sigurði Halldórs-
syni. Allur flutningurinn var sérlega
agaður en síðasti kaflinn, sem er sér-
lega erfiður fyrir óbóið var ótrúlega
vel fluttur, þótt nokkrir þreytu-
hnökrar væru greinanlegir svona
rétt undir lokin.
Lokaverkið var píanókvintettinn
K. 452, fyrir óbó, klarinett, horn og
fagott. Miklos Dalmay lék á píanóið
og hornistinn var Emil Friðfinnsson.
Það er skemmst frá því að segja, að
þetta meistaraverk var einstaklega
vel flutt og aftur rétt.
Jón Ásgeirsson.
Merkur skólamaður
og æskulýðsleiðtogi
BÆKUR
Æ visaga
SIGURÐUR GREIPSSON OG
HAUKADALSSKÓLINN
Páll Lýðsson tók saman. Jón M.
Ivarsson samdi nemendatal. Útg.
Héraðssambandið Skarphéðinn, Sel-
fossi 1997, 228 bls.
HÉR hef ég fyrir framan mig yfir-
lætislausa bók sem lítið hefur verið
auglýst og lítið hefur farið fyrir í
bókaflóði jólanna. Lestur hennar
sannfærði mig hins vegar um að hún
hefði átt skilið að vera haldið meira á
lofti. Hvort tveggja er að þar segir
frá hinum merkasta manni og eins
hitt að hún er ágætavel rituð, á fal-
legu og hreinu máli og af góðri rit-
leikni. En örlög bóka eru misjöfn og
fara ekki alltaf að verðleikum.
Sigurður Greipsson (1897-1985)
var Biskupstungnamaður, þjóðkunn-
ur um langt skeið. Hann hóf feril
sinn sem íþróttamaður, var einn af
fræknustu glímumönnum þessa
lands, glímukóngur Islands í fimm
ár, velmenntaður sem íþróttakennari
og stjórnaði íþróttaskóla í Haukadal
af miklum skörungskap í yfir fjóra
áratugi. Mjög virkur var hann í
æskulýðsstarfi og íþróttamálum m.a.
sem formaður Skarphéðins í 44 ár.
Jafnframt þessu stundaði hann bú-
skap í Haukadal, annaðist veitinga-
rekstur og var gæslumaður hins
fræga Geysis. Mikið karlmenni var
Sigurður, annálað hraustmenni,
höfðingi í lund, skap-
sterkur og sópaði að hon-
um hvar sem hann fór.
Frábær ræðumaður þótti
hann og hafði mikil áhrif
á alla sem hann komst í
kynni við.
Skóla hans sóttu hátt á
áttunda hundrað ungir
sveinar og bar öllum sam-
an um að vist í skóla hans
hafi verið holl og þrosk-
andi. Hann kenndi nem-
endum sínum „að ganga
uppréttum bæði í eigin-
legum og óeiginlegum
skilningi“ er haft eftir
manni honum nákunnug-
um. Margir skólamenn
myndu þiggja með þökkum slíka ein-
kunn.
Saga Sigurðar Greipssonar er vel
og skilmerkilega sögð, látlaust og af
hógværð. Mjög víða er vitnað í sam-
ferðamenn hans, en margir þeirra,
bæði gamlir nemendur og samsveit-
ungai- ásamt öðrum, eru enn á lífi. Af
frásögnum þeirra kemur fram það
samdóma álit að þar hafi farið
einkarlega heill og heilsteyptur mað-
ur, hreinskiptinn, en framar öðru
maður sem hafði miklar hugsjónir og
einurð til að fylgja þeim eftir. Oft
kemur fyrir orðið höfðingi. Nokkuð
þarf til að vera talinn höfðingi í
Tungum og Hreppum. Þar hefur
ekki verið neinn hörgull á höfðingj-
um. Um það getur sá vitnað sem
þetta ritar.
í bókarlok er nemendatal Hauka-
dalsskólans 1927-1970.
Má þar sjá mörg
þekkt nöfn. Af því
mætti ætla að vega-
nesti úr þeim skóla
hafi verið kjarngott og
staðið vel með þeim
sem þess nutu. Kenn-
aratal er þar einnig.
Sumir kennarar
kenndu þar allmörg
ár, lengst þó Skagfirð-
ingurinn Steinar Þórð-
arson. Þá er að lokum
skrá um tilvísannir og
heimildir, svo og
mannanafnaskrá. All-
margar myndir eru í
bókinni og hafa þær
prentast vel.
Höfundi bókar var til aðstóðar rit-
nefnd en hana skipuðu Hafsteinn
Þorvaldson, Engilbert Olgeirsson og
Jóhannes Sigmundsson.
Á fremstu kápusíðu er ljósmynd af
málverki af Sigurði Greipssyni gerðu
af Gísla Sigurðssyni. Eftirmála ritar
Hafsteinn Þorvaldsson. Þar er
greint frá tilorðningu þessarai- bók-
ar, verkaskiptingu og tilhögun.
Ekki er að efa að bók þessi verður
hinum mörgu nemendum Sigurðar
Greipssonar kærkomin og raunar
mörgum fleirum. Höfundurinn, Páll
Lýðsson, sagnfræðingur í Litlú
Sandvík, hefur hér staðfest það sem
ýmsir vissu raunar fyrh- að hann er
hinn ágætasti rithöfundur.
Sigurjón Björnsson.
Páll Lýðsson