Morgunblaðið - 08.01.1998, Blaðsíða 22

22 FIMMTUDAGUR 8. JANÚAR 1998
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
LEITAR VATNS Á
PÓLUM TUNGLSINS
FYRSTA TUNGLFERÐIN I ALDARFJORÐUNG
Fyrsti leiðangur bandarísku geimferðastofnunarinnar (NASA) til tunglsins í
aldarfjórðung hófst í gær. Tilgangurinn er að kortleggja yfirborðið og ganga
úr skugga um hvort ís sé að finna í gígum á heimskautasvæðum mánans.
Farið, Tunglkönnuður, mun verða á braut sem liggur um póla
tunglsins í eitt ár og leita að auðlindum og kortleggja yfirborðið.
kónnuour
Til tunglwns:
11 januar
Geímskot:
Fra Canaveralhofða
kl. 02:28 í fyrrinótt
Ferðatími:
105 stundir
13 januar:
Tunglkonnuður
kominn á 118 min.
hringlaga braut um
pólana i 100 km hæð.
Tunglkönnuður
Kolefnistunna, 1,4 m í þvermál og 1,22 m á hæð, spuna og legu stjórnað með sex
skothverflum. Raforka fæst úr sólrafhlöðum sem þekja ytra byröið.
Tunglkönnuður er hannaður og smíðaður undir nýju kjörorði NASA „hraðar, ódyrar, betur‘
og kostaði aðeins 63 mittjónir dollara, eða brot at þvi sem Apollo-áætlunin kostaði.
Heimild: NASA R EU'T'E R8 #
ANDARÍSKA geimferða-
stofnunin (NASA) skaut í
fyrrinótt á loft fyrsta tungl-
fari sínu í aldarfjórðung. Geimskoti
hafði verið frestað um sólarhring
vegna bilunar í ratsjá á jörðu niðri.
Hefur tunglfarið hlotið nafnið
Tunglkönnuður (Lunar Prospector)
og er því ætlað að kortleggja yfir-
borð tunglsins og leita málma í
jörðu. Aðaltilgangur leiðangursins
er þó að kanna hvort vatn leynist í
jarðvegi á skautum tunglsins.
Gert er ráð fyrir að Tunglkönnuð-
ur verði kominn á braut sem liggur
um póla tunglsins á sunnudag. A
þeirri braut verður farið í um eitt ár
og síðan hálft ár á lægri braut áður
en lífí þess lýkur. I tunglfarinu er
engin myndavél heldur fímm vís-
indatæki sem ætlað er að leiða í ljós
efnasamsetningu tunglskorpunnar
og innri kjama tunglsins, þefa uppi
gasútgufun, mæla leita málma,
mæla segulsvið, þyngdaraflsfrávik
og leita vatns. Er þeim fyrirkomið á
þremur 2,5 metra löngum örmum
sem standa út úr tunnulaga farinu.
Tunglkönnuði er ætlað að leita
svara við fjölda spurninga sem ekki
fengust svör við í sex mönnuðum
ferðum Apollo-geimfara til tunglsins
fyrir röskum aldarfjórðungi, einkum
því hvort vatn er að finna á hnettin-
um.
Vísindamenn telja að frosið vatn
kunni að fínnast í jarðvegi á suður-
pól tunglsins þar sem sólar gætir
aldrei en geislar hennar hafa gert
önnur svæði tunglsins að eyðimörk.
Mælingar úr Klementínu, rann-
sóknarfari bandaríska varnarmála-
ráðuneytisins árið 1994, bentu á sín-
um tíma til þess að vatn leyndist
þar. Fullvíst þykir að vatn hafi ekki
myndast á tunglinu en öllu heldur
borist þangað með halastjömum úr
ís og ryki sem dunið hafa á yfirborði
þess á milljörðum ára. Allar líkur
eru á því að það hafi gufað upp á
svæðum sem snúa að sólu en hins
vegar varðveist í fimbulkulda á
botni djúpra gíga í nágrenni suður-
pólsins þar sem sólar nýtur aldrei
við.
Gert er ráð fyrir að fyrstu upplýs-
ingar berist frá Tunglkönnuði strax
í næstu viku en honum er ætlað að
vera á braut sinni í eitt ár og rann-
saka allt yfirborð tunglsins úr þeirri
hæð, bæði þá hlið er snýr að jörðu
og bakhliðina. Að því búnu er ráð-
gert að farið lækki braut sína í 10
km hæð og haldi mælingunum
áfram meðan eldsneyti endist en bú-
ist er við að það geti dugað í sex
mánuði á þeirri braut. Að því búnu
mun Tunglkönnuður síga niður á yf-
irborð tunglsins og brotlenda þar.
Getur fundið
bolla vatns
Vísindamenn NASA bíða í ofvæni
eftir mælingum orku- og massagrein-
is, nifteindasjár, sem leita mun
merkja um vatn á heimskautasvæð-
um tunglsins. Hann á að geta fundið
ís þó vatnsmagnið í einum rúmmetra
jarðvegs nemi ekki nema einum
bolla.
Finnist ís á suðurpólssvæðinu
kann það að hafa mjög jákvæð áhrif
á hugsanlega byggingu mannaðrar
rannsóknarstöðvar á tunglinu í fram-
tíðinni. I því sambandi skiptir og
máli hvort Tunglkönnuður finni
vetni, helíum og járn í jörðu tungls-
ins, en á þessu stigi er það talið for-
senda þess að byggð verði miðstöð til
geimrannsókna, stökkpallur út í sól-
kerfið, og jafnvel vísindaþorp á
tunglinu.
Vísindamönnum hefur verið áfram
um að hefja aftur tunglferðir því
hnötturinn er þeim þrátt fyrir allt að
verulegu leyti hulin ráðgáta ennþá.
Gagnaöflun Appollo-leiðangranna
sex, sá síðasti var farinn 7. desember
1972, takmarkaðist aðeins við mið-
baugssvæði tungslsins og þá voru
einungis 25% yfírborðs þess rannsök-
uð. Tunglkönnuði er ætlað að fylla í
eiðumar og gott betur því miklar
vonir eru bundnar við ferð hans. Bú-
ist er við að hann skili í raun marg-
falt meiri árangri en Apollo-leið-
angrarnir því hann mun rannsaka
allt yfirborð tunglsins og skyggnast
langt inn fyrir það.
Aska geimvísinda-
manns með
Með í för Tunglkönnuðar verður
ein únsa, 28 grömm, af ösku banda-
ríska geimvísindamannsins Gene
Shoemaker, sem lést í bílslysi í
Ástralíu í fyrra. Hann vann við fyiri
tunglferðaáætlun NASA og rannsak-
aði vísindagögn úr öllum ferðum
mannaðra og ómannaðra tunglfara,
fyrst Ranger-faranna er mddu braut-
ina fyrir ferðum Apollo-geimfara
þangað. Aska Shoemakers mun að
líkindum dreifast er Tunglkönnuður
brotlendir á tunglinu um mitt næsta
ár.
TUN GLKÖNNUÐUR
á braut sinni umhverf-
is tunglið eins og
teiknarar NASA sjá
farið fyrir sér. Ut úr
tunnulaga farinu, sem
er 1,2 metrar á hæð,
ganga þrír 2,5 metra
langir armar sem á
eru fimm vísindatæki
sem sinna munu
margskonar mæling-
um á tunglinu, allt frá
yfirborði þess og inn
að kjarna.
Shoemaker
ELDFLAUG af
gerðinni Aþena hef-
ur sig á loft á Can-
averalhöfða í fyrri-
nótt með tunglfar i
trjónunni.