Morgunblaðið - 01.02.1998, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 1. FEBRÚAR 1998 11
kirtlavandamál, geðræn vandamál,
taugasjúkdóma, öndunarfæra-
vandamál, meltingarfæravanda-
mál, hjartasjúkdóma, húðvanda,
stoðkerfisvanda eða ýmis ósértæk
vandamál eða líkamleg einkenni,"
segir hann.
Einnig kemur fram að á hverjar
1.000 konur sé ávísað 52% meira af
lyfjum en á jafn marga karla.
„Notkun getnaðarvarnalyfja og
hormónalyfja skýrir ekki þennan
mun,“ segir hann jafnframt og
spyr hvort þörf sé á slíkri lyfja-
notkun.
Þegar komið er yfir 65 ára aldur
er þreföldun á geðrænum sjúk-
dómum hjá konum, og notkun á
lyfjum sem hafa áhrif á taugakerf-
ið, það er róandi, kvíðastillandi,
svefn-, geð- og verkjalyfja er áber-
andi mun meiri hjá konum en körl-
um, eða 784 lyfjaávísanir á hverjar
1.000 konur samanborið við 498
hjá jafn mörgum körlum. „Sjálf-
sagt er ekki ein einhlít skýring á
þessu en margt í aðstæðum
kvenna getur vafalaust ýtt undir
notkun róandi og kvíðastillandi
lyfja hjá þeim umfram karla, svo
sem ábyrgð, staða í fjölskyldu,
menntunar- og eða úrræðaleysi og
lítil stjórn á umhverfi,“ bendir
Þorsteinn á.
Meðalævilengd er einn sá mæli-
kvarða sem notaður er til þess að
meta almennt heilbrigðisástand
þjóðar segir Sigríður Vilhjálms-
dóttir Jjjóðfélagsfræðingur á Hag-
stofu Islands. Meðalævi kvenna er
lengri en karla nánast alls staðar í
heiminum en forskot kvenna á
karla hefur minnkað á Islandi á
undanfómum árum, úr rúmum sex
árum í um það bil fjögur. Islenskar
konur og höfðu um tíma hæstu
meðalævi í heiminum og voru árið
1985 í öðru sæti á eftir japönskum
konum. Tíu árum síðar eru ís-
lenskar konur 10. sæti miðað við
konur í 29 löndum OECD, hvað
það varðar.
14% kvenna þjást af
fæðingarþunglyndi
íslenskar konur eru með næst-
hæstu dánartíðni á Norðurlöndum
vegna illkynja æxla og dánartíðni
vegna lungna- og brjóstakrabba-
meins er mjög há hér á landi í
samanburði við önnur Evrópulönd
að mati Sigríðar. „Islenskar konur
voru í 9. efsta sæti fjörutíu Evr-
ópuþjóða hvað varðar staðlaða
dánartíðni vegna brjóstakrabba-
meins árið 1994 og í 6. sæti ef ein-
göngu er miðað við konur undir 65
ára. Sama ár voru íslenskar konur
ásamt dönskum með hæstu dánar-
tíðni kvenna í Evrópu vegna
lungnakrabbameins, hvort sem lit-
ið var á heildina eða 64 ára og
yngri,“ segir hún. Hefur dánar-
tíðni vegna lungnakrabbameins tí-
faldast hérlendis á undanfórnum
árum.
Önnur vandamál sem konur
glíma við eru fæðingarþunglyndi
en 14% kvenna sýna slík einkenni
eftir barnsburð og ná sjaldnast at-
hygli heilbrigðisþjónustunnar að
sögn og þá er heimilisofbeldi al-
gengt vandamál á íslandi eins og
nýleg könnun sýnir. Konur sem
búa við ofbeldi leita oftar til starfs-
fólks í heilbrigðisþjónustunni og
nota jafnframt meira af svefnlyfj-
um og róandi lyfjum.
Tillögur gerðar
um úrbætur
Upplýsingaöflun um heilsufar
íslenskra kvenna er nú lokið að
sögn Daggar Pálsdóttur ráð-
stefnustjóra og gerð tillagna um
úrbætur næsta skref nefndar heil-
brigðisráðuneytisins. Heilsa kon-
unnar hefur ekki bara áhrif á líf
hennar sjálfrar heldur fjölskyld-
unnar og þar með þjóðfélagsins
alls segir Dögg og spyrja má
hvaða úrræði séu önnur fær en að
afmá launamun, minnka vinnuálag,
jafna verkaskiptingu og að heil-
brigðiskerfið höggvi að rótum þess
vanda sem við er að glíma í stað
þess að einblína á sjúkdómsein-
kenni og lyijagjöf.
Kannski gömul sannindi en fylli-
lega tímabær.
Nýtt landnám íslenskra
bókmennta í Þýskalandi
Kárason

jucnUominc”^
MJÖG vaxandi áhugi er nú
á íslenskum bókmennt-
um í Þýskalandi. Á þessu
ári munu að líkindum
koma út 10-12 nýjar íslenskar skáld-
sögur á þýsku, auk allmargra sem
verða endurútgefnar í kiljuformi.
Það þykir tíðindum sæta að íslensk-
ar bókmenntir eru nú gefnar út hjá
stórum og öflugum forlögum í
Þýskalandi, en það tryggir almenna
útbreiðslu bókanna og mikla kynn-
ingu. Ef vel gengur getur þvi verið
um að ræða umtalsverðar fjárhæðir
sem koma í hlut höfundanna, en
þýski bókamarkaðurinn er einn sá
stærsti í heimi.
Þjóðverjar þýða allra þjóða mest
úr öðrum málum og undanfarinn
aldarfjórðung hafa suður-
amerískar bókmenntir verið
fyrirferðarmiklar þar sem
annars staðar. En í kjölfar
velgengni Josteins Gárders
og Peters Hoegs hafa þýskir
útgefendur tekið að svipast
um eftir fleiri norrænum höf-
undum og þ.á m. íslenskum.
Það er samdóma álit þeirra
sem til þekkja að fyrir 5-10 ár-
um hefði ekki þýtt að bjóða
þýskum útgefanda bók eftir ís-
lenskan höfund.
Áhugi á norrænum bók-
menntum dofnaði mjög í Þýska-
landi á árunum eftir síðari
heimsstyrjöldina vegna þess
hvernig nasistar höfðu notað
norræn menningartengsl í
áróðri sínum, t.d. í skólum
landsins. Það fengu því ýmsir
óbragð í munninn þegar minnst
var á hinn norræna menningar-
arf. Þetta heyrir sögunni til og
ósvikinn áhugi sýnist nú vera á
norrænum samtímabókmennt-
um meðal ungs fólks í Þýska-
landi.
Við þessi breyttu skilyrði
kemur í gagnið brautryðjenda-
starf hugsjónamanna sem aldrei
hafa látið merkið niður falla og
sinnt norrænum fræðum og
stundað þýðingar í skjóli há-
skóla sinna. Það má segja að
þeir menn hafi undirbúið jarð-
veginn fyrir það sem nú er að
gerast. Þá hefur sú kynslóð ís-
lenskra útgefenda sem kom
fram á sjónarsviðið á síðasta
áratug verið dugmikil við að
kynna íslenskar bókmenntir er-
lendis. í sókninni á Þýskalands-
markað hafa stjómvöld auk
þess stutt dyggilega við bakið á
útgefendum og höfundum, t.d.
menntamálaráðuneytið, bók-
menntakynningarsjóður og ís-
lenska sendiráðið i Bonn.
Það sem mestum tíðindum sætir
nú er að þýskir útgefendur virðast
hafa raunverulega trú á að það sé
unnt að markaðssetja íslenskar bók-
menntir í landi sínu. íslenskar bók-
menntir eru þvi að koma út í fyrsta
sinn á erlendri grund á jafnréttis-
grundvelli eða á sínum eigin forsend-
um. Það er ekki lengur litið á þær
sem einhvers konar afdalabókmenntr
u sem ekki sé hægt að gefa út nema
á áratuga fresti með styrk frá
UNESCO. Þýskir útgefendur gefa
þessar bækur út vegna þess að þeir
telja að þær eigi erindi á markaðinn
og geti hugsanlega slegið í gegn.
Þýsku útgefendurnir hafa al-
mennt leitað eftir útgáfurétti á fleiri
en einni bók þeirra höfunda sem
þeir hafa sýnt áhuga á að fá í sínar
raðir, en það hefur jafnan verið
gangurinn þegar íslenskir höfundar
hafa verið gefnir út erlendis að þar
hefur einungis verið um eina bók að
ræða. Mjög fagmannlega er og að
útgáfu íslensku bókanna staðið. Höf-
undamir og verk þeirra em kynnt
rækilega í sérstökum bæklingum og
skipulagðar em upplestrarferðir. I
flestum tilvikum standa stór og öfl-
ug forlög að útgáfunni og bækurnar
koma bæði út innbundnar og í kilj-
um og er dreift í allar bókabúðir
landsins. Af öllu þessu leiðir að um
íslensku bækurnar er nú skrifað í
*
A fjórða áratugnum virtist sem íslenskur
sagnaskáldskapur væri að ná fótfestu í
Þýskalandi. Þá komu þar m.a. út verk
Gunnars Gunnarssonar, Guðmundar Kam-
bans, Halldórs Laxness og Kristmanns
Guðmundssonar. I grein Jakobs F. Ásgeirs-
sonar kemur fram að teikn séu á lofti um
að slíkir tímar séu að ganga í garð aftur.
Gudmundss

StJktk*rt(Jnt<£U.lr*+-'0*í’cmí. tiSt *i'-bklHi,if «•>'Jw Jbt*rrS>
awr-Jafe
XsttáfOm tt&e. jttmjMÁ j/m tenww, *irj*r Jsmívfv rtáhmfik fltfí tt
•Arme WirHUbkeit. tic nitifi« scbr tcbwer
úe.m&sA cs«.ar
TK^trmr >
»*• Vcr vatissíww^.wv '
m N M
DÆMI um hvernig þýsk forlög kynna íslenskar bókmenntir í Þýskalandi um þessar
mundir. Bækur Einars Kárasonar og Einars Más Guðmundssonar, Heimskra manna
ráð og Englar alheimsins, koma út um líkt leyti í vor og í kjölfarið hafa verið skipu-
lagðar upplestrarferðir með þeim um Þýskaland, Sviss og Austurríki.
stærstu og virtustu blöð og tímarit
Þýskalands.
Á undanfomum árum hafa komið
þar út margar ljóðabækur íslenskra
skálda, svo sem eftir Matthías Jo-
hannessen, Stefán Hörð Grímsson og
Ingibjörgu Haraldsdóttur, auk ný-
legrar glæsiútgáfu á ljóðum Snorra
Hjartai-sonar með lýsingum þýsks
vatnslitamálara. Það eru þó sagna-
skáldin sem virðast hafa náð trausta-
stri fótfestu í Þýskalandi. Á þessu ári
munu koma út eftirtaldar skáldsög-
ur:
Heimskra manna ráð eftir Einar
Kárason, Englar alheimsins eftir
Einar Má Guðmundsson, íslandsfór-
in eftir Guðmund Andra Thorsson,
Hjartastaður eftir Steinunni Sigurð-
ardóttur, Mávahlátur eftir Kristínu
Marju Baldvinsdóttur, Grámosinn
glóir eftir Thor Vilhjálmsson, Svan-
urinn eftir Guðberg Bergsson, Með-
an nóttin líður eftir Fríðu Á. Sigurð-
ardóttur og Gunnlaðar saga eftir
Svövu Jakobsdóttur. Þá er talið lík-
legt að Englajól eftir Guðrúnu
Helgadóttur og Brian Pilkington
muni koma út fyrir jólin og hugsan-
lega einnig Sniglaveisla Olafs Jó-
hanns Ólafssonar. Ennfremur er um
þessar mundir verið að ganga frá
samningi um útgáfu á Stúlkunni í
skóginum eftir Vigdísi Grímsdóttur
og er ráðgert að hún verði gefin út í
lok þessa árs eða í upphafi næsta árs.
íslandsáhugi Þjóðverja nær líka
til annarra bókmenntagreina. Á síð-
asta ári kom t.d. út í Þýskalandi þýð-
ing á bók Garðars Sverrissonar Býr
íslendingur hér? og mun það vera
fyrsta íslenska ævisagan sem kemur
út í Þýskalandi. Þá gerði Forlagið á
síðasta ári samning um útgáfu á Ijós-
myndabók Sigurgeirs Sigurjónsson-
ar, íslandslagi, og mun það vera
stærsti útgáfusamningur sem gerður
hefur verið um íslenska bók, en sam-
kvæmt honum voru prentuð 30.000
eintök af bókinni.
í sama mund og íslenskum sam-
tímabókmenntum er gefinn aukinn
gaumur í Þýskalandi hefur vaxið
mjög áhugi Þjóðverja á íslenskum
fombókmenntum og á verkum Hall-
dórs Laxness. Diederichs-forlagið
hefur hleypt af stokkunum risavax-
inni útgáfu á íslenskum fomsögum í
ritstjóm Kurts Schiers. Þarna er um
að ræða mjög vandaðar útgáfur með
nýjum þýðingum, formálum og skýr-
ingum fræðimanna.
Þá hefur Steidel-forlagið nú gefið
út ellefu bækur Halldórs Laxness í
nýrri útgáfu. Þar er ýmist um að
ræða nýjar þýðingar Huberts
Seelows eða endurskoðun hans á
eldri þýðingum. Nýlega kom
Brekkukotsannáll út í þýðingu
Seelows og hann vinnur nú að þýð-
ingu Heimsljóss. Útgáfa þessi hefur
vakið mikla athygli og um Laxness
hefur verið skrifað í stærstu dagblöð
Þýskalands jafnan á þeim nótum að
hann sé einn af risum evrópskra
tuttugustu aldai- bókmennta. Bæk-
urnar eru gefnar út hvort tveggja
innbundnar og í kilju, en í sumum til-
vikum er um margar útgáfur að
ræða, t.d. kom íslandsklukkan út á
fáum árum innbundin á almennum
markaði, innbundin í stórum bóka-
klúbbi, innbundin í sérstakri ritröð í
öðrum klúbbi og í tveimur kiljuútgáf-
um.
Steidel-forlagið var lítið forlag
í vexti þegar forráðamenn Vöku-
Helgafells veðjuðu á það fyrir
u.þ.b. tíu árum sem framtíðarút-
gefanda Halldórs Laxness. Nú
er Steidel með virtustu forlög-
um í Þýskalandi, gefur út þekkt
bókmenntatímarit og hefur
meðal annars Giinther Grass á
sínum snærum. í haust hleypir
Steidel af stokkunum nýrri
röð íslenskra samtímabók-
mennta og munu bækur Guð-
bergs og Fríðu m.a. koma út í
þeim flokki.
Sókn íslenskra rithöfunda
á Þýskalandsmarkað tengist
ekki framgangi íslenskra
bókmennta á Norðurlönd-
um, þótt það hafi e.t.v.
hjálpað óbeint að geta sagt
að tiltekinn höfundur hafi
komið út hjá kunnu forlagi
á Norðurlöndum. Það er
því um að ræða milliliða-
lausan samgang í þessum
efnum milli Islands og
Þýskalands. Norræni
markaðurinn hefur ekki reynst
okkur sá stökkpallur á stærri
markaði sem ýmsir höfðu von-
að. Það skiptir t.d. engu máli í
Englandi að segja frá því að
bók hafi verið vel tekið á Norð-
urlöndum. Ef minnst er á
Norðurlönd við enskan bókaút-
gefanda koma undireins upp í
huga hans orð eins og „boring“
eða „gloomy" - þ.e. leiðinlegur
eða niðurdrepandi drungi! Það
er hins vegar vel hugsanlegt að
Þýskalandsmarkaður geti opn-
að íslenskum höfundum leið inn
á hinn stóra enskumælandi
markað, þar sem Ólafur Jóhann
Ólafsson hefur einn íslenskra
höfunda haslað sér völl. Halldór
Guðmundsson, útgáfustjóri
Máls og menningar, telur að
Þýskaland sé bæði í menning-
arlegum og viðskiptalegum
skilningi lang mikilvægasti
markaðurinn fyrir okkur um
þessar mundir. Raunar sætir
furðu að íslendingar skuli ekki hafa
beint meira sjónum sínum til Þýska-
lands. Þjóðverjar vita almennt mik-
ið um Island og hafa áhuga á ís-
landi, ennþá hittir maður á ferð í
Suður-Þýskalandi unglinga sem les-
ið hafa Nonnabækurnar og allir
þekkja til íslenska hestsins. Hvergi
er betra úi-val ferðabóka um ísland
en í þýskum bókabúðum. íslenskir
óperu- og ljóðasöngvarar hafa átt
góðu gengi að fagna í Þýskalandi.
Jafnvel hinar leiðinlegu íslensku
bíómyndir falla í góðan jarðveg í
Þýskalandi. Þarna er því um að
ræða geysistóran markað sem er
raunverulega móttækilegur fyrir ís-
lenskri menningu. Hlutur íslenskrar
menningar á alþjóðavettvangi væri
áreiðanlega annar ef íslensk börn
hefðu verið látin læra þýsku í stað
smáþjóðarmálsins dönsku.
Of snemmt er enn um það að
segja hver framvindan verður.
Ofangreind útgáfa á íslenskum sam-
tímaskáldskap er tilraun - og
áframhaldið ræðst náttúrlega af því
hvaða viðtökur þessar bækur fá.
„En það þekkja engir betur aðstæð-
ur en heimamenn og þeir hafa aug-
Ijóslega tröllatrú á þessu,“ segir Jó-
hann Páll Valdimarsson, útgáfu-
stjóri Forlagsins. „Það er því full
ástæða til bjartsýni,“ bætir hann
við.