Morgunblaðið - 01.02.1998, Side 24

SUNNUDAGUR 1. FEBRUAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
HÚSAKYNNI Slysavarnafélags íslands við Grandagarð í Reykjavík voru tekin í notkun 1960. Myndin var tekin áður en breyting var
gerð á húsinu fyrir skömmu. Bátaskýlið inni í húsinu, „Gatið“, er þarna enn á sfnum stað en bátur sjóbjörgunarsveitarinnar innan
Reykjavikurdeildarinnar Ingólfs var hífður upp í skýlið með trissum á svölunum sem sagðar eru hafa sligað svalirnar. Það er að
minnsta kosti rétt að nokkur halli er á svalagólfinu.I Reylqavík er yfirstjórn samtakanna og þar er innt af hendi ýmis þjónusta við
deildirnar úti um allt land, veittar upplýsingar og ráðgjöf og séð um ýmsa samræmingu.
BJÖRGUNARSVEITAMENN við þjálfun og
æfingar, „slösuðum" manni veitt aðhlynning
við erfiðar aðstæður. Sumar sveitir sérhæfa
sig f sjóbjörgun, aðrar í Iandbjörgun. Margar
annast hvorttveggja.
í
I
l
I
L
1
l
I
Sjálfboðaliðar
gegn háskanum
Slysavamafélag íslands er 70 ára um þessar mundir. í grein
Kristjáns Jónssonar kemur fram að auk hefðbundinna slysa-
varna annast félagið í samstarfí við Landsbjörg aðstoð við
fólk sem lendir í lífsháska og rekur einnig Tilkynningaskyld-
una og Slysavarnaskóla sjómanna.
SAGT hefur verið að mann-
tjón íslendinga vegna sjó-
slysa um síðustu aldamót
hafi verið svo mikið að jafn-
ast hafi á við tap þjóða í styrjöldum.
í upphafi 20. aldar urðu átakanleg
slys, meðal annars strandaði Kútter
Ingvar rétt við Reykjavík. Bæjarbú-
ar horfðu með skelfingu á dauða-
strið 20 skipverja sem hurfu í
öldurótið rétt hjá Viðey, ekkert var
hægt að gera þeim til hjálpar vegna
óveðursins. Engin tæki voru til, eng-
inn þjálfaður mannskapur. í Hala-
veðrinu 1925 fórust tveir togarar og
tugir sjómanna létu lífið. Tollur Æg-
is var hár.
Fiskifélagið fór nú að huga að
slysavörnum og nokkrum árum síð-
ar, 29. janúar 1928, var Slysavarna-
félag íslands stofnað á opnum borg-
arafundi með það að markmiði að
sporna við slysum og hjálpa þeim
sem lenda í háska. Félagið sannaði
tilverurétt sinn þegar árið 1931.
Liðsmenn þess í Grindavík notuðu
þá fluglínutæki til að bjarga áhöfn
franska togarans Cap Fagnet sem
strandað hafði í ofviðri og miklu
brimi. Arið 1937 var smíðað björg-
unarskip í Danmörku fyrir félagið.
Var skipið leigt ríkissjóði og notað
til björgunar og landhelgisgæslu.
Sama ár var starfssviðið víkkað og
ákveðið að vinna einnig að björgun
og slysavörnum á landi.
Óvenjulegt
skipulag
í grannlöndunum eru slysavarnir
skipulagðar með ýmsum hætti en al-
gengast er að starf við björgun sé á
hendi hersins, víða starfa þó samtök
eða stofnanir sem sjá um björgun
við strendur. Það mun vera fátítt að
frjáls félagasamtök annist björgun
úr lífsháska jafnt á landi sem á sjó
ásamt slysavörnum eins og hér er
reyndin með samstarfi Slysavarna-
félagsins og Landsbjargar sem
björgunarsveitir nokkurra samtaka
mynduðu. Hér eru þessi mál því nær
öll undir einum hatti.
Samstarf félaganna tveggja hefur
staðið frá því í desember 1993 og var
markmiðið að efla björgunarstarf í
landinu. Björgunarskóli félaganna
var stofnaður 1994. Þar er séð um
fræðslu og þjálfun liðsmanna björg-
unarsveitanna en einnig fer fram
kennsla í slysavarna-, öryggis- og
félagsmálum. Slysavarnafélagið á
fulltrúa í Slysavamaráði, Siglinga-
málaráði og Umferðarráði auk
margra annarra stofnana og sam-
taka.
Meðal helstu baráttumála Slysa-
vamafélagsins hefur verið björgun-
arskip í hvem landshluta og er þá
átt við fullbúið skip sem getur farið
alllangt á haf út ef þörf krefur. Arið
1996 var ákveðið að félagið keypti
fimm skip en fyrir átti það þrjú, í
Sandgerði, Grindavík og Reykjavík.
Nýju staðirnir em Rif, ísafjörður,
Siglufjörður og Neskaupstaður;
björgunarskip kemur á Raufarhöfn í
vor.
Landfræðileg dreifing skipanna
er hugsuð sem net, athafnasvæði
þeirra á að vera nógu stórt til þess
að hvergi séu umtalsverð hafsvæði
sem netið nái ekki yfir. Auk þessara
öflugu skipa er fjöldi smærri björg-
unarbáta um allt land. Þótt þyrlur
séu ómetanleg tæki era þær mun
dýrari en skipin og þá ekki síst
reksturinn. Stundum er líka hægt að
nota björgunarskip þótt veður hamli
fór þyrlu.
Oft hefur verið gagnrýnt að kryt-
ur séu á milli margvíslegra sjálf-
boðafélaga og samtaka sem láta til
sín taka á sama sviði þótt allir eigi
sér gott markmið og vilji leggja
fram sinn skerf. Er bent á að um tví-
verknað geti verið að ræða, slegist
sé um fjárstuðning, boðskipti verði
flókin þegar mikið liggi við. Bent er
á að samstarf Slysavarnafélagsins
og Landsbjargar sé dæmi um það
sem koma skuli en það hefur að
sögn viðmælenda blaðamanns geng-
ið ágætlega.
Þúsundir virkra félaga
Slysavarnafélagið er nú meðal öfl-
ugustu sjálfboðaliðasamtaka á land-
inu, skráðir félagar nær 20.000 í 220
deildum. Þúsundir manna taka virk-
an þátt í starfinu. Það skiptist eftir
viðfangsefnum í slysavarnasveitir,
björgunarsveitir og unglingadeildir.
Björgunarsveitimar eru alls 90,
liðsmenn þeirra era ávallt í við-
bragðsstöðu séu þeir á annað borð
heima.
Leitar- og björgunarmiðstöð
Slysavarnafélagsins í Reykjavík sér
um að gera sveitunum viðvart og er
notaður ákveðinn kóði eða lykilorð til
að útskýi-a eftir föngum hvað um sé
að ræða og hve alvarlegt og mikil-
vægt útkallið sé, hvers eðlis viðfangs-
efnið sé. Vakt er allan sólarhringinn í
miðstöðinni og þar er yfirstjórn
björgunarstarfa á sjó og landi í sam-
vinnu við Almannavarnir, Landhelg-
isgæsluna og Flugmálastjórn. Tölvu-
samband er við SKÝRR, Vegagerð
ríkisins og fleiri aðila.
Fyrir tveim áram var tekinn í
notkun nýr hugbúnaður hjá miðstöð-
inni sem gerir starfsmönnum hennar
kleift að koma boðunum áleiðis með
skjábúnaði þar sem tölvumúsin er
notuð til að smella í viðeigandi reiti á
valmynd. Er þá ekki um neinar sím-
hringingar að ræða, boðin berast
samstundis á staðinn til stjómenda
viðkomandi sveita og liðsmanna
þeirra.
Slysavarnadeildir era einnig 90 og
deilast í karladeildir, kvennadeildh’
og blandaðar deildir. Liðsmenn
þeiira vinna að slysavömum, al-
menningsfræðslu, fjáröflun og ýms-
um stuðningi við björgunarsveitirn-
ar.
í unglingadeildunum, sem era 40,
vinna hundrað unghnga á aldrinum
14-18 ára. Fá þeir þjálfun í björgun
og slysavömum auk fræðslu í félags-
málum. Þegar starfinu í unglinga-
deildunum lýkur geta þeir gengið í
björgunar- eða slysavamasveitimar.
Ungmennin taka einnig þátt í sam-
starfinu Ungt fólk í Evrópu, sem ^
kostað er af Evrópusambandinu og
hafa fulltrúar deildanna heimsótt fé- |
laga sína á Norðurlöndum, í
Skotlandi og Hollandi.
Slysavai-nafélagið hefur um langt
skeið tekið þátt í alþjóðlegu samtarfi
og á aðild að Alþjóðasamtökum sjó-
björgunarfélaga og ýmsum öðram
samtökum, norrænum og evrópsk-
um. Þess má geta að félagið hefur
síðustu árin átt gott samstarf við
bresku strandgæsluna og er í banda- r
rískum samtökum, NASAR, sem eru
samstarfsvettvangur um björgunar-
mál vestra.
Félagið rekur 80 neyðarskýli víðs
vegar um landið, við strendur og á
fjallvegum. Borið hefur á því að skýl-
in væru notuð sem áningarstaðir af
ferðafólki og búnaður eins og fjar-
skiptatæki hafa jafnvel horfið. Gerð
var tilraun á Homströndum í sumar »
með að hafa söfnunarbauka í fimm
skýlum og draga úr misnotkun á
skýlum og var umgengni mun betri
en áður, að sögn talsmanna félags- *
ins.
Lengi hefur verið rætt um að
fækka skýlum og flytja sum á nýja
staði. Er málið nú til athugunar í
björgunarráði félagsins. Ljóst er að
breyttar aðstæður, stóraukinn fjöldi
ferðafólks á afskekktum svæðum,
björgunarþyrlui- og bylting í fjar- _
skiptatækni með farsímavæðingu
valda því að endui’meta þarf stað-
setningu skýlanna og þörfína fyrir ■
þau. ■
„Mörgum finnst að inn í skýlin '
ættu helst engir að fara nema skip-
brotsmenn," segir Esther Guð-
mundsdóttir, framkvæmdastjóri fé-
lagsins og segir menn ekki ákveða
breytingar í þessum efnum í skynd-
ingu. Nokkur íhaldssemi ríki eins og
eðlilegt sé í jafn gömlum samtökum.
Oft hafi félagar lagt hart að sér við
að koma upp skýlum og þyki sárt að
sjá þau hverfa. Skýlin geti því verið |
nokkurt tilfinningamál.
1
Slysavarnaskóli og Tilkynn-
ingaskyldan
Slysavai-nafélagið hefur frá 1985
rekið Slysavamaskóla sjómanna í
skólaskipinu Sæbjörgu og Tilkynn-
ingaskylduna sem verktaki fyrir rík-
ið og fær til þess fjárstyrk. Kostirnir
við að nota skólaskip eru m.a. að
hægt er að halda námskeið á útgerð-
arstöðunum sjálfum, sigla skólastof- !
unni á milli staða.
Sæbjörg er lítið skip og hentar ,
EINN af starfsmönnum Tilkynningaskyldunnar, Ólafur Ársælsson
varðstjóri, að störfum. Fimm manns skipta með sér vöktum hjá Til-
kynningaskyldunni og Leitar- og björgunarmiðstöðinni sem er í sömu
vistarverum. Sex vinna við Slysavarnaskóla sjómanna í Sæbjörgu, alls
eru stöðugildi hjá Slysavarnafélaginu rúmlega 30.