Morgunblaðið - 01.02.1998, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 1. FEBRÚAR 1998
SKOÐUIM
MORGUNBLAÐIÐ
Möguleikar skógræktar
til að binda koltvísýring
MIÐAÐ við spár um
útstreymi gróðurhú-
salofttegunda vegna
athafna okkar íslend-
inga verður hægara
sagt en gert að standa
við þá takmörkun á
aukningu á útstreymi
sem varð endanleg
niðurstaða Kyoto-
fundarins. Það er að
íslendingar megi ekki
auka útstreymið
meira en 10% miðað
við sem það var árið
1990.
í samningnum er
ákvæði sem leyfir
þjóðum heims að
draga frá heildarútstreyminu þá
bindingu sem á sér stað m.a. við
skógrækt sem stofnað er til eftir
1990. Því er vert að velta því fyr-
ir sér hvort og hve mikið skóg-
rækt á íslandi getur bundið af
koltvísýringi (C02).
C02 bundið í viðnum
Allir taka eftir því að tré vaxa
á hveiju ári og sá vöxtur bætist
við það sem fyrir er. Með öðrum
orðum þá gildna trén og hækka.
Sama gerist neðanjarðar; ræturn-
ar lengjast og gildna. Vöxtur
tijánna er því nokkuð ólíkur vexti
þess jarðargróðurs sem visnar á
hveiju hausti og vex upp í svipaða
stærð aftur á næsta ári.
Tré verða afar gömul og verða
sum þeirra elstu lífverur á jörð-
inni. Ekki er enn vitað hve háum
aldri þær tijátegundir sem
ræktaðar eru hér á landi munu
ná en nokkuð ljóst er að flestar
þeirra munu eiga sitt meginvaxt-
arskeið áður en trén ná 80-120
ára aldri. í skógrækt er þetta
meginvaxtarskeið kallað lota og
lotulengdin er sá tími sem það
tekur trén að ná fullum þroska
áður enn vöxturinn fer að minnka
að ráði og trén fara að reskjast.
Trén eru oftast felld á þessum
aldri og notuð sem efniviður í alls
kyns hluti, byggingar og iðnað.
Eitt örsmátt fræ verður á 100
árum stórt tré og þar af er helm-
ingur kolefni sem er unnið úr and-
rúmsloftinu. Því er talað um að
skógrækt bindi C02 úr andrúms-
lofti og vinni gegn gróðurhúsa-
áhrifum.
Hægt er að áætla hve mikið
skógrækt á íslandi bindur af C02.
Vitað er u.þ.b. hvað tijátegundim-
ar vaxa mikið á einni lotu og með
því að deila heildarvextinum upp
í lotulengdina fæst hve mikið hver
flatarmálseining skógar vex á
hveiju ári. Þennan vöxt er síðan
hægt að umreikna yfir í bundinn
koltvísýring.
Talið er að skógrækt á íslandi
bindi þannig að meðaltali um 3,7
tonn C02 á hveiju ári á hveijum
ha.
í raun er vöxturinn og þar af
leiðandi C02-bindingin ekki jöfn
alla lotuna. Fyrst eftir gróðursetn-
ingu er vöxturinn mjög lítill en við
30 til 40 ára aldurinn er hann
búinn að ná hámarki og fer eftir
það að minnka aftur.
í alþjóðlegum reglum um C02-
bindingu er samt sem áður oftast
miðað við meðalársbindingu á
hverri lotu.
Til þess að lýsa möguleika skóg-
ræktar til bindingar C02 er best
að taka áþreifanleg dæmi sem
sýnd eru á meðfylgjandi skýr-
ingarmynd.
Bílar og önnur sam-
göngutæki standa fyr-
ir um 32% af mengun
gróðurhúsaloftteg-
unda á íslandi. Sam-
svarandi tala fyrir
fiskiskipaflota lands-
manna er um 33%. Sá
orkufreki iðnaður sem
stundaður er hér á
landi stendur fyrir um
18% af útstreymi
gróðurhúsaloftteg-
unda. Þessi tala á eft-
ir að hækka mikið
næstu misserin. Spár
gera ráð fyrir að eftir
nýbyggingar og
stækkanir sem þegar
eru ákveðnar auki útstreymið frá
þessum iðnaði um tæp 90%.
Kostnaður við C02
-bindingu í skógi
Ef tekið er mið af nýjustu kostn-
aðarútreikningum í skógrækt hér
Við sem hugsum í ára-
tugum, segir Arnór
Snorrason, höfum ekki
síst áhyggjur af geig-
vænlegum afleiðingum
gróðurhúsaáhrifa.
á landi, en það eru kostnaðarút-
reikningar vegna Suðurlands-
skóga, kostar um 226.000 kr. að
rækta hvern ha af nytjaskógi og
er þá tekin með allur kostnaður
s.s. þróunar-, rannsókna-, stjórn-
unarkostnaður ásamt kostnaði við
áburðargjöf fyrstu árin og fyrstu
grisjun skógarins. Miðað við 100
ára lotu bindur hver ha 370 tonn
af C02. Binding á hveiju tonni
kostar þá um 610 kr. að meðal-
tali yfír alla lotuna. Það má að
vísu benda á að nytjaskógur á
örugglega eftir að binda meira en
370 tonn á lotu því að þar sem
nytjaskógar eru ræktaðir er vöxt-
ur tijánna töluvert meiri en á
svæðum þar sem vaxtarskilyrðin
eru erfíðari.
Nefndar hafa verið ýmsar tölur
í sambandi við kaup á mengunar-
kvóta en slíkir kvótar hafa verið
kallaðir „heitt loft“. Með mengun-
arkvóta er átt við að það land sem
stendur sig betur í að minnka C02
mengun en samningar gera ráð
fyrir, getur selt landi sem ekki
getur staðið við samninginn „heitt
loft“ í ígildum C02 tonna. Ein tala
sem hefur verið nefnd er að verð-
ið á hveiju tonni af koltvísýringi
verði 15$ sem eru um 1.080 kr.
íslenskar. Þetta verð mun mótast
af framboði og eftirspurn og miðað
við tækni dagsins í dag er nokkuð
Ijóst að framboðið af „heitu lofti“
er síður en svo ótakmarkað.
Að vísu má hugsa þennan sam-
anburð á annan hátt sem hægt
væri að kalla skammsýnan saman-
burð. Viðmiðunarár Kyotosamn-
ingsins eru árin 2008-2012. Ef
aðeins er tekið mið af þeim hluta
lotunnar sem liðinn er fyrir enda
þess tímabils verður kostnaðurinn
við skógrækt að sjálfsögðu mun
meiri því að stofnkostnaðurinn
dreifíst þá ekki nema á örfá ár.
Hektari af skógi sem ræktaður er
í dag verður 16 ára árið 2007.
Kostnaður á hvert bundið tonn
verður fyrir þetta tímabil 3.800
Arnór
Snorrason
Gróðursetning skógarplantna og framsett áætlun
12 milljónir
10
I I II II I I
Gróðursetning samkvæmt áætlun um CO,-bindingu
|12 millj. skógarplantna á ári - gróðursett 13.380 ha.|
mt;..............J
kostnaður við framleiðslu plantna
til skóqræktar er 372 milljónir króna á ári
—
1990
1995
2000
2005
2010
2015
2020
2025
Kostnaðarviðmiðanir og þróun á tímabilinu
Miðað við 372 millj. kr. framlag:
2000 2005 2010 2015 2020 2025
Kostnaður á hvert útstreymt COj-tonn, kr. 120 117 114 113 111 108
Kostnaður á hvert bundið COj-tonn, kr. 6.347 3.071 2.025 1.511 1.205 1.002
Kostn. vegna útbl. einkabils á ári, kr. 612 598 582 574 564 550
Kostn. vegna útbl. togara á ári, þús. kr. 707,4 692,1 672,9 663,8 652,0 636,2
Kostn. v. 100.0001 álvers á ári, millj. kr. 15,6 15,2 14,8 14,6 14,4 14,0
Skóglendisaukning á Islandi við þessa skógrækt
120.000 hektarar
2005
2010
2015
2020 2025
Hugsanleg koltvísýringsbinding vegna skógræktar
150%
——• Áætuð aukning COz-útstreymis til 2025
■■ C02-binding 12 millj. plantna skógræktar á ári
~~ C02-útstreymi að frádreginni bindingu skógar
1990
1995
2000
2005
' I '
2010
2015
2020
2025
EINKABÍLLINN
TOGARINN
(Jafn mikið og frá .. bindur sama magn
JriEjOjnnkabílum^ ^^nroltvis^ring^
5.900 tonn af C021 ^ g00 ha skógur
ALVERIÐ
35.000 hektara
skógur
(Við 100.000 tonna
álframleiðslu)
(Samsvarar um
5%anág^uðuri^
kr. Þessi samanburður er eins áður
sagði skammsýnn því að ekkert
bendir til annars en að þjóðir heims
neyðist til, í næstu samningalotu,
að takmarka útstreymi
gróðurhúsaloftegunda enn frekar.
Áður en lengra er haldið er
nauðsynlegt að árétta það að skóg-
rækt hefur margvíslegan tilgang
og markmið sem tengjast á engan
hátt C02 bindigetu.
Þau eru:
1. Skógrækt til landgræðslu,
landbóta og endurheimt landgæða.
2. Skógrækt til skjóls.
3. Skógrækt til viðarnytja.
4. Skógrækt til útivistar.
5. Skógrækt til styrkingar
byggðar.
Gerðir hafa verið útreikningar
á arðsemi nytjaskógræktar hér á
landi og er ljóst að arðsemi er
fyrir hendi þó að hún sé lítil og
skili sér seint í vasa jjárfestanna.
Miðað við nýtingu almennings á
helstu útivistarskógum landsins
er framlegð þeirra einnig töluverð.
Binding koltvísýrings er nýr
kostur skógræktar og er hrein
ábót á aðra kosti sem hafa verið
teknir góðir og gildir fram til
þessa. Því er kannski hættulegt
að leggja fram útreikninga á
kostnaði við bindingu C02 með
skógrækt. Hægt væri að misskilja
slíka framsetningu og álykta sem
svo að skógrækt hér á landi hefði
engan annan tilgang en að binda
C02.
Að sama skapi má halda því
fram að það væri á hæsta máta
óeðlilegt að láta mengendur alfar-
ið standa undir skógrækt á ís-
landi. í ljósi þess er hér varpað
fram þeirri hugmynd að þáttur
C02 bindingarinnar standi aðeins
undir einum þætti í stofnkostnaði
skógræktar, það er framleiðslu
tijáplantna.
Framleiðsla skógarplantna er
stór hluti af stofnkostnaði við
skógrækt á íslandi eins og annars
staðar. Ef aftur er tekið dæmi frá
Suðurlandi er þar reiknað með að
meðalverð plantna verði um 31
kr. með VSK og meðalíjöldi
plantna á ha um 3.550 plöntur.
Þar verður kostnaður við plöntu-
framleiðsluna um 38% af stofn-
kostnaði skógræktarinnar. Að vísu
má benda á að í áætlunum Suður-
landskóga er stuðst við töluvert
hátt plöntuverð. Með aukinni
framleiðslu plantna má búast við
að plöntuverð lækki en það gerðist
einmitt þegar gróðursetning tók
mikinn kipp árið 1990. Fjöldi
plantna á ha er í tilviki Suður-
landsskóga töluvert meiri en geng-
ur og gerist. Skýringin á því er
að þar er verið að rækta nytjaskóg
sem þarf að vera þéttari til þess
að gefa af sér þau viðargæði sem
að er stefnt.
Á árinu 1996 voru framleiddar
um 4 milljónir skógarplantna en
það er nokkur lækkun frá árunum
þar á undan en frá 1990 hafa
verið framleiddar á bilinu 4 til 5
milljónir plantna árlega. (Sjá með-
fylgjandi mynd.)
Margir fá hroll þegar minnst
er á skattheimtu en samt sem
áður eru viss rök fyrir því að allir
sem menga borgi skatt í hlutfalli
við þá mengun sem þeir valda og
í hlutfalli við þann kostnað sem
af menguninni hlýst.
Hér er sett fram hugmynd um
þreföldun skógræktar á árinu
2000. Það vill segja að plöntufram-
leiðsla til skógræktar verði aukin
frá 4 milljónum plantna á ári í um
12 milljónir plantna. Síðan yrði
haldið áfram að framleiða um 12
milljónir árlega. Boginn er ekki
spenntur meira og þessi hugmynd
er mjög á hófsömum nótum. Miðað
við þær aðferðir sem eru notaðar
í skógrækt í dag eru margir
flöskuhálsar í ferlinu og óljóst
hvernig þeir yrðu leystir. Sem
dæmi um slíka flöskuhálsa má
nefna; skort á heppilegu fræi,
mannskap til gróðursetningar og
á landi til skógræktar. Hér verður
ekki gerð tilraun til að spá fyrir
um lausnir á slíkum vandamálum
og vel má vera að auka megi gróð-
ursetningu til muna frá þeirri hug-
mynd sem hér er framreidd. T.d.
bendir margt til þess að í stað
þess að framleiða og gróðursetja
plöntur sé hægt að ná viðunandi
árangri og með mun minni kostn-
aði með beinni sáningu fræs í út-
jörð.
Eins og sjá má á meðfylgjandi
mynd verður hlutur skógræktar í
lækkun nettóútstreymis ekki mik-
ill en fer stigvaxandi þegar líður
á tímabilið þrátt fyrir að árlegur
plöntufjöldi standi í stað eftir árið
2000.
Þar kemur einnig fram áætlaður
kostnaður á hvert tonn af C02
útstreymi og á hvert bundið tonn
af koltvísýringi. Einnig er reiknað-
ur út skattur eða framlag mismun-
andi „mengenda“. I dæmi einka-
bílsins yrði að leggja þrjátíu aura
á hvern lítra bensíns!
Stofnun skógarplöntusjóðs
Ef hugmynd eins og þessi yrði
ofan á er það skoðun höfundar
að besta ráðið til þess að nýta
mengunarframlagið væri að
stofna skógarplöntusjóð. Sjóðsfyr-
irkomulagið hefur þann kost að
ef allt framlagið nýtist ekki, vegna
skorts á plöntum eða umsækjend-
um í sjóðinn, væri hægt að leggja
fjármuni til hliðar og nýta þá þeg-
ar viðkomandi skortur eða tregða
í ferlinu væri yfirstaðin. Það eru
nefnilega töluverðar ófyrirséðar