Morgunblaðið - 26.03.1998, Blaðsíða 38

>38 FIMMTUDAGUR 26. MARZ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Er fita þá
heilsusamleg?
Krafan um breytta lifnaðarhœtti til
að öðlast heilbrigðara og lengra líf
er jafnan sett fram í nafni vísind-
anna, en oftar en ekki reynist hinn
vísindalegi grunnur ótraustur og
byggður á óskhyggju eða hverfulum
tískukenningum
M
ér verður stund-
um hugsað með
söknuði til St. Gi-
les Café, lítillar
matstofu sem ég
sótti á námsárum mínum í
Englandi og sérhæfði sig í brasi
uppá enska vísu. En sá söknuð-
ur er auðvitað blandinn sektar-
kennd. Það er búið að telja
manni trú um að allt sem manni
finnst gott sé óhollt.
Við vorum vön að hittast
nokkur undir hádegi á sunnu-
dögum og
VIDHORF
eftir Jakob F.
Ásgeirsson
lesa ensku
sunnudags-
blöðin saman
og borða fyr-
ir daginn á St. Giles Café. Þar
var boðið uppá úrvals kaffi og
fábreyttan matseðil af brösuð-
um mat, en ríflega skammta. Eg
pantaði mér alltaf rétt sem sam-
anstóð af þremur spældum
eggjum, fimm stórum sneiðum
af beikoni, löðrandi í feiti og
ógrynni af frönskum kartöflum.
Þetta var náttúrlega kúfaður
diskur. Eg hefði gjarnan viljað
fá líka sveppi steikta í smjöri,
en slíkir réttir voru framandi í
þessum stað og vertinn í St. Gi-
les Café ekki ginnkeyptur fyrir
nýjungum. Hans einfaldi mat-
seðill hafði líka staðist tímans
tönn, raunar sýndist hann hafa
hitt á töíraformúlu, því það var
alltaf fullt útúr dyrum og barist
um sætin á sunnudögum.
Og nú rekst ég á í fórum mín-
um úrklippu úr blaði sem ég hef
haldið til haga á sínum tíma til
að verjast árásum fólks sem
hafði látið smitast af áróðri post-
ula afskiptaseminnar og talið sér
trú um að brasið í St. Giles Café
myndi ganga af mér dauðum.
Urklippan geymir grein eftir
Barry nokkum Groves sem
skrifar um læknisfræðileg efni í
Financial Times og styður hann
mál sitt tilvitnunum í niðurstöð-
ur ýmissa rannsókna sem birst
hafa í fræðiritum.
Kransæðasjúkdómar eru tutt-
ugustu aldar fyrirbæri; þeim
tók skyndilega að fjölga í iðn-
ríkjunum á þriðja áratugnum af
ókunnum ástæðum. Það hafa
hins vegar lengi verið viðtekin
sannindi að það sé orsakasam-
band milli neyslu mettaðrar fitu
og kólesteróls og dauðsfalla af
völdum hjartasjúkdóma.
En í fyrrnefndri grein eru
dregnar fram upplýsingar sem
gefa til kynna að ekki sé um
neitt slíkt samband að ræða,
heldur megi jafnvel álykta að
neysla fituríkrar fæðu stuðli að
langlífi!
Dauðsföllum af völdum
hjartasjúkdóma hefur fækkað
jafnt og þétt í Japan frá lokum
síðari heimsstyrjaldar, enda
þótt neysla Japana á kólesteróli
og mettaðri dýrafitu hafi tvö-
faldast. Sömu sögu er að segja
af Israelum, dauðsfóllum af
völdum hjartasjúkdóma snar-
fækkaði þegar þeir tóku að
neyta mettaðrar fítu í stað íjöl-
ómettaðrar.
Breytingar á mataræði í Sví-
þjóð og Bandaríkjunum á síð-
ustu áratugum hafa verið keim-
líkar. Engu að síður verða
dauðsföll af völdum hjartasjúk-
dóma tíðari í Svíþjóð, en í
Bandaríkjunum fer þeim fækk-
andi.
Neysla fituríkrar fæðu er
svipuð í Finnlandi og Frakk-
landi, en samt er mikill munur á
tíðni hjartasjúkdóma í þessum
löndum.
A sjötta áratugnum hófu
Norðmenn herferð fyrir „heil-
brigðara“ mataræði sem fól í
sér að fólk fór almennt að nota
soja-smjörlíki í stað smjörs.
Næstu tuttugu árin stórfjölgaði
dauðsfóllum af völdum hjarta-
sjúkdóma.
Það er fullyrt að hjartasjúk-
dómar séu algengasta dánaror-
sök í löndunum við Karíbahaf,
en samt er neysla fituefna með
minnsta móti í þessum löndum.
A Pólýnesíu-eyjum hafa menn
í aldanna rás borðað fæðu sem
er rík af mettaðri fitu en með
lágt hlutfall af sykurefnum og
þar eru hjartasjúkdómar óþekkt
fýrirbæri. Það var ekki fyrr en
Pólýnesíubúar fluttu til Nýja-
Sjálands og tóku að neyta kol-
vetnaríkrar fæðu í miklum
mæli, að hjartasjúkdómar tóku
að herja á þá.
Indverjar í Bretlandi þjást
meira af hjartasjúkdómum en
gengur og gerist, en samt er
kólesterólmagn í blóði þeirra
mjög lágt og þeir neyta þess
sem kallað er „heilbrigð“ fæða,
mikils grænmetis sem hefur að
geyma hátt hlutfall fjölómett-
aðrar fitu en lágt hlutfall mett-
aðrar fitu.
Tíðni hjartasjúkdóma var
mjög lág í Indlandi, enda neyttu
landsmenn fituríkrar fæðu í
miklum mæli, svo sem smjörs,
kókoshnetuolíu og sinnepsfræol-
íu. Hjartasjúkdómafaraldur
upphófst ekki í Indlandi fyrr en
fituríka fæðan var látin víkja
fyrir fjölómettuðum fæðuteg-
undum, matarolíu unninni úr
hnetum, sólfíflum, sesamjurtum
og sojabaunum.
Geysimargar rannsóknir hafa
verið gerðar til að reyna að
sanna að ákveðnar matarvenjur
auki dánartíðni, en án árangurs.
í yfirliti frá 1987 um sex slíkar
rannsóknir kemur fram að
dauðsföll voru 6% fleiri í hópn-
um sem neytti svokallaðrar
„heilbrigðrar“ fæðu!
Vafalaust er margs að gæta í
þessum efnum, en ofangreindar
upplýsingar sýna þó hversu
tengslin milli mataræðis og
heilsufars eru í rauninni óljós.
Það er því réttast að hafa var-
ann á þegar postular afskipta-
seminnar geisast fram í fjöl-
miðlunum með nýja rannsókn
„virtra" vísindamanna að vopni
og krefjast breyttra lifnaðar-
hátta.
Ætli megi ekki ganga að því
vísu að það sé til önnur rann-
sókn jafn“virtra“ vísindamanna
með þveröfugri niðurstöðu?
AÐSENDAR GREINAR
í NÝRRI grein Arn-
órs Hannibalssonar í
Morgunblaðinu 19.
mars kveðst hann
hvergi hafa ýjað að því
að banna _ ætti verk
Brechts á Islandi. Nið-
urlag greinar hans frá
25. febrúar er þó ekki
hægt að skilja öðruvísi
en sem eindregin til-
mæli til Ríkisútvarps
og Þjóðleikhúss um að
flýtja ekki verk
Brechts. Arnór skrifar
nú: „Með fyrri grein
minni vildi ég einungis
benda á nokkur atriði,
sem gagnlegt væri að
hafa í huga fyrir þá,
sem hlusta á eða lesa Brecht."
Mér er til efs hversu gagnleg um-
rædd grein Arnórs er fyrir lesendur
og áheyi’endur Brechts. Lýsing
hans, sem er uppsuða úr John Fuegi,
er lýsing á glæpamanni. Þessvegna
kallaði ég hana sýndarréttarhöld í
svari mínu 4. mars. Það hugtak á sér
orðið virðulega, meira en sextíu ára
sögu, allt frá seinni hluta fjórða ára-
tugarins í Sovétríkjunum. En hvað
eru sýn d arré ttarh öld ? Það eru þau
réttarhöld sem þykjast að vísu tala í
nafni sannleika og réttlætis en hafa
ekki þann tilgang að leita sannleik-
ans heldur einungis þann að sverta
ákærða og sakfella hann. Til þess
beita þau öllum tiltækum meðulum,
svosem einhliða vitnisburði, upp-
lognum sakargiftum o.s.frv. A
blómatíma sýndari’éttarhaldanna
höfðu þau vitaskuld valdið á bakvið
sig, enda var markmið þeirra þá ekki
bara að sverta ákærða heldur að
drepa hann. Sú tíð er Iiðin í okkar
heimshluta, en hugsunarhátturinn
lifir góðu lífi og því er enn full þörf
fyrir hugtakið. Amór byi’jar reyndar
svar sitt til mín á því að segja að það
sé „vindhögg“ og „undarlegur útúr-
snúningur" hjá mér að líkja fyiri
grein hans við sýndarréttarhöld.
Mér er þó nær að halda að hann sjái
að sú lýsing er rétt, því tónninn í síð-
ari grein hans er óneit-
anlega hógværari.
Sterk siðferðileg for-
dæming yfirgnæfir í
skrifum manna einsog
Fuegis og Arnórs.
Brecht hefði átt að vera
annar maður en hann
var, hann hefði ekki átt
að aðhyllast kommún-
isma - eða, úrþví hann
gerði það, hefði hann
að minnstakosti átt að
láta drepa sig í Sovét-
ríkjunum 1941 - hann
hefði átt að sofa hjá
færri konum, hann
hefði átt að vera heið-
arlegur atvinnurekandi
og borga mönnum
tímakaup fyrir vinnu þeirra, í stuttu
máli: hann hefði átt að vera öðrum
fyrirmynd um hversdagslega meðal-
hegðun. Þá hefðu erfmgjar kvenn-
anna ekki þurft að höfða dómsmál
nú, segir Arnór, og kemur þar að
Tíð sýndarréttarhalda
er liðin í okkar heims-
hluta, segir Þorsteinn
Þorsteinsson, en
hugsunarhátturinn
lifir enn góðu lífi.
nýjum fleti þessa máls sem vert er
að huga að.
Fuegi talai- víða óvh-ðulega um
Brechtútgáfur þai’ sem engin tilraun
sé gerð til að meta framlag annarra
og skipta verkunum milli „samhöf-
unda“. Hann lætur þess hinsvegar
ógetið að aðalumsjónarmaður með
þessum slæmu útgáfum (allt fram til
nýju stóru Brechtútgáfunnar sem er
fyrst að verða lokið núna) var enginn
annar en Elísabet Hauptmann, sam-
starfskona Brechts, sem hann full-
yrðir að hafi verið aðalhöfundur
verka áranna 1925-1933. Hún sá
tvisvar um útgáfu leikrita og ljóða
Brechts og vann að því verki í sextán
ár eftir dauða hans. Hún er nú látin
fyrir aldai’fjórðungi, en það álit
hennar að verk Brechts væru eftir
Brecht kynni að verða nokkuð þungt
á metunum þegar systurdóttir henn-
ar heimtar nú sinn skerf af arðinum
og byggir kröfur sínar á jafn
ótraustum grunni og kenningum Fu-
egis. Eg er því fremur vantrúaður á
að lögfræðingur hennar fái miklu
áorkað, nema þá í ljós komi að erf-
ingjar Brechts hafi gengið á rétt
Elísabetar að henni látinni, en hún
átti samningsbundinn hluta höfund-
arlauna af nokkrum leikritum. Ef
hitt yrði uppá teningnum hlyti það
hinsvegai’ að hafa afleiðingar fyrir
erfingjaskai’a alh’a samverkamanna
Brechts. Feitur biti það fyrir lög-
fræðingastéttina. En hér snýst málið
- mjög í anda Fuegis - ekki lengur
um bókmenntir sem listræna afurð
og andleg verðmæti, heldur bók-
menntir sem vöru með tiltekið verð-
gildi.
I síðasta kafla greinar sinnar tek-
ur Arnór sér fyrir hendur ekkert
minna en það að gera upp öldina sem
nú er að kveðja. Hræddur er ég um
að það uppgjör dugi lítt til skilnings
á okkar hrikalegu öld, og reyndar
minnh' það mig á orð sem höfð eru
eftir Bandai’íkjamanninum H.L.
Mencken: „Við öllum flóknum spurn-
ingum eru til einfóld, auðskilin, röng
svör.“ Ekki ætla ég þó að fara að
stæla hér við Arnór um inntak aldar-
innar. Hinsvegar er í lokaorðum
hans lítil svigagrein sem vert er að
skoða, enda er hún kannski það eina
í þessum greinum okkar að undan-
förnu sem máli skiptir fyrir íslenska
bókmenntasögu. Arnór skrifar: „Það
er [sósíalistum] gleðiefni, þegar
hægt er að syngja einhverri gamalli
hetju hreyfingarinnar lof og kalla
hana snilling. Ur því að snillingurinn
Brecht var sósíalisti þá get ég verið
það líka. (Svipað er að baki Kiljans-
dýrkuninni).“ Hér vakna ýmsar
spurningar: Var kannski fyrri grein
Ai’nórs árás á Albaníu, vai’ hið raun-
verulega mai’kmið hennar að vara
við öðrum höfundi? Átti hún líka að
vera „gagnleg" fyrir þá sem hlusta á
eða lesa Halldór Kiljan Laxness?
Þetta kann að vera oftúlkun, en
vissulega eru orðin um „Kiljansdýrk-
unina“ nokkuð undarleg á þessum
stað.
Höfundur er þýðandi.
Ekki banna,
bara hræða
Þorsteinn
Þorsteinsson
Þorsteinn Gylfason
Vopnaburður
á undanhaldi
í MORGUNBLAÐINU 25ta
febniar lagðist Arnór Hannibals-
son gegn því að tvö verk eftir Ber-
tolt Brecht, Púntila og Matti og
Kákasíski krítarhringurinn, væru
flutt á íslandi. Hið fyrra hefur
þegar verið flutt í Ríkisútvarpinu
og hitt var á verkefnaskrá Þjóð-
leikhússins. Ai-nór bar því tvennu
við að Brecht hefð; verið kommún-
isti og farið illa með konur, og gat
upp á því til viðbótar að ríkisstofn-
ununum tveimur gengi það til að
efla kommúnisma og kvenfyi’irlitn-
ingu - í einu orði mannhatur - á
íslandi. Ég andmælti þessu 4ða
marz. Grein mín hét „Á að banna
Brecht?“ Þegar lagzt er gegn því
opinberlega að verk frægs höfund-
ar séu flutt í tveimur ólíkum stofn-
unum hlýtur sú spurning að
kvikna hvort það eigi þá að banna
þessi verk, þó ekki sé nema í viss-
um stofnunum. I greininni vakti ég
athygli á meinlegri yfirsjón Arnórs
í getsökum hans um annarlegar
hvatir Ríkisútvarpsins og Þjóðleik-
hússins. Ég benti á að stofnanirn-
ar tvær kynnu að vilja flytja verk
Brechts vegna þess að þau væru
snjöll.
í Morgunblaðinu 19da mai’z
svarar Arnór gi’ein minni, og
annarri til eftir Þorstein Þor-
steinsson, undir fyrirsögninni
„Rokið upp með róg“. Hann nefnir
ekki Ríkisútvarpið og Þjóðleikhús-
ið í svari sínu frekar en þau hefðu
aldrei verið til, hvað þá að hann
hefði nokkurn tímann andað út úr
sér orði um þau. „Þessi gi-ein mín,“
segir hann, „fjallaði ekki um bók-
menntagildi verka B. Brechts."
Rétt hjá honum. Þetta var einmitt
það sem ég fann að, og Þorsteinn
Þorsteinsson líka. Arnór lagðist
gegn flutningi tveggja ágætra leik-
rita án þess að víkja einu orði að
bókmenntalegu gildi þeirra. Hon-
um nægði að höfundurinn væri
ómenni. Nú er helzt á Arnóri að
skilja að hann sé okkur nöfnunum
sammála um eyðuna í fyrri grein
hans, og meira að segja líka um
bókmenntagildi verka Brechts. Því
ætti þetta að vera útrætt mál.
En ekki alveg. Arnór segir í
Morgunblaðinu 19da marz að hann
hafi orðið fyi’ii’ því áður að sósí-
alistar hafi rokið upp og öskrað:
„Þú vilt ritskoðun!" I þetta sinn er
það ég. Arnór segist aldrei hafa
lagt til að „eitt einasta ritverk
verði ritskoðað, hvað þá bannað...
Samt rýkur Þorsteinn upp með
æsilegu hrópi: Arnór Hannibals-
son heimtar að Brecht verði bann-
aður. Þessi fullyrðing er hreinn og
tilefnislaus uppspuni.“ í grein
minni frá 4ða marz, sem Arnór er
að svara, stendui- þessi fullyrðing
hvergi og ekkert sem líkist henni.
Fullyrðingin er með orðum Arnórs
„hreinn og tilefnislaus uppspuni".
En hún er uppspuni hans en ekki
minn. I framhaldi af uppspunanum
segir Ai'nór: „Með fyrri grein
minni vildi ég einungis benda á
nokkur atriði, sem gagnlegt væri
að hafa í huga fyrir þá, sem hlusta
á eða lesa Brecht.“ Þetta sýnir að
Arnór les sín eigin skrif af sömu
nákvæmni og hann les mín, nema
hvað hann sér ekki sínar eigin full-
yrðingar en býr til mínar.
Arnór hefur þungar áhyggjur af
slægð sósíalista. Þeir láta ekki af
lífsskoðun sinni. „Þeh' koma ein-
ungis fram undir nýjum nöfnum.
Það er þeim því gleðiefni, þegai'
hægt er að syngja einhverri gam-
alli hetju hreyfingarinnar lof og
kalla hana snilling. Ur því að snill-
ingurinn Brecht var sósíalisti þá
get ég verið það líka. (Svipað er að
baki Kiljans-dýrkuninni.)“ Þess
eru ugglaust einhver dæmi að fólk
hafi gerzt sósíalistar vegna þess að
snilld Brechts eða Halldórs Kilj-
ans hafi snortið það, eða þá lofið
um verk þeirra þegar annar á ald-
arafmæli og hinn fellur frá um
sömu mundir. En ég þekki sjálfur
nokkur dæmi um hitt að fólk hafi
gerzt sósíalistar vegna þess að því
hafi blöskrað málflutningur and-
stæðinga þeirrar stefnu. Kannski
Arnór ætti að taka það til athug-
unar. Því tæplega eru ski'if hans
um Brecht enn eitt dæmið um
slægð sósíalismans.