Morgunblaðið - 05.04.1998, Qupperneq 10

10 SUNNUDAGUR 5. APRÍL 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Ásdís
STEINÞÓR Sigurðsson og Sigmundur Guðbjarnason við gasskilju sem er efnagreiningatæki notað til að aðgreina efni úr jurtum.
Heilsubót
á landi
og í sjó
Fyrir tíma nútíma læknavísinda og lyfja
þróaði mannkynið með sér þekkingu á
virkni jurta og notaði þær til lækninga
og heilsubótar. Þekkingin hefur varðveist
í rituðum heimildum og hjá einstaka fólki
sem lært hefur af forfeðrum sínum.
—
Ahugi almennings á lækningajurtum hefur
alltaf verið nokkur þrátt fyrir að margir
telji þetta skottulækningar. Það vakti
athygli Ásdísar Haraldsdóttur að
íslenskir vísindamenn undir stjórn Sig-
mundar Guðbjarnasonar prófessors skuli
leggja stund á rannsóknir á íslenskum
lækningajurtum og sjávarfangi.
HVATINN að rannsókn-
unum voru frásagnir af
áhrifum jurtaseyðis sem
Ævar Jóhannesson hef-
ur framleitt í um tíu ára skeið og
gefíð þeim sem þiggja vilja. Vöktu
þær efa og forvitni þeirra Sig-
mundar, Steinþórs Sigurðssonar
lífefnafræðings, Sigríðar Jóns-
dóttur efnafræðings og Hans
Tómasar Björnssonar læknanema,
sem staðið hafa að rannsóknunum.
Hingað til hafa rannsóknir á ís-
lenskum lækningajurtum verið af
skornum skammti. Þó rannsakaði
Kristín Ingólfsdóttir, prófessor í
lyfjafræði við Háskóla íslands,
fjallagrös sem varð upphafið að
framleiðslu á kremum, fæðubótar-
efnum og fleiru úr fjallagrösum
hjá fyrirtækinu íslensk fjallagrös.
Afurðirnar hafa verið seldar bæði
á innanlandsmarkaði og erlendis,
en markaður fyrir jurtalyf og holl-
ustuvörur er stór og vaxandi víða
um heim.
Teikning/Guömundur P. Ólafsson
MIKIL virkni fékkst úr tveimur sýnum úr krossfíski. Gerð var tilraun
til að einangra eitt efni og munaði einungis hársbreidd að það tækist.
Frumudrepandi efni í
nokkrum jurtum
Með rannsóknunum er ætlunin
að kanna hvort jurtir á íslandi
séu líklegar til að vera gagnlegar
til lækninga og hvort fínna megi í
þessum jurtum efni sem hafa
áhugaverð líffræðilega
virk efni sem séu líkleg
til að vera til heilsubót-
ar. Ef svo reynist verð-
ur stefnt að því að
kanna hvort grundvöllur
sé fyrir vinnslu slíkra
efna og framleiðslu fyrir heilsu-
vörumarkaðinn.
Rannsóknum er enn ekki lokið
en niðurstöður sem liggja fyrir
leiddu í ljós að í ætihvannafræj-
um, geithvönn, baldursbrá og rót
vallhumals fundust frumudrep-
andi efni. Við nánari rannsókn og
greiningu á virku efnunum kom
fram að virku efnin í ætihvanna-
fræjum voru tvenns konar. Ann-
ars vegar eru það kúmarín efni og
var mest af virkninni í einu efni
sem nefnist zanthotoxin, og hins
vegar er virknin í ilmolíum sem
einkum innihalda terpena.
Virkasta efnið í þessum ilmolíum
er límonín og eru raunar meira en
60% af ilmolíum í ætihvannafræj-
um þetta límonín. Límonín og
skylt efni, perillyl alkóhól, eru nú
í klínískum rannsóknum sem
krabbameinslyf.
Áhrif á ónæmiskerfið
Einnig voru mæld áhrif efna á
komplement-kerfið sem er hluti
ónæmiskerfísins. Nið-
urstöður úr þeirri mæl-
ingu sýna að fjölsykrur
í litunarmosa og
lúpínurót hafa áhrif á
ónæmisprófið og verð-
ur það rannsakað frek-
ar. Einnig hefur blóðberg, brenni-
netla, fífill, sóley, söl og blöðru-
þang verið rannsakað, en þær
rannsóknir eru skemmra á veg
komnar.
Leitað til sjávar í von
um lækningu
Menn hafa ekki aðeins leitað að
lækningaefnum í jurtum á landi
því sjávarlífverur hafa líka vakið
forvitni manna. Víða um heim hef-
ur áhugi vaknað á að leita í aukn-
um mæli til sjávar í von um ný
efni sem vinna gegn krabbameini
og sýklalyfjaþolnum stofnum
baktería. I sjávarlífverum hafa
fundist efni sem eru gjörólík þeim
sem er að finna í jurtunum.
Efnin eru nú
rannsökuð
sem krabba-
meinslyf
Teikning/Eggert Pétursson
RÓT vallhumals er einnig auð-
ug af frumudrepandi efnum.
Rannsóknirnar á sjávarlífver-
um beindust að því að leita uppi
áhugaverðar tegundir. Síðan að
leita uppi virk efni þessara lífvera
með aðstoð skimprófs og einangra
þau, komast að byggingu þeirra
og reyna með þeim upplýsingum
að leita uppi hlutverk og líklegt
notagildi með tilliti til framleiðslu
á lyfjum og heilsubótarefnum.
Byggt var á þekkingu sem er til
staðar, svo sem þjóðtrú og upp-
lýsingum í alþjóðlegum gagna-
bönkum.
Rannsóknir þessar stundaði
Hans Tómas Björnsson lækna-
nemi undir leiðsögn Steinþórs
Sigurðssonar og Sigmundar Guð-
bjarnasonar. I skýrslu sem Hans
hefur skrifað um rannsóknirnar
segir hann m.a. að Islendingar
hafí sérstöðu meðal vestrænna
þjóða með að leita til sjávar í von
um lækningu og svipi að því leyti
frekar til Asíuþjóða. Hann bendir
á að til séu skemmtilegar frásagn-
ir af tilraunum manna til að lækna
sjálfa sig t.d. í íslenskum sjávar-
háttum eftir Lúðvík Kristjánsson.
Má þar nefna göngu á marglytt-
um til að lækna fótverk, marflóaát
og neyslu fjörugrasa og getur
þess að rannsóknir á þeim hafi
sýnt fram á að þau innihaldi