Morgunblaðið - 05.04.1998, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 5. APRÍL 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
----------------------------------- í
Með höfund Njálu í vasanum!
Islensk
málverk á
dönsku
uppboði
Kaupmannahöfn. Morgunblaðið.
MÁLVERK eftir 7 íslenska málara
á uppboði hjá danska uppboðsfyr-
irtækinu Bruun Rasmussen annað-
hvort seldust ekki eða seldust und-
ir matsverði. Um er að ræða verk
eftir Braga Asgeh'sson, Gunnlaug
Blöndal, Jón Stefánsson, Júlíönu
Sveinsdóttur, Kjarval, Sigríði Þor-
láksdóttur og Þorlák Skúlason. Að
sögn Lars Nedergaard hjá upp-
boðsfyrirtækinu er starfsmönnum
þar lnmnugt um málið er varðar
meinta fölsun íslenskra málverka,
en ekki væru gerðar neinar sérráð-
stafanir við mat á íslenskum verk-
um nú umfram það sem venjulegt
væri.
Mynd eftir Braga Asgeirsson frá
1954, metin á þrjú þúsund danskar
krónur, seldist á 1.500 krónur.
Mynd eftir Gunnlaug Blöndal frá
Notre Dame í París, sem keypt var
af listamanninum og hefur síðan
verið í eigu fjölskyldunnar, var
metin á 30 þúsund og seld á 27 þús-
und. Þingvallamynd Jóns Stefáns-
sonar, áður í eigu danska læknisins
Palle Eigilsson er keypti hana af
listamanninum um 1915, var metin
á 50 þúsund og seld á matsverði.
Engjamynd eftir Júlíönu Sveins-
dóttur var metin á 30-40 þúsund,
en seldist ekki.
Tvær myndir eftir Kjarval voru
boðnar upp. Önnur var Kaup-
mannahafnarmynd, er eitt sinn var
í eigu danska myndhöggvarans
Svend Ratschalcks, var metin á
þrjú þúsund og seldist á þúsund
krónur. Hin var landslagsmynd,
áður í eign Mogens Strunge pró-
fasts, metin á 60-75 þúsund og
slegin á 50 þúsund. Þrjár lands-
lagsmyndir eftir Sigríði Þorláks-
dóttur voru boðnar upp, metnar á
3-12 þúsund, en engin þeirra seld-
ist. Mynd eftir Þorvald Skúlason,
Útsýni úr vinnustofunni, var metin
á þrjú þúsund og seld á 2 þúsund.
VIÐ lifum á öld höfundarins, ef
marka má bók Jóns Karls Helga-
sonar bókmenntafræðings, Hetjan
og höfundurínn. Brot úr íslenskri
menningarsögu, sem Heimskringla,
háskólaforlag Máls og menningar
hefur sent frá sér. I bókinni segir
Jón Karl frá því hvernig höfundur-
inn hefur tekið við af hetjunni sem
aðalpersóna íslenskrar menningar-
sögu á þessari öld. I bókinni er
fjallað um viðhorf íslensku þjóðar-
innar til Islendinga sagnanna og
hvernig áhugi manna á tímabilinu
1850 til 1950 hefur færst frá hetjum
Islendinga sagna að höfundum
þeirra. Jón Karl segir í samtali við
Morgunblaðið að þama á bak við
séu ýmsar ástæður.
„Hér er um flókið orsakasam-
band að ræða en meðal þeirra skýi'-
inga spm ég fjalla um er minnkandi
trú Islendinga á sannleiksgildi
sagnanna, efasemdir um gildi víga-
móðra kappa sem siðferðilegra fyr-
irmynda og aukið gengi „höfundar-
ins“ eða listamannsins í samfélag-
inu. Það má líka setja þessa þróun í
einfalfy samband við tiltekna við-
burði Islandssögunnar. A nítjándu
öldinni er hetjan í vaxandi mæli
skilgreind sem sjálfstæðishetja,
glæstur fulltrúi þess tímabils í sögu
þjóðarinnar þegar Islendingar réðu
málum sínum sjálfir. Þegar ísland
verður fullvalda árið 1918 og síðar
sjálfstætt ríki árið 1944 hefur þessi
hetja lokið hlutverki sínu; höfund-
urinn tekur við keflinu og verður í
senn táknmynd fornrar menningar-
legi’ar gullaldar og fyrirmynd
blómlegs menningarlífs í samtím-
anum. En breyttar þjóðfélagsað-
stæður hafa einnig sitt að segja. A
fyrri hluta þessarar aldar verður til
hér á landi borgaraleg stétt fræði-
manna og listamanna sem eiga
sýnu auðveldara með að samsama
sig Snorra Sturlusyni og höfundi
Njálu en hinni glottandi hetju
Skarphéðni Njálssyni.“
Einar Ólafur höfundur Njálu
- Tveir af þessum listamönnum
og fræðimönnum eru Halldór Lax-
ness og Einar Ólafur Sveinsson
Morgunblaðið/Halldór
Jón Karl Helgason
sem koma báðir allmikið við sögu í
bók þinni. Þú segir að þessir menn
hafí mótað skilning okkar á Islend-
inga sögunum og í raun hafí þeir á
vissan hátt fyllt upp í ímynd
óþekktra höfunda þeirra; þannig
kallar þú Einar Ólaf höfund Njálu.
Geturðu skýrt þetta samhengi nán-
ar?
„Rauði þráðurinn í skrifum Ein-
ars Ólafs um Njálu er að sagan sé
höfundarverk mikils listamanns,
eins mesta rithöfundar sem Islend-
ingar hafi átt. Það er hins vegar
viss ókostur að þessi snillingur
skuli ekki eiga sér auðþekkjanlegt
andlit, nafn eða sögu; merking sög-
unnar sem skáldverks virðist að
einhverju leyti háð hugmyndum
manna um persónu höfundarins og
lífsviðhorf hans. Leit manna að höf-
undi Njálu er því öðrum þræði til-
raun til að festa hendur á slíkri
merkingu. A hinn bóginn sýnist
mér að Einar Ólafur hafi með viða-
miklum skrifum sínum um Njálu,
vísindalegri útgáfu á sögunni árið
1954 og rómuðum útvarpslestri
komist nærri því að fylla í þá eyðu
sem hinn óþekkti höfundur hefur
skilið eftir sig. Einari tókst, að
minnsta kosti um hríð, að drepa á
dreif þeirri merkingarlegu óvissu
sem óhjákvæmilega fylgir „höfund-
arleysinu“.
Um Halldór Laxness gegnir
nokkuð öðru máli. Hann gefur
Njálu reyndar sjálfur út árið 1945
og tekur á þeim tíma undir hug-
myndir Einars Ólafs um söguna
sem skáldverk. En það er þó fyrst
og fremst með sínum litríka en
stormasama höfundarferli, og mis-
kunnarlausri gagnrýni á forna
hetjudýrkun, sem Halldóri tekst að
vinna sínum eigin verkum verð-
skuldað hillupláss í öndvegi ís-
lenskra bókaskápa, við hlið eða
jafnvel í stað íslendingasagna.
Halldór verður arftaki hinna fornu
rithöfunda í samtímanum, og eru
Nóbelsverðlaunin árið 1955 gjam-
an túlkuð sem opinber staðfesting
þess.
Annars er rétt að ítreka að þeir
Einar Ólafur og Halldór eru þai'na í
stærri hópi fræðimanna, rithöf-
unda, myndlistamanna og tón-
skálda sem glíma við bókmennta-
arfinn með margvíslegum hætti á
íyrri hluta þessarar aldar. I þessum
flokki eru menn eins og Sigurður
Nordal, Gunnar Gunnai-sson, Einar
Jónsson, Jóhannes Kjaival og Jón
Leifs.
100 króna seðillinn og Njála
- En þú skoðar ekki aðeins
hvernig færslan frá hetjunni til höf-
undarins hefur birst í skrífum
þessa hóps heldur einnig í hlutum
eins og íslenskum peningaseðlum
og nafngiftum gatna í Reykjavík!?
„Já, eitt af markmiðum mínum er
að benda á hvemig þessar hræring-
ar, sem virðast í fljótu bragði tak-
markast við íslenska bókmennta-
sögu og fræðilega umfjöllun um
hana, hafa haft miklu víðtækari
áhrif í samfélaginu. Agætt dæmi
um það er 100 króna seðillinn, sem
er að vísu nýlega horfinn úr um-
ferð, en á bakhlið hans mátti sjá
miðaldarithöfund við iðju sína. Eg
slæ því fram, meira í gríni en al-
vöru, að hér birtist langþráð mynd
af höfundi Njálu við eftirlætisiðju
sína. Ef við leikum okkur með þá
hugmynd felur hún í sér að hver
einasti íslendingur hafi um langt
árabil verið með þennan dularfulla
snilling í vasanum."
„Halldór Laxness í
íslenskum skáldskap"
- Að lokum Jón Karí, sérðu fyrir 1
þér hver verður arftaki höfundar- j
ins sem aðalpersónan í íslenskri
menningarsögu? Má kannski líta
svo á að lesandinn (eða túlkandinn)
hafí þegar stolið senunni þar sem
við erum farin að kalla fræðimenn
eins og Einar Ólaf höfund Njálu?
„Ólíkt Njáli á Bergþórshvoli á ég
erfitt með sjá hvað framtíðin ber í
skauti sér, en það er kannski tím- )
anna tákn að á framhlið 100 krónu (
seðilsins, sem ég minntist á áðan,
er andlitsmynd af fræðimanninum 1
og handritasafnaranum Arna
Magnússyni. Hógværð hinna nafn-
lausu höfunda hefur vissulega gefið
síðari tíma lesendum svigrúm til
yrkja í eyður Islendingasagna og
endurskrifa þær á köflum eftir eig-
in höfði. Ég fjalla sérstaklega um
þessa tilhneigingu í kafla helguðum
skyggnilýsingum og draumum þar
sem framliðnar Njálupersónur láta
ljós sitt skína.
Hvað Halldór Laxness varðar þá
er hann ótvírætt stóri höfundurinn
í íslenskri menningarsögu og verð-
ur það væntanlega næsta kastið.
En honum bregður líka æ oftar fyr-
ir í verkum yngri skálda og lista-
manna og er með þeim hætti að
verða sjálfstæð söguhetja eða goð-
sagnapersóna. Arið 1958 skrifaði
Matthías Johannessen lokaritgerð
við Háskóla Islands sem heitir
„Njála í íslenskum skáldskap“. Það
kæmi mér ekki á óvart að brátt yrði
skrifuð lokaritgerð við háskólann
sem héti Halldór Laxness í íslensk-
um skáldskap“. Og þetta er bara
byrjunin. Eins og allir vita er mynd
Jóhannesar Kjarvals á 2000 króna
seðilinum, en um líkt leyti og hann
komst í umferð veðjaði ég um það
við vin minn að Halldór Laxness
myndi prýða 10 þúsund krónumar í
fyllingu tímans. Við lögðum að
sjálfsögðu einn slíkan seðil undir.“ i
Fjóla sýnir í Skotinu
í SKOTINU, félagsmiðstöð
aldraðra í Hæðargarði 31,
stendur nú yfir sýning
Fjólu Pálsdóttur á vatns-
litamyndum, ámáluðum
dúkum og nælum.
Fjóla er fædd í Hjalla-
nesi í Landssveit 1928 en
hefur verið búsett í Reykja-
vík frá 17 ára aldri. Hún
hefur lagt stund á vatnslita-
Fjóla
Pálsdóttir
málun hjá Jean Posocco í
Félagsmiðstöð aldraðra í
Hvassaleiti s.l. tvö ár og
hefur auk þess fengist við
glerskurð og taumálun.
Sýningin stendur til 17.
apríl og er hún aðeins á
virkum dögum frá kl. 9-
16.30 á afgreiðslutíma Fé-
lagsmiðstöðvarinnar í
Hæðargarði 31
Við k
máta
Námsi
hugsu
Leiðbein
Svanfríi
Certifiei
Hrönn
JCI
ökktu nú!
MISSION POSSIBLE
Skapandi hugsun og
skipulegt hópstarf
félagsins á nýjan
6. apríl nk. kl. 20.00.
- JCI Training Institude
sigurvegari í
Competitio
Zr. 1.500,-
^Skráningar á staðnum
Junior Chamber Nes
Fjölskyldudagskrá um Hallgrím Pétursson í Listaklúbbnum
Ungum er
það allra
best...
UNGLINGARNIR í Barna- og
unglingakór Hallgrímskirkju
ásamt fullorðnu listafólki
standa fyrir dagskrá um Hall-
grím Pétursson í Listaklúbbi
Leikhúskjallarans mánudaginn
6. aprfl kl. 20.30.
Kórinn er leiðinni til Noregs
í sumar. Hann mun koma fram
í Osló þar sem hann verður
með dagskrá um Hallgrím Pét-
ursson. Þar mun kórinn flytja
nýjar útsetningar og ný lög eft-
ir Hjálmar H. Ragnarsson við
ljóð eftir Hallgrím Pétursson.
Þessi lög mun kórinn frum-
flytja í Listaklúbbnum mánu-
daginn 6. aprfl ásamt annarri
íslenskri kirkjutónlist sem sér-
staklega hefur verið útsett fyr-
ir barna- og unglingakóra, þ.á
m. lög eftir Þorkel Sigurbjörns-
son, Jón Asgeirsson og Jón
Leifs. Svava Ingólfsdóttir óp-
erusöngkona syngur einsöng.
Stjórnandi kórsins er Bjarney
Ingibjörg Gunnlaugsdóttir.
Leikararnir Lilja Guðrún
Þorvaldsdóttir, Hilmir Snær
Guðnason og Olafur Örn
Thoroddsen segja frá Hallgrími
Péturssyni og lesa úr verkum
hans. M.a. les Hilmir Snær afar
skemmtilegt „Leppalúðakvæði“
sem Jón Samsonarson íslensku-
fræðingur dró nýlega fram í
dagsljósið og talið er víst að sé
eftir Hallgrím. Þar segir Hall-
grímur börnum sínum frá því
er hann hitti Leppalúða í kirkj-
unni. Leppalúði er kominn fyr-
ir hönd Grýlu að sækja óþekka
krakka í soðið og hefur sér-
stakan áhuga á börnum Hall-
gríms. Hallgrímur reynir sem
mest hann má að bjarga
óþekktaröngunum sinum og
tekst það naumlega með hjálp
prestshempunnar. Þarna fáum
við skemmtilega mynd af
barnakallinum Hallgrími Pét-
urssyni sem Steinunn Jóhann-
esdóttir rithöfundur skýrir enn
frekar, en hún segir frá athug-
unum sínum á fjölskyldulífi
hans. Steinunn er höfundur
leikritsins Heimur Guðríðar
sem fjallar um samband Hall-
gríms og eiginkonu hans, Guð-
ríðar Símonardóttur.
Umsjón með dagskránni hafa
Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir og
Ólafur Örn Thoroddsen.