Morgunblaðið - 07.06.1998, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
MINNINGAR
SUNNUDAGUR 7. JÚNÍ 1998 33
iðismunum vegna þess að þeirra
vandi var aldrei greindur og brugð-
ist við honum. Börnin verða fyrir
miklum vonbrigðum með skólann
og ná ekki að fylgjast með og getur
það hæglega leitt til þess að öll ein-
kenni OA komi fram.
Það að nota hægra heilahvelið
mikið getur m.a. lýst sér í lesblindu
og það er mikilvægt að slíkt sé rétt
greint í byrjun en ekki meðhöndlað
með lyfjum.
Ég hef heyrt að neðangreint geti
hjálpað:
1. Börnin þurfa stundum á því að
halda að geta notað snertiskynið
um leið og þau eiga að nota sjón-
rænar aðferðir við lærdóm. Það
myndi stundum geta hjálpað að láta
þau t.d. kreista mjúkan bolta þegar
þau eiga að læra í skólastofunni eða
heima. Þau ná þá að nota vinstra
heilahvelið betur með sjónrænni
einbeitingu og halda athygli sinni
með því móti.
2. Það getur verið mjög árang-
ursríkt að snerta barnið létt, t.d.
leggja hönd á öxl þess eða höfuð,
barnið virðist heju-a og skilja betur
vegna snertingarinnar.
3. Kenna barninu að valhoppa,
það þjálfar beitingu beggja heila-
hvela.
4. Þjálfa barnið að drippla/boppa
bolta með bæði vinstri og hægri
hendi.
5. Láta barnið segja til vegar
þegar við erum að aka, spyrja það
t.d. í hvaða átt á ég að beygja?
6. Flokka hluti, t.d. heima fyrir
eftir t.d. lögun, stærð, lit.
Mundu að því erfiðara sem barn-
inu reynist þetta því meiri ástæða
er að æfa þetta.
Það eru til ýmsar meðferðir til að
hjálpa fólki sem notar meira hægra
heilahvelið, t.d. það sem kallað er
sjónmeðferð (vision therapy), og
hlustunanneðferð (auditory/listen-
ing therapy). Þessi meðferð hefur
gefið mjög góða raun og hafa marg-
ir, t.d. lesblindir, náð tökum á sín-
um vanda og náð að nýta sér sína
sérstöku sjónrænu hæfileika. Nefna
má að menn eins og Albert Ein-
stein, Leonardo da Vinci og Thom-
as Alva Edison áttu allir við þennan
vanda að etja, sem er í raun sér-
stakur hæfileiki ef menn fá að njóta
sín.
4. Heilbrigt mataræði,
vítamín o.fl.
Við erum það sem við borðum,
gott mataræði er gulli betra, að því
þarf að huga. Ennfremur er mjög
liklegt að flestir þurfi að taka
vítamín. Gott fjölvítamín gerir öll-
um börnum mjög gott og myndi
vafalaust ekki gera annað en
minnka vandann.
5. Candida Albicans
Candida albicans er sveppur, sem
er hluti af eðlilegri þaiTnaflóru
manna. Jafnvægi í þarmaflórunni
getur raskast og þá getur candida
vaxið og aukist. Slíkt ójafnvægi hef-
ur mismunandi áhrif á fólk. Þetta
getur valdið ofþreytu, sykurfysn,
höfuðverk og ýmsum hegðunar-
vandamálum. Ekki er langt síðan að
þessi áhrif voru sönnuð. Dr. Willi-
am Shaw birti niðurstöður fyrstu
rannsókna sinna í Journal of Clin-
ical Chemistry árið 1995 (Vol. 41,
no. 8). I þessum rannsóknum voru
ýmsh- hópar barna með afbrigðilega
hegðun, svo sem ofvirkir með ein-
beitingarskort og einhverfir.
Astandið má meðhöndla með því að
gefa lyf sem heitir nystatin og með
því að gefa lactobacillus acidoph-
ylus, sem er baktería sem m.a.
finnst í jógúrt og AB mjólk. (ath. ef
barnið hefur ofnæmi fyrir mjólkur-
próteini (casein) þá má fá acidoph-
ylus í duftformi).
Ástæðna ofangreinds ójafnvægis
í þarmaflóru er oft að leita til sýkla-
lyfja. Sýklalyf sem t.d. eru oft gefin
við eyrnabólgu í ungum börnum
drepa ekki bara skaðlegu bakterí-
una heldur líka acidophylusinn.
Candida og acidophilus þrífast á
sykri og ef acidophylus er ekki til
að dreifa þá dafnar candida. Þetta
vandamál hefur lengi verið þekkt
og reyndar voru í upphafi (a.m.k. í
Bandaríkjunum) sýklalyfjatöflur
húðaðai' með nystatini, sem var ætl-
að að halda candida í skefjum. Þetta
var hins vegar bannað og var ætl-
unin að nystatin yrði gefið sérstak-
lega með sýklalyfjum. Það hefur þó
sennilega gleymst því það var ekki
gert. Margir læknai' taka það fram
að á meðan á lyfjagjöf stendur eigi
viðkomandi að borða mikið af
jógúrt eða AB mjólk til að halda
magni acidophylus réttu og halda
þar með candida í skefjum.
6. Thyroid/skjaldkirtils-
hormón
Skj aldkii-till framleiðir thyroid og
ef framleiðsla þess er of mikil getm-
það valdið einkennum eins og of-
vh'kni og einbeitingarskorti. Ég
held að það sé tiltölulega einfalt að
prófa þetta en slík óregla mun ekki
vera algeng í börnum. Til eru dæmi
frá Bandaríkjunum þar sem börn
með einkenni ofvirkni og einbeit-
ingarskorts, sem orsakast hafa af of
mikilli framleiðslu skjaldkh'tils-
hormóns, hafi verið á ritalini árum
saman til að hylja einkennin áður
en raunverulegur vandi uppgötvað-
ist og var meðhöndlaður.
7. Salisílsýra (salicylates)
Læknirinn Ben Feingold upp-
götvaði að salisílsýra, sem finnst
m.a. í mat og drykk, getur haft mik-
il áhrif á hegðun sumra barna.
Salisílsýra finnst í ýmsum efnum
sem notuð eru til að lita mat og gefa
honum bragð, vinberjum, tómötum,
möndlum, aspirini og mörgum öðr-
um fæðuflokkum. Feingold sá að ef
salisílsýra var útilokuð úr fæði
sumra barna hafði það mjög góð
áhrif á hegðun þeirra og hefur þetta
hjálpað mörgum, sem hafa þjáðst af
einkennum ofvirkni o.fl.4
Lokaorð
Ritalin er á lista bandaríska
lyfjaeftirlitsins (DEA) yfir lyf, sem
eftirlit verður að hafa með (Class II
Drug and a controlled substance).
Lyf er sett á þennan lista þegar
mikil hætta er talin á að það geti
valdið misnotkun og ávana. Það hef-
ur enda komið í ljós að ritalin er nú
misnotað í bandarískum skólum.
Lyfið er tekið inn með sama hætti
og kókaín og áhrifín eru þau sömu.
Dr. Eric Heiligenstein er forstöðu-
maður heilsugæslunnar í Wisconsin
háskóla. Hann og fleiri segja frá þvi
í grein sem birtist á Internetinu og
heitir The Ritalin Racket, að mis-
notkun ritalins sé orðin ansi áber-
andi í háskólum i Bandaríkjunum.
Þar eigi nemendur mjög auðvelt
með að fá efnið skv. lyfseðli, án þess
að þurfa mikið á því að halda, og
deili því síðan út ýmist frítt eða
gegn greiðslu.
Ég veit ekki hvernig eftirlit er
með notkun lyfsins hér á landi en
mér virðist sem notkun þess hafi
stóraukist. Hvað er foreldrum sagt
þegar læknirinn eða aðrir mæla
með lyfinu? Foreldrar hugsa auð-
vitað sem svo að ef læknirinn mælir
með þessu þá hlýtur þetta að vera
besti kosturinn og án aukaverkana.
Eru allir aðrir kostir athugaðir í
stöðunni áður en ritalin er gefið
börnum? - Eru þeir áhrifavaldai'
sem hér að framan er minnst á
skoðaðir? Ritalin á að vera algjör
þrautalending, allir aðrir kostir
eiga að vera þrælskoðaðir áður en
til lyfsins er gripið en ég óttast að
svo sé ekki og þar af leiðandi sé
fjöldinn allur af íslenskum börnum
á ritalini, sem eiga alls ekki að vera
það.
1 Is methylphenidate like cocaine? Volkow,
Nora, et al, Archives of General Psychiatry,
52. hefti júní 1995, bls. 456-463.
2 Using psychostimulants to treat
behavioural disorders of children and ado-
lescents; Dulcan, Mina, Journal of Child and
Adolescents Psychopharmacology, 1. bindi,
nr. 1,1990. Physicians’ Desk Reference; Ar-
ky, Ronald, M.D., Medical Consultant, Med-
ical Economics, Montvale, New Jersey,
1996. og MS Encarta encyclopedia 98, undir
ritalin.
3 MS Encarta encyclopedia 98, undir ritalin
eða Methylphenidate.
4 Matur og litar- og bragðefni eru algeng or-
sök einkenna ofvirkni og einbeitingarskorts
l\já börnum; Boris og Mandel, Annals of All-
ergy, vol. 72, no. 5 mai 1994, bls. 462 til 468.
Höfundur er héraðsdómslögmaður.
+ Ingólfur Björns-
son fæddist á
Hamri í Laxárdal
27. nóvember 1908.
Hann lést á Dvalar-
heimili aldraðra,
Sundabúð, í Vopna-
firði 25. maí síðast-
liðinn. Foreldrar
hans voru Björn
Eyjólfsson bóndi á
Hamri í Laxárdal
og Ásta Elísa Jónas-
dóttir frá Bjarna-
stöðum í Bárðardal.
Eignuðust þau íjóra
syni, Ingólfur dó í æsku, Eiður
er látinn, og síðan Ingólf og
Guðmund, sem er látinn fyrir
allmörgum árum. Ingólfur gift-
ist eftirlifandi eiginkonu sinni,
Sesselju Benediktsdóttur frá
Þorvaldsstöðum, 10. desember
1943. Hún var dóttir Benedikts
Stefánssonar bónda á Þorvalds-
stöðum og konu hans Sólveigar
Stefánsdóttur húsfreyju. Sess-
elja og Ingólfur eignuðust eina
Árið 1910 flytjast foreldrar Ing-
ólfs að Fagradal á Hólsfjöllum og
bjuggu þar í fimm ár, fluttust síðan
að Ai-naiwatni í Þverfellsdal í
Vopnafirði og bjuggu þar allmörg
ár áður en þau fluttust ofan í
Vopnafjörð. Ingólfur fór úr föðm'-
húsum um fermingaraldur og var í
vinnumennsku í Möðrudal og víðar
á Fjöllum. Allan sinn þroska tók
hann því út á heiðarbýlunum, og
alla sína ævi unni hann heiðunum
og þó sérstaklega Mælifellsheiðinni
þar sem hann átti sínar mestu ynd-
isstundir bæði fyrr og síðar, og þar
dvaldi hugur hans löngum eftir að
hann var kominn á dvalarheimilið
Sundabúð en þangað fór hann 1992.
Hann var maður víðáttunnar og
veðranna og fannst alltaf jafngam-
an í heiðinni bæði sumar og vetur
hvort sem gekk vel eða illa, og
sjaldan var hann kátari en þegar
komið var í kofa að kvöldi eftir góð-
an smaladag. Ingólfur var afar góð-
ur fjármaður og mjög fjárglöggur,
hann átti gott og afurðamikið fé
sem hann lagði sig fram við að
fóðra eins vel og hægt var enda
skilaði það sér aftur í góðum arði af
búinu. Til marks um elsku Ingólfs
til heiðarinnar og kindanna sinna
þá var það ekki ósjaldan að hann
tæki hest sinn og hnakk þegar leið
á sumar og „skryppi“ dagstund í
heiðina til að sjá hvort ekki væri nú
allt í lagi með gróður og skepnur.
Þegar heim kom aftur var eins og
hann hefði fengið vítamínsprautu,
var allur léttari og hressari.
Ingólfur giftist eftirlifandi eigin-
konu sinni Sesselju Benediktsdótt-
ur frá Þorvaldsstöðum í Vopnafirði
10. desember 1943 og hófu þau bú-
skap þar á móti Stefáni, bróður
Sesselju. Hinn 6. febrúar 1952
gerði skyndilega aftakaveður. Stef-
án var þá á leið heim úr kaupstað
og mætti í þessu veðri örlögum sín-
um. Varð hann úti örskammt frá
bænum. Þorvaldsstaðir voru innsti
bær í byggð í Selárdal, víðáttumikil
og erfið heiðajörð. Allir aðdrættir
þangað voru langir og seinfarnir
sökum bleytumýra og djúpra gilja,
en jörðin góð sauðfjárjörð og
heyöflun góð bæði á túni og engj-
um. Vegna þessa voveiflega at-
burðar brugðu þau búi á Þorvalds-
stöðum um vorið og fengu ábúð í
Vatnsdalsgerði og bjuggu þar síð-
an, fyrst sem leiguliðar, en keyptu
svo jörðina og bjuggu þar þangað
til þau hættu búskap árið 1988.
Vatnsdalsgerði var fremur kosta-
rýi- þegar Ingólfur kom þangað en
með þrautseigju og dugnaði tókst
honum að gera hana að einni af
betri jörðum hreppsins.
Ingólfur var gi-annvaxinn meðal-
maður á hæð, kvikur í spori og ekki
burðarmaður að sjá, en það kom í
Ijós þegai' gengið var til verka að
dóttur, Kristínu S.
Ingólfsdóttur, f.
5.10. 1943. Hún er
gift Ara G. Hall-
grímssyni vélgæslu-
manni á Vopnafirði,
f. 24.11. 1938. Eiga
þau fjög^ur börn.
Þau eru: 1) Margrét
Arna, f. 22.11. 1961,
giftist Sigurði Jen-
sen, þau slitu sam-
vistir, þeirra dóttir
er Eydís, f. 18.11
1987. 2) Ingólfur
Bragi, f. 3.8. 1963,
sambýliskona hans er Helga
Jakobsdóttir frá Hvammstanga,
f. 28.10. 1965, eiga þau eina
dóttur, Glódísi, sem fædd er
18.8. 1995. 3) Stefanía Hall-
björg, f. 18.12. 1969. 4) Guð-
mundur Ari, f. 4.1. 1977. Sonur
Sesselju fyrir hjónaband er Sig-
urður Þ. Olafsson bóndi í Vatns-
dalsgerði, f. 18.4. 1938.
títför Ingólfs fór fram frá
Vopnafjarðarkirkju 2. júní.
seiglan og úthaldið var með ólík-
indum. Það var alveg sama hversu
mikið og lengi unnið var, alltaf virt-
ist hann eiga í fórum sínum orku til
viðbótar. I umgengni var hann
dagfarsprúður og rólegur og skipti
sjaldan skapi. Ekki var það vegna
þess að hann skorti skap heldur
kunni hann mjög vel að stilla því í
hóf og missti sjaldan stjórn á því.
Erfitt gat verið að átta sig á því
sem honum bjó í brjósti þar sem
hann var afskaplega dulur og orð-
fár um eigin hagi og hugsanir. Þó
var hann fremur glaðsinna og tók
gríni og glensi ágætlega og gat vel
gert að gamni sínu þegar svo bar
undir. Fáskiptinn var hann um
annarra hagi og aldrei heyrði ég
hann leggja illt orð til nokkurs
manns. Fremur var það, ef á ein-
hvern var hallað, að hann reyndi að
finna viðkomandi málsbætur
nokkrar. Mín fyrstu kynni af
Ingólfi voru í göngum í Mælifells-
heiði haustið 1952. Þá var ég 13 ára
kaupstaðarstrákur, óharðnaður og
alls óvanur smalamennsku og fjár-
ragi. Var ekki laust við að sumir
gangnamenn hefðu horn í síðu
minni og teldu að ég yrði þeim ein-
göngu til byrði og erfiðleika, þar
sem ég væri bæði ókunnugur og
fákunnandi. Voru höfð uppi ýmis
stóryrði við gangnaforingja og
honum tjáð að það væri af og frá að
ég yrði með þeim í smalamennsk-
unni og best væri bara að senda
mig heim þegar þeir færu að smala
um morguninn. Var ég gráti nær
yfir þessum ósköpum og svaf lítið
um nóttina, en um morguninn þeg-
ai- byrjað var að raða niður til
smölunar kom Ingólfur til mín og
sagði að það væri best að ég kæmi
með sér, við skyldum sjá til hvort
ekki gæti ræst eitthvað úr mér.
Eftir þessa fyrstu göngu og tilsögn
Ingólfs var ég tekinn sem fullgild-
ur smalamaður í Mælifellsheiði eft-
ir það.
Allan sinn búskap í Vatnsdals-
gerði átti hann upprekstrarland í
Mælifellsheiði og þar dvaldi hugur
hans löngum. Það var gaman að
fylgjast með honum þegar verið
var að leggja af stað með lambféð í
heiðina, og þá ekki síður á haustin
þegar farið var í göngurnar. Þá var
eins og hann yrði allur annar mað-
ur, augun tindruðu af áhuga og
gleði. Nú er hann lagður af stað á
hinar víðáttumiklu heiðar drottins
og vafalaust finnur hann sína
Mælifellsheiði þar.
Farðu í friði, kæri faðir, tengda-
faðir, afi og langafi.
Kristín, Ari, börn
og barnabörn.
Annan þessa mánaðar var
Ingólfur Björnsson, fyrrverandi
INGOLFUR
BJÖRNSSON
bóndi á Þorvaldsstöðum og í
Vatnsdalsgerði, til grafar borinn
frá Vopnafjarðarkirkju að við-
stöddu fjölmenni. Mig setti hljóð-
an þegar ég frétti lát þessa aldna
vinar míns, þótt ekki kæmi það á
óvart. Glíma hans við elli kerlingu
var búin að vera löng og ströng,
og sú glíma endar aldrei með
bræðrabyltu.
Ingólfur og Sesselja hófu bú-
skap á Þorvaldsstöðum sem var
innsti byggði bær í Selárdal, árið
1941. Éinnig var þar bróðir
Sesselju, Stefán, og aldraður faðir
þeirra systkina, Benedikt, sem
lést árið 1947. Það var ekki fyrir
neina aumingja að búa á Þorvalds-
stöðum, en þar sem bæði hjónin
voru harðdugleg og hagsýn bún-
aðist þeim vel, en vinnudagurinn
var oft langur og strangur. Það út-
heimti þrotlausa vinnu að stunda
sauðfjárbúskap á þessari land-
miklu heiðajörð en þetta átti við
Ingólf, hann var fjármaður í þess
orðs gömlu góðu merkingu, afar
fjárglöggur og átti afurðagott fé
sem hann fóðraði vel. Hann var
maður heiðarinnar: Heiðin var
hans heimur og þar gerðust hans
ævintýri í blíðu og stríðu. Aldrei
var Ingólfur glaðari en þegar vel-
heppnuðum smaladegi var lokið,
og sest var við létt spjall yfir kaffi
og brennivínstári í gangnakofan-
um á Aðalbóli. Mér er alltaf minn-
isstætt þegar ég kom í fyrsta sinn
á Þorvaldsstaði, unglingspiltur frá
Krossavík að fara í mína fyrstu
göngu í Mælifellsheiði, og átti að
smala Þorvaldsstaðaland daginn
áður eins og venja var á þeim
tíma. Ég gleymi aldrei þéttu og
hlýju handtaki þeirra hjóna
Sesselju og Ingólfs, og þetta
fyrsta handtak á hlaðinu á Þor-
valdsstöðum innsiglaði þá vináttu
sem entist ævilangt. Öm árabil
bjuggum við gangnamenn í Mæli-
fellsheiði að einlægri gestrisni og
hjartahlýju húsbændanna á Þor-
valdsstöðum, sem aldrei brást
hvernig sem á stóð, og seint verð-
ur fullþakkað. En skjótt skipast
veður í lofti. Hinn 6. febrúar 1952
brast skyndilega á aftaka norð-
vestan hríðarbylur, það var síðasti
hríðarbylurinn sem Stefán Bene-
diktsson á Þorvaldsstöðum tókst á
við, og beið lægri hlut. Stefán varð
úti á leið heim úr kaupstað
skammt frá bænum. Þá um vorið
flutti fjölskyldan búferlum að
Vatnsdalsgerði. Vatnsdalsgerði er
ekki landmikil jörð en vel í sveit
sett og leynir á sér varðandi land-
kosti, þar er fegurst bæjarstæði í
Vopnafirði. Ingólfur og fjölskylda
hans hófust þegar handa með um-
bætur, enginn ræktunarmöguleiki
var látinn ónýttur, byggt glæsilegt
íbúðarhús, útihús og vélageymsla
af vönduðustu gerð. Nú er Vatns-
dalgerði eitt glæsilegasta býli í
Vopnafirði og þó víðar væri leitað.
Ingólfur var svo sannarlega ein af
hetjum hversdagslífsins, þrek
hans og seigla var á stundum nán-
ast ofurmannlegt. Hann sóttist
ekki eftir frama eða vegtyllum,
var samvinnumaður og framsókn-
armaður af gamla skólanum, hafði
til að bera ríkulegt brjóstvit ásamt
með hyggindum sem í hag koma.
Var góður heim að sækja og naut
almennra vinsælda.
Dyggilega studdur af tröll-
tryggri eiginkonu og fjölskyldu
gat hann að búskaparlokum í
Vatnsdalsgerði litið með stolti yfir
handarverk sín og sagt: Sjá þetta
er harla gott. Árið 1988 brá
Ingólfur búi og keyptu þau hjónin
hús í Vopnafjarðarkauptúni og
bjuggu þar til 1992. En frá þeim
tíma hafa þau verið á Dvalarheim-
ili aldraðra, Sundabúð, þar sem
Ingólfur lést. Um leið og ég votta
eiginkonu, börnum, tengdabörn-
um og barnabarnabörnum samúð
mína, kveð ég Ingólf frá Gerði
eins og venjulega. Vertu blessaður
og sæll, gamli vinur, og þakka þér
fyi'ir komuna.
Gunnar Sigmarsson
frá Krossavík.