Morgunblaðið - 17.07.1998, Side 28

28 FÖSTUDAGUR 17. JÚLÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
______________AÐSENPAR GREINAR_
Brotalamir í umhverfismálum
DAG hvern berast okkur váleg
tíðindi utan úr heimi af ástandi um-
hverfismála. Einn daginn segja
fréttir okkur að meira en milljarð-
ur manna í borgum búi við heilsu-
spillandi mengun. Varnaraðgerðir
felast í að stöðva bílaumferð þegar
verst gegnir og fólki er ráðlagt að
hreyfa sig sem minnst utan dyra.
Osonlagið heldur áfram að þynnast
næstu áratugi þrátt fyrir alþjóða-
samning sem bannar ósoneyðandi
efni. Veðurkerfi sveiflast meira en
dæmi eru til frá því athuganir
hófust og sumir vísindamenn
tengja það loftslagsbreytingum af
mannavöldum. Þurrkar og skógar-
eldar með reykmengun sem tekur
til heilla heimshluta hafa fylgt í
kjölfarið. Manngerð efnasambönd
valda ti-uflun á innkirtlastarfsemi
lífvera og ógna heilsu og frjósemi
manna og dýra. í Evrópu hefur
verið reynt að stinga við fæti til
vemdar umhverfinu á mörgum
sviðum, en samt fer ástandið
versnandi á heildina litið.
Umhverfisstofnun Evrópu sem
ísland er aðili að hefur nýlega gef-
ið út yfirlitsskýsrlu um ástand um-
hverfismála í álfunni. Þar kemur
fram að þrátt fyrir viðnám og
nokkum árangur hallar undan fæti
á mörgum sviðum umhverfismála.
Sívaxandi mengun vegna stórauk-
inna flutninga á landi er eitt dæmi
af mörgum um öfugþróun. Iðnað-
ar- og neysluþjóðfélagið stefnir í
ranga átt og afar brýnt að snúa við
blaði og lyfta merki sjálfbærrar
þróunar á öllum sviðum.
Bág staða hérlendis
fsland er á mörgum sviðum illa á
vegi statt í umhverfismálum. Gróð-
ur- og jarðvegseyðing er stórfellt
vandamál. Mikið vantar á að við því
sé brugðist á viðhlítandi hátt og að
beitt sé vistvænum aðferðum við
endurgræðslu og til að stöðva upp-
blástur. Framkvæmd
sáttmálans um líf-
fræðilega fjölbreytni
sem gekk í gildi hér-
lendis í árslok 1994
hefur hingað til verið
nánast nafnið tómt og
fyrst nýverið að sam-
ráðsnefnd vegna hans
var skipuð. Löggjöf
um gróðurvemd og
landgræðslu er löngu
úrelt enda verið nær
óbreytt frá árinu
1965 að telja. Stað-
bundin mengun er
veruleg og víða vax-
andi vandamál. Orku-
frekum stóriðjuverum er leyft að
menga umhverfið langt umfram al-
þjóðlega staðla og opinberu heil-
brigðiseftirliti er haldið í fjárhags-
legu svelti.
íslensk stjórnvöld krefjast þess
að vera undanþegin takmörkunum
um losun gróðurhúsalofttegunda,
og er það eitt helsta baráttumál
stjómvalda um þessar mundir.
Þetta gerist þótt ísland hafi í
Kyoto fengið heimild til að auka
losun á sama tíma og flest önnur
þróuð ríki hafa skuldbundið sig til
að draga úr. En á fleiri sviðum er
einkennilega á málum haldið. Ný-
legt dæmi er ákvörðun umhverfis-
yfirvalda að heimila hér notkun eit-
urefnisins fenemal sem stefnir arn-
arstofninum í hættu. Listinn er þvi
miður langur um rangar ákvarðan-
ir og neikvæða stöðu umhverfis-
mála á Islandi. Svona má þetta
ekki halda áfram til frambúðar. Við
emm fámenn þjóð í stóra landi og
gætum orðið öðram til fyrirmynd-
ar sé rétt á haldið.
Brotalamir í stjórnsýslu
Brotalamir era margar og af-
drifaríkar í stjórnsýslu umhverfis-
mála á Islandi. Umhverfisráðu-
neytið er afar veikt og
illa að því búið. Ráðu-
neytið er því hvorki
fært um að vera lykil-
stofnunum sem undir
það heyra sá bakhjarl
sem þarf né að koma
fram af styrk gagnvart
öðram ráðuneytum. Þar
við bætist langvarandi
fjársvelti stofnana eins
og Hollustuverndar rík-
isins og Náttúravernd-
ar ríkisins. Væntanlega
dettur engum í hug að
öll stjómsýsla umhverf-
ismála eigi að falla und-
ir umhverfisráðuneytið.
í umhverfismálum á allt stjórn-
kerfið að vera samvirkt og sveitar-
félög og svæðisstofnanir hafa þar
mikilvægu hlutverki að gegna.
Stefnumótun, yfirsýn og vöktun á
hins vegar heima í umhverfisráðu-
neyti og stofnunum þess. Þetta á
meðal annars við um náttúraauð-
lindir lands og sjávar og fram-
kvæmd alþjóðasáttmála á umhverf-
issviði.
Það var furðulegt tiltæki við
myndun núverandi ríkisstjórnar að
setja einn og sama ráðherra yfir
landbúnaðarráðuneyti og umhverf-
isráðuneyti. Viðkomandi ráðherra
var með því settur í óviðunandi
stöðu og umhverfisráðuneytið setti
stórlega niður. Framsóknarflokk-
urinn ber á þessu ábyrgð. Nýlega
hefur frekari gengislækkun orðið á
stöðu umhverfisráðuneytisins þeg-
ar stofnuð var sérstök auðlinda-
deild innan utanríkisráðuneytisins
og utanríkisráðherra boðar að hlut-
verk hennar sé að samræma af-
stöðu annarra ráðuneyta, meðal
annars í loftslagsmálum. Gott er að
utanríkisþjónustan fylgist með og
leggi lið á þessu sviði, en forysta
um stefnumótun og úrskurðarvald
á að vera hjá ráðuneyti umhverfis-
Virkja þarf áhuga
almennings í þágu
umhverfisverndar,
segir Hjörleifur
Guttormsson, og hlúa
að frjálsum samtökum
sem láta sig umhverfis-
mál varða.
mála sem á sínu sviði þarf að fá
hliðstæða stöðu og fjármálaráðu-
neytið.
Afstaðan til
frjálsra félagasamtaka
Afstaða ríkisstjórnarinnar til
frjálsra umhverfisverndarsamtaka
hefur verið afar sérkennileg svo
ekki sé meira sagt. Leiðtogar
stjómarflokkanna hafa lagt lykkju
á leið til að gagnrýna umhverfis-
samtök á alþjóðavettvangi. Eink-
um hefur utanríkisráðherra marg-
ítrekað veist að þeim og varað við
starfsemi þeirra. Þarna era íslensk
stjómvöld á varhugaverðri braut.
Auðvitað má finna þess dæmi að
erlend umhverfisverndarsamtök
haldi fram stefnu sem stangast á
við skoðanir stjórnvalda á hverjir
séu hagsmunir Islendinga. Slíkt er
nú einu sinni eðli frjálsra samtaka
að veita aðhald og ryðja nýjum
sjónarmiðum braut. A alþjóðavett-
vangi er sú stefna að styrkjast í
sessi að stjórnvöld ástundi vinsam-
leg samskipti við frjáls félagasam-
tök og þau fái hlut í undirbúningi
mála og jafnvel ákvarðanatöku.
Um þetta nægir að vísa til ályktana
umhverfisráðstefnu Evrópuríkja í
Árósum í síðasta mánuði.
Afstaða íslenskra stjórnvalda til
innlendra áhugamannasamtaka
Hjörleifur
Guttormsson
sem hafa umhverfis- og náttúra-
vemd á stefnu sinni hefur því mið-
ur einnig verið heldur neikvæð og
fráhrindandi. Lítið hefur verið gert
að því af opinberri hálfu að hlúa að
starfi slíkra samtaka sem geta þó
verið afar þýðingarmikill tengiliður
milli stjómvaida og almennings.
Þegar lögum um náttúravemd var
breytt 1996 vora lagaákvæði veikt
að þessu leyti frá því sem áður var.
A þessu þaif að verða grandvallar-
breyting. Virkja þarf áhuga al-
mennings í þágu umhverfisverndar
og hlúa að frjálsum samtökum sem
láta sig umhverfismál varða, meðal
annars með fjárstuðningi á fjárlög-
um.
Staðardagskrá 21
Þáttur sveitarfélaga í umhverfis-
málum er afar mikilvægur og á
hann var lögð áhersla í fram-
kvæmdaáætlunnni frá Ríó, sem ber
heitið Dagskrá 21. Það dróst hins
vegar úr hömlu hérlendis að sveit-
arfélögum væri kynnt samþykktin
frá Ríó um Staðardagskrá 21 og
fengju örvun til að hefjast handa
um áætlanir um sjálfbæra þróun.
Undirritaður flutti tvívegis á Al-
þingi tillögu um slíka kynningu og
stuðning. Síðastliðinn vetur var
loks gerður samningur milli um-
hverfisráðuneytis og Sambands ís-
lenskra sveitarfélaga um að hrinda
af stað vinnu að umhverfisáætlun-
um sveitarfélaga. Fáein sveitarfé-
lög höfðu þá þegar komist á sporið
í þessu efni og væntanlega fer þeim
fjölgandi. I þessum hópi voru
Egilsstaðir á Héraði og hafði Sig-
urborg Kr. Hannesdóttir umsjón
með umhverfisverkefni sveitarfé-
lagsins. Sigurborg ritaði ágæta
grein um þessi mál í Morgunblaðið
4. júlí síðastliðinn. Vonandi hefja
nú mörg sveitarfélög vinnu að því
að móta sína staðardagskrá. Það
mun stuðla að breyttu gildismati
sem brýn þörf er á og laða íbúa
byggðarlaganna til þátttöku í vinnu
að betra og lífvænlegra samfélagi.
Höfundur er alþingismaður.
Hjúkrunarálag á Landspítala
og Sjúkrahúsi Reykjavíkur
Ágústa B. Helga H.
Herbertsdóttir Bjarnadóttir
UPPSAGNIR hjúkr-
unarfræðinga á Land-
spítala og Sjúkrahúsi
Reykjavíkur undanfar-
ið hafa eflaust vakið
margar spurningar
meðal almennings. Að
baki þeirra liggja ýms-
ar ástæður eins og
komið hefur fram í fjol-
miðlum síðustu vikur.
Þar hefur m.a. verið
nefnt mikið álag sem
þessu starfi fylgir.
Okkur langar til að
gera nánari grein fyrir
vinnuálagi því sem er á
legudeildum þessa
tveggja sjúkrahúsa. Á
síðustu árum hefur hjúkranarálag
verið að aukast vegna þess að a)
sjúklingahópurinn er sífellt að
breytast og b) sumar legudeildir
eru ekki mannaðar sem skyldi.
Þessi þróun hefur haft veruleg
áhrif á störf hjúkrunarfræðinga.
Hugtakið sjúklingaflokkun felur í
sér mælingar á hjúkrunarálagi
legudeilda og útreikninga á mann-
afla þeirra. Hún hefur verið gerð á
öllum legudeildum Lsp og SHR síð-
an 1990 (handlækninga-, lyflækn-
inga-, barna-, kvenlækninga-, öldr-
unalækninga-, endurhæfingar- og
gjörgæsludeildum). Þá meta hjúkr-
unarfræðingar daglega hjúkrunar-
þörf þeirra sjúklinga sem þeir bera
ábyrgð á. Hjúkrunarþörfin er síðan
reiknuð yfir í hjúkranarklukku-
stundir samkvæmt áreiðanlegum
og réttmætum stöðlum kerfísins.
Niðurstöður sýna hlutlaust, hvert
hjúkranarálag legudeilda er, hve
mikinn hjúkranartíma hver sjúk-
lingur þarf og hvernig æskilegt sé
að manna deildirnar næsta sólar-
hringinn þannig að sjúklingar fái
þá hjúkran sem þeir þurfa. Þar að
auki veitir sjúklingaflokkunin mik-
ilvægar upplýsingar um þær breyt-
ingar sem verða á sjúklingahópnum
milli ára og endurspeglar þannig
mjög vel þá þróun sem á sér stað
innan heilbrigðiskerfisins.
Á árunum 1991-1998 hefur sjúk-
lingaflokkun sýnt að hjúkranarálag
hefur stóraukist frá ári til árs. Með
öðram orðum hefur samsetning
sjúklingahópa legudeilda breyst
gífurlega og hjúkrunin því einnig.
„Léttum" sjúklingum hefur fækkað
og í stað þeirra komið fleiri sjúk-
lingar með flókin hjúkranarvanda-
mál. Útreiknað álag meðalsjúklings
á hand- og lyflækningasviði Land-
spítalans hefur hækkað um 37% frá
1991. Svipaðar tölur má finna frá
öðram sviðum spítalans og frá
Sjúkrahúsi Reykjavíkur. Helstu
ástæður þessara breytinga era eft-
irfarandi:
a) Mikil framfór hefur orðið inn-
an heilbrigðisvísindanna undanfar-
ið og hefur það leitt til flóknari
læknisaðgerða.
b) Legudögum hvers sjúklings
hefur fækkað m.a. vegna sparnað-
araðgerða. Nú eru sjúklingar út-
skrifaðir fyrr en áður tíðkaðist. Því
er unnt að taka á móti fleiri nýjum
sjúklingum í staðinn, sem oftast
eru bráðveikir. Þetta eykur afköst
sjúkrahúsanna en um leið eykst sá
hjúkrunartími sem æskilegur er ef
sinna á þessum sístækkandi hópi
mikið veikra sjúklinga sem skyldi.
Hjúkrunarálag hefur
aukist vegna þess,
segja Agústa B. Her-
bertsddttirog Helga H.
Bjarnaddttir, að sjúk-
lingahópurinn er sífellt
að breytast og sumar
legudeildir eru illa
mannaðar.
c) Sparnaðaraðgerðir sjúkrahús-
anna (m.a. lokanir deilda og annar
samdráttur í starfsemi) hafa leitt til
þess að biðlistar hinna ýmsu deilda
hafa lengst. Sjúklingar era því oft
verr haldnir við innskrift en áður
tíðkaðist. Þess má geta að bráða-
innlagnir sjúklinga á sjúkrahúsin
tvö hafa stóraukist undanfarin ár.
Sjúklingaflokkunin hefur einnig
sýnt að munur á æskilegum og
raunverulegum hjúkrunartíma
sjúklinga fer vaxandi, eða með öðr-
um orðum sagt deildir eru verr
mannaðar en fyrr. Þessu aukna
álagi undanfarin ár hefur ekki verið
mætt sem skyldi, stöðuheimildum
hjúkrunarfræðinga hefur ekki
fjölgað miðað við þörf, en það verð-
ur ekki rætt frekar hér. Árið 1991
var æskilegur hjúkrunartími með-
alsjúklings á hand- og lyflækninga-
sviði Landspítalans 5,1 klst./sólar-
hring en raunverulegur hjúkrunar-
tími var 4,9 klst./shr., mismunurinn
era 0,2 klst./sjúkling/sólarhring.
Leitin að réttu eigninni
hefst hjá okkur
Vettvangur fólks (fasteignaleit
v§> -
.mbl.is/fasteignir
Árið 1997 var æskilegi hjúkrunar-
tíminn orðinn 6,6 klst./shr og sá
raunveralegi 5,4 klst./shr og mis-
munurinn orðinn 1,2 klst/sjúk-
ling/sólarhring. Þessar tölur sýna
að legudeildir sjúkrahúsanna eru í
dag sjaldnast mannaðar samkvæmt
metinni þörf og vinnuálag starfandi
hjúkrunarfræðinga er að öllu jöfnu
mjög mikið. Þegar verst lætur er
nýting á hjúkranarfræðingum 120
-150%. Því má segja, að til þess að
sinna fyrirliggjandi þörfum sjúk-
linga þyrftu hjúkranarfræðingar á
8 klst. vakt að skila vinnu sem sam-
svarar allt að 12 klst.! Þetta er
raunveruleikinn og lausn virðist
ekki í sjónmáli. Það er hjúkranar-
fræðingum því verulegt áhyggju-
efni þegar skilning ráðamanna á
þessum þætti hjúkranarstarfsins
skortir. Trúlega efast fáir um þá
miklu ábyrgð sem fylgir starfi
hjúkrunarfræðinga en ekki er víst
að öllum sé ljóst hve mikið hún
eykst þegar unnið er undir óeðli-
lega miklu álagi í lengri tíma. Fag-
legur metnaður hjúkrunarstéttar-
innar, óþrjótandi starfsáhugi ein-
staklinga innan hennar og um-
hyggja þeirra fyrir sjúklingum sín-
um er það sem skipt hefur sköpum
á þessum erfiðu tímum. En hve
lengi mun það endast? Margir
hjúkrunarfræðingar hafa undanfar-
in ár fundið sér nýjan starfsvett-
vang þar sem svipuð og oft hærri
laun eru í boði en gerist hjá sjúkra-
húsunum, þar sem vinnuálag er
innan eðlilegra marka og ábyrgð í
samræmi við laun. Það er löngu
orðið tímabært, að lagfæra laun
hjúkrunarfræðinga og meta að
verðleikum þá menntun sem liggur
að baki starfsins, þá ábyrgð sem
þeii' taka sér á herðar og það álag
sem starfinu fylgir.
Ágiísta B. Herbertsdóttir er hjúkr-
unarfræðingur á fræðslusviði
Sjúkrahúss Rcykjavíkur. Helga H.
Bjarnadðttir er hjúkrunarfræðingur
á fneðslusviði Landspítalans.