Morgunblaðið - 15.08.1998, Síða 28

28 LAUGARDAGUR 15. ÁGÚST 1998
MORGUNBLAÐIÐ
DÓMSTÓLAR
• •
LOGFRÆÐIN ER
EKKI RAUNVÍSINDI
Morgunblaðið/Ami Sæberg
„OKKAR hlutverk er að velta fyrir okkur öllum hliðum Iögfræðilegra álitaefna,"
segir Jakob R. Möller, formaður Lögmannafélags íslands.
Jakob R. Möller,
formaður Lögmanna-
félags íslands, telur
að fræðileg umræða
um niðurstöður
íslenskra dómstóla sé
of lítil. Hann sagði
Ragnhildi Sverris-
dóttur að lögfræðingar
og lögmenn þurfí að
leggja þar lóð á
vogarskálarnar, sem
og lagadeild Háskóla
Islands. Jakob ræddi
einnig um leið dóm-
stóla að niðurstöðu,
vinnubrögð Hæsta-
réttar og skoðanir um
vanhæfi dómara.
NOKKUR umræða hefur
verið undanfarið um
gagnrýni á dómstóla. I
viðtali við Morgunblaðið
1. ágúst sl. skýrði Jón Steinar
Gunnlaugsson, hæstaréttarlögmað-
ur, gagnrýni sína á Hæstarétt.
Hann fjallaði m.a. um hvaða leið
dómstólar færu til að komast að
niðurstöðu í málum, að dómarar
Hæstaréttar ættu að víkja sæti ef
einn þeirra hefði átt þátt í undir-
búningi löggjafar sem á reyndi, að
aðeins væri ein lögfræðilega tæk
niðurstaða í hverju máli og þann
vamarhjúp þagnarinnar, sem hann
telur lagadeild Háskólans sveipa
Hæstarétt.
Fleiri en ein
lögskýringarleið
Jakob R. Möller, formaður Lög-
mannafélags íslands, hefur lýst
þeirri skoðun sinni, að lögmenn séu
skyldugir til að gæta hófsemdar í
orðalagi, þegar niðurstöður dóm-
stóla eru gagnrýndar, en telur
fræðilega umfjöllun um dómstóla
of litla hér á landi.
„Lögfræðin er meðal annars
ákveðin tegund vinnubragða, að-
ferðafræði til að komast að lög-
fræðilegri niðurstöðu," segir Jak-
ob. „Lögskýringaleiðir eru fleiri en
ein. Jón Steinar segir að aðeins sé
til ein rétt lögfræðileg niðurstaða,
eða að ganga þurfi út frá því að svo
sé. Hann segir að á síðustu árum
sé farið að kenna annað við laga-
deild. Þessa skoðun sína á hann
sameiginlega með mörgum viða um
lönd á síðustu áratugum, en hún er
nýleg úr hans munni. Fyrir
nokkrum árum skrifaði hann grein
í Tímarit lögfræðinga um dóma og
gagnrýni og sagði þar að
hann gerði * engan
ágreining um dóma þar
sem valin hefði verið ein
af tveimur eða fleiri lög-
fræðilega tækum lausn-
um, jafnvel þótt honum
fyndist sjálfum að önnur hefði átt
að verða ofan á.“
Jakob segir, að oft séu lögskýr-
ingar auðveldar og einföld könnun
réttarheimilda leiði til niðurstöðu,
en í flóknari og erfiðari málum sé
könnun réttarheimildanna vanda-
samari til þess að komast að lög-
fræðilega tækri niðurstöðu eftir
hefðbundnum, réttum, lögfræðileg-
um leiðum. „Það má líkja þessu við
ferðalag," segir hann. „Þegar lagt
er af stað í slíkt lögskýringarferða-
lag þarf að feta sig að niðurstöðu
sem hægt er að una við. Eg held að
lögskýringin felist meðal annars í
því að þegar komið er nærri
áfangastað þurfi að taka ákvörðun
um hvort farið er til hægri eða
vinstri. I upphafi er takmarkið að
komast á besta stað, en
á leiðinni kemur í ljós að
í raun eru tveir staðir
jafn góðir. Ef heimur-
inn, lögfræðin og lög-
fræðingamir væru full-
komnir, þá væri kannski
hægt að segja sem svo að til væri
ein lögfræðilega rétt niðurstaða.
Þannig er heimurinn ekki. Lög-
fræðin er ekki vísindi á sama hátt
og efnafræði eða önnur raunvís-
indi. Tvisvar tveir eru ekki alltaf og
óbreytanlega fjórir. Þetta er ekk-
ert nýtt, lögfræðingar hafa alltaf
fengist við að nota lögskýringarað-
ferðir til að komast að niðurstöðu.
Ég veit ekki til þess að mönnum
séu núna kennd önnur vinnu-
brögð.“
Jón Steinar nefndi að nú virtist
sem menn væru þreyttir á að fást
við lögfræðileg verkefni á klassísk-
an hátt og vísaði til þess að hægt
væri að fá lögfræðinga til að skrifa
álitsgerð um hvað sem væri. Jakob
sagði að þegar rætt væri um lög-
fræðilegar álitsgerðir væri megin-
atriði að gera sér grein fyrir því,
hvert verkefnið væri, sem lögfræð-
ingurinn hefði verið beðinn að
leysa, hvaða spumingum hann átti
að svara. „Niðurstaðan ræðst ekki
síst af því um hvað er spurt. Sá
sem biður um álitið velur verkefn-
ið. Staðan er önnur þegar um
dómsmál er að tefla, þar sem hvor-
ugur aðili er einráður um val í af-
mörkun álitaefnisins. Menn geta,
með réttum lögfræðilegum aðferð-
um, komist að mismunandi niður-
stöðum, því einhvers staðar á leið-
inni koma þeir að gatnamótum og
þurfa að ákveða hvora leiðina þeir
fara. Þetta þýðir ekki að menn geti
komist að hvaða niðurstöðu sem
er.“
Jakob segir að deilur rísi milli
manna vegna þess að þeir hafi ólík-
ar skoðanir á tilteknu máli. „Lög-
fræðileg álitsgerð sem styður nið-
urstöðu sem er öðrum deiluaðila
hagstæð er að sjálfsögðu röng frá
sjónarhóli þess sem á gagnstæðra
hagsmuna að gæta, en
það er ekki þar með sagt
að hún sé röng hlutlægt.
Það er sama hversu
slyngir lögmenn eru,
þeir geta ekki búið
hvaða niðurstöðu sem er
í lögfræðilega rökstuddan búning."
I gagnrýni á dómstóla hefur
meðal annars verið nefnt að þeir
gæti þess ekki sem skyldi að styðj-
ast við viðurkenndar réttarheimild-
ir. Jakob vísar til 61. greinar
stjómarskrárinnar, þar sem segir
að dómendur skuli í embættisverk-
um sínum fara einungis eftir lögun-
um. „Ef menn ganga út frá því að
dómstólamir hafi einhver önnur
sjónarmið að leiðarljósi í störfum
sínum, þá er eins gott að slíkar
ásakanir séu rökstuddar mjög
vandlega," segir hann.
Óheppilegt að gagnrýna
dóma í eigin málum
Dómar Hæstaréttar í skaðabóta-
málum í maí og júní á þessu ári
hafa verið grannur gagnrýni Jóns
Steinars Gunnlaugssonar á Hæsta-
rétt. „Jón Steinar segir að rétt lög-
fræðileg niðurstaða hefði verið
önnur en sú sem Hæstiréttur
komst að,“ segir Jakob. „Hann
gagnrýnir réttinn einnig fyrir að
taka bara upp ummæli úr greinar-
gerð með framvarpinu í stað þess
að taka tillit til lögfræðilega réttra
raka. Nú er það svo, að það var
verið að deila um ákveðnar greinar
í skaðabótalögunum. Mikilvægasta
lögskýringargagnið við skýringu á
lögum er greinargerð. Að vísu má
telja óvenjulegt að dómstóll vitni
eins ítarlega í greinargerð og
Hæstiréttur gerði í þessum málum,
en það gerir niðurstöðuna vandaðri
en ella. Hæstiréttur taldi sér svo
ekki fært í málunum sem Jón
Steinar flutti að ganga gegn skýra
mati löggjafans. Við má bæta, að í
máli sem var dæmt 4. júní taldi
rétturinn að hluti 8. greinar lag-
anna samræmdist ekki jafnræðis-
reglu stjómarskrárinnar og hafn-
aði því að beita greininni eins og
Alþingi setti hana. Á þennan dóm
hefur Jón ekkert minnst."
Jakob segir að undanfama ára-
tugi hafi verið deilt um hversu
langt dómstólar megi ganga í að
víkja frá mati löggjafans, þar sem
það komi skýrt fram. „Hæstiréttur
Islands hefur alltaf sett sér þröng
mörk í slíkum frávikum og dóm-
arnir í skaðabótamálunum era í
samræmi við þessa íslensku dóma-
hefð. Það er síðan tilefni til ítar-
legrar umræðu hvort dómstólar
hér á landi hafi verið of bundnir af
tillitinu til mats löggjafans, en sú
spuming breytir engu um að núna
er þessi hefð ríkjandi."
Jakob segir að hafa verði í huga
að í þessum skaðabótamálum, eins
og í öðram álitamálum fýrir dóm-
stólum, hafi verið tekist á um tvö
sjónarmið. „Málin vora flutt frá
tveimur hliðum og Hæstiréttur
hafði málatilbúnað beggja til úr-
lausnar. Lögmenn hafa auðvitað
fulla heimild til þess að gagnrýna
dómstóla. Það er hins vegar yfir-
leitt óheppilegt að þeir gagnrýni
niðurstöður dómstóla í málum sem
þeir hafa sjálfir flutt, þvi þeir halda
áfram að flytja málið frá sinni hlið.
þótt niðurstaða sé fengin. Ef um-
ræða þeirra væri fræðileg gætu
þeir þurft að viðurkenna eitthvað
sem kæmi skjólstæðingi þeirra illa
eftir á. Það gengur ekki vegna til-
hts lögmannsins til skjólstæðings-
ins. Þess vegna er hættan sú, þeg-
ar lögmenn fjalla um eigin mál, að
ekki komist öll fræðileg rök að.“
Jakob segir það hins vegar rétt
hjá Jóni Steinar að allt of lítið sé
fjallað opinberlega um niðurstöður
dómstóla. Aðspurður hvort það
geti stafað af því að lögmenn vilji
ekki taka þátt í fræðilegri umræðu
af ótta við að lenda í mótsögn við
sjálfa sig þegar þeir þurfa að tala
máli skjólstæðinga í sambærileg-
um málum síðar svarar Jakob að
lögmenn verði ekki bundnir af
slíku eftir á. „Það verður að gera
mun á fræðilegri umræðu og mál-
flutningi. Þegar lög-
menn flytja mál fyrir
dómstólum hafa þeir
skyldu til þess að tefla
fram öllum sjónarmiðum
sem mega verða málstað
skjólstæðinga þeirra til
framdráttar. Þeir eiga að vera
hlutdrægir en ekki hlutlægir. Lög-
menn geta iðulega komist í þá að-
stöðu að þurfa að halda fram sjón-
armiðum í málflutningi, sem era
önnur en þeir hafa áður haldið
fram í málflutningi fyrir sama
dómstóli. Svipað gildir ef þeir hafa
látið uppi sjónarmið í opinberri
umræðu. Dómstóllinn metur svo,
Fræðilegt
framlag laga-
deildar hefur
enn minnkað
Samsetning
dómara í
Hæstarétti
umdeilanleg