Morgunblaðið - 15.08.1998, Qupperneq 30

30 LAUGARDAGUR 15. ÁGÚST 1998
MORGUNB LAÐIÐ
pl$>?gpitjMsÍM§>
STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MIKIL GREIÐSLA
RÍKISSKULDA
ENGIN FURÐA er þótt skattgreiðendum bregði í
brún, þegar þeir heyra, að hallinn á ríkissjóði í ár, í
miðju góðærinu, verði væntanlega um 7,5 milljarðar
króna. Flestir hafa sjálfsagt búizt við verulegum tekjuaf-
gangi ríkissjóðs. Enda er það stefna ríkisstjórnarinnar, að
ríkissjóður sé hallalaus og því hefur verið haldið á lofti, að
það hafi tekizt á síðasta ári, í fyrsta sinn í 13 ár.
Astæðan fyrir þessum mikla halla er sú, að frá og með
árinu í ár er ríkissjóður gerður upp á svonefndum rekstr-
argrunni eins og gert er hjá atvinnufyrirtækjum. Rekstr-
argrunnur gerir ráð fyrir því, að allar greiðsluskuldbind-
ingar ríkissjóðs, hvort sem þær falla til á árinu eða í
framtíðinni, verði færðar til útgjalda. Fram til þessa hef-
ur ríkissjóður verið gerður upp á svonefndum greiðslu-
grunni, sem miðast við greiðslur inn og út úr ríkissjóði á
fjárlagaárinu. Ólíku er því saman að jafna og vafalaust
munu borgararnir þurfa talsverðan tíma til að átta sig á
þessari nýju reikningsskilaaðferð. Fjármálaráðuneytið
hefur verk að vinna við kynningu á þessari mikilvægu en
flóknu breytingu. Það hlýtur að vera eðlileg krafa, að
þeim, sem reikningana borga, sé gerð rækileg grein fyrir
henni.
Samkvæmt eldri aðferðinni, greiðslugrunninum, stefnir
í að afgangur á ríkissjóði í ár verði 5-6 milljarðar króna. Á
síðasta ári var tekjuafgangurinn 700 milljónir, en 1996 var
8,7 milljarða halli á ríkissjóði. Umskiptin eru því mikil
samkvæmt uppgjöri á greiðslugrunni. Ög þau hafa haldið
áfram á þessu ári, því ríkissjóður hefur verið rekinn með
miklum greiðsluafgangi. Féð hefur verið notað til að
greiða niður skuldir um sex milljarða fyrstu sex mánuð-
ina. Reiknað er með, að niðurgreiðsla skulda á árinu öllu
nemi 11,5 milljörðum. Greiðsla erlendra skulda verður þó
væntanlega enn meiri, eða 15-20 milljarðar. Bætt afkoma
ríkissjóðs gaf t.d. færi á að greiða niður erlent langtíma-
lán um 9,5 milljarða í júlímánuði.
Geir H. Haarde, fjármálaráðherra, sagði m.a. um niður-
greiðslu ríkisskuldanna: „Með því erum við auðvitað að
búa í haginn fyrir framtíðina, því þar með lækka þær
vaxtagreiðslur sem falla til er fram líða stundir. Þetta er
stóra málið að mínu mati, því í stað þess að taka lán í stór-
urn stíl erum við að greiða niður lán í stórum stíl.“
Ástæður svo mikils halla ríkissjóðs í ár á rekstrar-
grunni eru fyrst og fremst, að sögn fjármálaráðherra, 9-
10 milljarða gjaldfærsla vegna framtíðarskuldbindinga út
af lífeyrisréttindum ríkisstarfsmanna í kjölfar kjarasamn-
inga þeirra og kerfisbreytingar. Þessar skuldbindingar
hafa ekki verið gjaldfærðar jafnóðum fyrr en nú, en ráð-
herrann telur óhjákvæmilegt að taka þær með í reikning-
inn.
VARÐVEISLA
MENNIN G AR VERÐMÆTA
UNDANFARIN ár hefur útgáfa á sígildri tónlist hér á
landi sífellt verið að aukast og styrkjast þrátt fyrir að
markaðurinn sé harla lítill, eins og fram kom í viðtali við
nokkra útgefendur í Morgunblaðinu í gær. Þetta er fagn-
aðarefni enda er útgáfa af þessu tagi geysilega mikilvæg
fyrir dreifingu og kynningu á íslenskri tónlist og tónlist-
armönnum en jafnframt hefur hún varðveislugildi. Samt
er ástæða til að hvetja menn til enn frekari dáða á þessu
sviði því að mikið af íslenskri tónlist liggur enn óbætt hjá
garði, bæði verk yngri og eldri höfunda en ekki síður
hljóðritanir af flutningi genginna tónlistarmanna sem
mikill fengur væri að á geisladiskum.
Ljóst má vera að í mörgum tilfellum er ekki um ábata-
sama útgáfu að ræða og því ólíklegt að hljómdiskaútgef-
endur leggi út í slík verkefni óstuddir. Það er því brýnt að
skilningur sé á því að styðja við þessa þýðingarmiklu
varðveislu á menningarverðmætum og er ekki óeðlilegt að
hið opinbera leggi þar hönd á plóginn með einhverjum
hætti. Slíkur stuðningur þyrfti raunar einnig að koma til
við ákveðin verkefni á sviði bókaútgáfu hér á landi.
Fimmtíu ár liðin frá undirri
Tímamót íslens
alþjóðaflugþj ón
Hálf öld verður liðin frá undírritun alþjóða-
samnings um flugþjónustu milli Islands og
Alþjóðaflugmálastofnunarinnar hinn 16. sept-
ember næstkomandi. Örlygxtr Steinn Sigur-
jónsson ræddi við yfírmenn flugstjórnar og
íjarskipta á tímamótunum og komst að mikil-
vægi samningsins fyrir íslenskt samfélag.
AÐEINS einu ári eftir að
Flugmálastjórn íslands
var stofnuð árið 1945
voru íslendingar farnir
^að starfrækja úthafs-
flugstjórnarmiðstöð á Reykjavíkur-
flugvelli fyrir alþjóðaflug á Norður-
Atlantshafí. Að flugþjónustunni hafa
frá upphafi komið Flugmálastjórn,
Landssíminn, sem þá hét Póstur og
sími, og Veðurstofa íslands. Aðferðir
og vinnubrögð á sviði fjarskipta og
veðurupplýsinga áttu sér nokkra
sögu um miðjan fimmta áratuginn,
en flugumferðarstjórn var hinsvegar
óskrifað blað. Það leið þó ekki langur
tími uns fyrstu íslensku flugumferð-
arstjórarnir hófu störf eftir skipulegt
nám hjá breskum sérfræðingum
setuliðsins.
Aiþjóðlega flugþjónustan á íslandi
var fjármögnuð af bandalagi þeirra
ínkja, sem áttu mestra hagsmuna að
gæta í flugsamgöngum yfir Norður-
Atlantshafið, því þrátt fyrir tiltölu-
lega góðan tækjakost og góða þekk-
ingu skorti Islendinga fjármagn til
að starfrækja þjónustuna. Fyrsta
formlega umboðið sem Islendingar
fengu til umsýslu flugumferðar-
stjórnar er rakið til ársins 1947 þeg-
ar sex aðildarríki bandalagsins und-
in'ituðu samning um rekstur lóran-
stöðvarinnar í Vík í Mýrdal.
Guðmundur Matthíasson fýrrver-
andi flugumferðarstjóri, sem lét af
störfum í fyrra, var framkvæmda-
stjóri Flugumferðarþjónustunnar frá
1983-1993, en meðal annan-a starfa
hans er framkvæmdastjórn Loft-
ferðaeftMitsins, nefndarseta fyrir
Islands hönd í fastaráði Alþjóðaflug-
málastofnunarinnar og fleira.
„Við lærðum okkar fag af breska
setuliðinu, sem rak Reykjavíkurflug-
völl og við fengum Bretana til að
kenna Islendingunum, sem voru að
byrja í flugumferðarstjórn,“ segir
Guðmundur. „Námið fór fram með
skipulögðum hætti, enda var gerður
sérstakur samningur við Bretana og
fyrstu íslensku flugumferðarstjór-
arnir útskrifuðust á árunum 1945 og
1946, fimmtán talsins. Þannig var að
Bretar og Bandaríkjamenn höfðu
verið með flugþjónustu á N-Atlants-
hafi á stríðsárunum fyrir herflugum-
ferð til Evrópu og það féll í hlut
Breta að stjórna umferðinni nyrst á
Atlantshafínu. Þegar stríðinu lauk
stóðu menn frammi fyrir því að far-
þegaflug var að hefjast heimsálfanna
á milli og einhverjir urðu að taka við
stjórninni. Það var samþykkt á ráð-
stefnu í Dublin árið 1946 að rekin
yrði flugstjórnarmiðstöð frá Islandi.
Þá var tekið skýrt fram að Islending-
ar væru illa í stakk búnir til að fjár-
magna flugumferðarþjónustuna þótt
aðrar forsendur væru íyrir hendi.“
Á fundi í Genf árið 1948 var sam-
þykkt fjárhagsleg aðstoð við íslend-
inga vegna alþjóða flugþjónustunnar
og formlegur samningur þar að lút-
andi undirritaður í Montreal 16.
september. Á þeirri hálfu öld sem
liðin er frá undirritun samningsins
hefur honum verið breytt fjórum
sinnum og voru fyrstu breytingarnar
gerðar á honum árið 1956.
„Aðalbreytingin fólst í því að Dan-
ir fengu aðUd að samningnum vegna
þjónustunnar frá Grænlandi,“ segir
Guðmundur. „I byrjun var vafi á því
hvort Islendingar gætu haldið samn-
ingnum því það var mjög óvanalegt
að samningur sem þessi væri gerður
milli Alþjóðaflugmálastofnunarinnar
og eins ríkis. Þjónustan hefur hins-
vegar reynst það örugg í gegnum
tíðina að þeim vafa hefur fyrir löngu
verið eytt.“
Hvergi slakað á kröfunum
Þrátt fyrir gott gengi íslensku
Flugumferðarþjónustunnar slakar
Alþjóðaflugmálastofnunin hvergi á
kröfum sínum og fylgist náið með
þeirri þjónustu sem innt er af hendi
á Islandi.
„Við höfum verið undir stífri skoð-
un og það hefur verið fylgst ná-
kvæmlega með öllu. Alla tíð höfum
við þurft að sanna að reksturinn væri
alveg eðlilegur og kostnaður færi
aldrei úr böndunum, en það hefur
verið eitt okkar aðalmarkmiða að
veita örugga og áreiðanlega alþjóða-
flugþjónustu með sem hagkvæmust-
um hætti, en samt hafa notendur
þjónustunnar óskað athugunar á
hvort hagkvæmara væri að reka
þessa þjónustu annars staðar en á
Islandi. Lág yfirflugsgjöld hafa verið
okkar sterkasta vopn í því að berjast
íyrir tilveru okkar í bæði skiptin sem
umræddar hugmyndir komu upp.
Fyrra skiptið var um 1960 og það
seinna árið 1974 en í bæði skiptin
varð niðurstaðan sú að talið var að
þjónustunni yrði best borgið á Is-
landi bæði kostnaðarlega og tækni-
lega.“
Islenska úthafsflugstjórnarsvæðið
stækkaði gríðarlega þegar Islend-
ingar tóku að sér flugumferðarþjón-
ustu yfir Grænlandi. Bandaríkja-
menn höfðu fram að árinu 1976 rekið
flugumferðarþjónustu fyrir eigin vél-
ar á Thule og í Syðri-Straumsfirði.
„Bandaríkjamenn lögðu þjónust-
una af árið 1976 og sögðust ekki
sinna þessu svæði lengur vegna
þess að uppistaðan í flugumferðinni
væii farþegaflug í stað herflugs áð-
ur. Á þessu svæði eru erfið flugskil-
yrði oft og tíðum og því var talið
nauðsynlegt að halda úti þjónustu
áfram. Tilboði Islendinga um flug-
þjónustu var tekið af Alþjóðaflug-
málastofnuninni og seinna tókum
við líka að okkur fjarskipta- og veð-
urþjónustu og sinnum svæðinu nú
að fullu fyrir ofan 20 þúsund feta
hæð í umboði Dana,“ segir Guð-
mundur. I heild sinni spannar ís-
lenska úthafsflugstjórnarsvæðið því
um 5,2 milljónir ferkílómetra og er
nú það annað stærsta í heimi á eftir
flugstjórnarsvæðinu í Oakland í
Bandaríkjunum.
Æflng í köldu stríði
Þegar Guðmundur var settur yfir-
flugumferðarstjóri á Keflavíkurflug-
velli árið 1955 var mikilli æfingu
hrundið af stað í varnarviðbrögðum
gegn hugsanlegri árás óvina á
Bandaríkin. Bandarísku varnarliðs-
mennirnir treystu Islendingunum
GUÐMUNDUR Matthíasson fyrrv. fr
ustunnar, Þorgeir Pálsson flugmálas
Fjarskiptastöðvai
UNDIRRITUN alþjóðasaninings um
hinn 16. september árið 1948. Agnar
stjóri undirritar f;
FRÁ Fjarskiptastöðinni í Gufunesi <
úthafsflugi og má þar nefna skeyl
sljórn, veður og lending
varlega til að hafa yfirumsjón með
flugumferðarstjórninni þar sem þeir
voru nýteknir við skyldum í flug-
turninum og því var Islendingunum
úthlutað minniháttar verkefnum.
„Þetta var að vetrarlagi og mikið
snjókóf á flugvellinum og þegar vél-
amar lentu á vellinum hurfu þær í
kófið. Síðan kemur skyndilega upp
bilun í radarbúnaði einnar vélarinn-
ar, sem gerði það að verkum að sjálf-
virkt neyðarkall truflaði ratsjártæki
hinna flugvélanna. Bandaríkjamenn-
irnir urðu felmtri slegnir þegar þeir
misstu yfirsýnina yfir flugumferðina
og fóru þess á leit við Islendingana
að þeir tækju við flugumferðar-
stjórninni. Þó að erfitt væri að taka
við stjórn við svona aðstæður tóku
Islendingarnir að sér stjórnina sem
lauk giftusamlega og eina óhappið