Morgunblaðið - 15.08.1998, Qupperneq 36

36 LAUGARDAGUR 15. ÁGÚST 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Kennaramenntun og
menntun kennara
ÉG SÉ í Morgun-
blaðinu, að nokkur um-
ræða fer fram um
kennara og starfs-
árangur. Umræðan
snýst að miklu leyti um
menntun. Ég hef ekki
forsendur til þess að
y taka þátt í umræðunni,
þar sem Morgunblaðið
á netinu er mín eina
heimild, en ég vildi
gjarnan koma
nokkrum sjónarmiðum
á framfæri, ef þau
gætu orðið að gagni í
umræðunni.
Haustið 1995 var ég
skipaður í 15 manna
starfshóp til mótunar nýrrar kenn-
aramenntunar í Noregi. Starfshóp-
urinn skilaði niðurstöðum sínum í
september 1996 í skýrslunni
„Lærerutdanning. Mellom krav og
ideal. NOU- 1996: 22“. Nefndar-
starfíð var mér mikil reynsla og
■"U'ékk ég talsverða innsýn í norska
kennaramenntun og
kennaramenntun al-
mennt. Ástæður þess
að menntamálayfírvöld
í Noregi ákváðu að
endurskoða og endur-
skipuleggja kennara-
menntunina eru, fyrst
og fremst, miklar
breytingar á norska
skólakerfínu á þessum
áratug. Reform 94 fól í
sér umbreytingu á
framhaldsskólakerfinu
og Reform 97 felur í
sér breytingar á
grunnskóla, m.a. að
sex ára börn eru nú
skólaskyld. Kompet-
ansereformen eru tillögur um full-
orðinsfræðslu og símenntun. Talið
var að mikið misræmi væri á þeim
kröfum sem gerðar eru í kennara-
menntuninni og þeim kröfum sem
gerðar eru til kennara í starfi.
Markmið starfshópsins var því að
gera tillögur um hvernig laga
Albert
Einarsson
Það er óraunhæft, segir
Albert Einarsson, að
ætlast til bess að sér-
hver kennari búi yfír
starfshæfni sem spann-
ar svipað umfang og
skólinn í heild.
mætti kennaramenntunina að þeim
kröfum sem kennarar mæta á
starfsvettvangi. Einnig var það
hlutverk starfshópsins að gera til-
lögur um alveg nýtt kennaranám
fyrir verkmenntakennara, sem ekki
var til fyrir. Því er ekki að leyna að
sum okkar, í starfshópnum, hefðum
viljað sjá meiri og e.t.v. aðrar
breytingar en þær sem tillögur
voru gerðar um, en slíkt var ekki
markmið hópsins samkvæmt erind-
isbréfí ráðuneytisins. Á grundvelli
skýrslunnar afgreiddi Stórþingið
*
1
ISLEIVSKT MAL
Umsjdnarmaður Gísli Jdnsson
966. þáttur
BJARNI Sigtryggsson í Kaup-
mannahöfn er að velta fyrir sér
mjög erfiðu efni sem ég reyndi
fyrir löngu að gera skil, að vísu
mun miður en vert væri. Þetta er
um beygingu erlendra nafna, eink-
um mannanafna, og íslenskra ætt-
arnafna sem hafa verið tekin upp
að erlendum hætti. Bjami er hér
íyrst og fremst að hugsa um eign-
arfallið og segir meðal annars svo:
„En hvað á að ganga langt í við-
bót eignarfalls-essins, svo sem í
mannanöfnum? Það verður stund-
um snúið og einkanlega ef nafn
endar á ess-i. Þá reyna menn
stundum að íslenska nafnið í
beygingu. Ég heyri útvarpsfólk
beygja nafn Borísar Jeltsíns rétt
eins og nafn Sigríðar Hagalíns. Er
þetta viðleitni til íslenskunar eða
ómeðvituð ensk áhrif? Og ég
minnist þess heldur ekki úr
bemsku að eftimöfn eins og Eld-
jám og Hagalín hafí yfirleitt verið
beygð með eignarfalls ess-i. Mér
fínnst það hafa gerst síðar.“
Áður en ég et sjálfum mér á
foraðið, er þess að geta að um
þetta efni er til frábærlega góð
bók: Um ættarnöfn og erlend
mannanöfn í íslensku eftir Ingólf
Pálmason (1917-1987) cand.mag.
Efni hennar er auðvitað miklu
meira en svo, að hér verði að
marki endursagt, en ég mun taka
þaðan dæmi um það sem mér
virðist Bjarna Sigtryggssyni hug-
leiknast í þessu sambandi: eignar-
fallsendingar með eða án s-hljóðs.
Fyrst ætla ég að láta fljóta með
fáein orð frá sjálfum mér. Um
þetta efni er ekki hægt að gefa
skýrar heildarreglur. Smekkur og
hefð verður oft að ráða, og ég skal
strax taka dæmi af eigin smekk.
Ég segi Brúðkaup Fígarós, hljóm-
kviður Beethovens og óratoríur
Bachs; hins vegar: fjórtán ekkjur
Abíóla,. kvæði Ezra Pound og
ódæði Mata Hari.
Lítum þá okkur nær og tökum
ættarnöfn eins og Thoroddsen,
Eldjárn og Hafstein. Nú verður
hjá mér skilsmunur karla og
kvenna. Ég segi kvæði Jóns
Thoroddsens, verk Kristjáns Eld-
járns og söngur Jakobs Hafsteins.
Hins vegar þykir mér fráleitt
að segja til Völu ?Thoroddsens,
Halldóru ?Eldjáms eða Ragn-
heiðar ?Hafsteins. Þá er í þetta
komið alltof mikið eignar-eignar-
fall (alltof mikill genetivus
possessivus), allt of lítið gert úr
fyrrnefndum konum.
Síðan tek ég úr bók Ingólfs
Pálmasonar nokkur dæmi, fyrst
úr Passíusálmunum eftir Hall-
grím Pétursson (31,2) og síðan frá
öðrum sem mér finnst að hafi far-
ið með íslenskt mál, svo að til fyr-
irmyndar sé:
„Gráti þér ekki yfir mér,
ó, Jerúsalems dætur.“
a) „Því næst voru valdir embætt-
ismenn og voru enir sömu aptr til-
kjörnir, nema Baldvin Einarsson
varð aukaskrifari í stað Hra Jak-
obs Thórarensens." (Skírnir 3.
árg. 1829, bls. 81.)
b) „Sorgleg var Drucknun Páls
Thorbergsens vondur er Breidi-
fiördur." (Bjarni Thorarensen.
Bréf. Kh. 1943, bls. 196.)
c) „... ok grunudu þeir um vísurn-
ar Jóhann Thómasson frá Ás-
geirsá er þá var þénari Stepháns
amtmanns Stephensens á Hvítár-
völlum." (Árbækur Espólíns, XII.
Deild, Kh. 1855, bls. 109.)
d) „... afi Alberts Thorvaldsens
var síra Þorvaldur Gottskálksson,
er var prestur á Miklabæ í
Blönduhlíð..." (Þjóðólfur, 19. okt.
1874.)
e) „Til æfintýraskáldsins H.C.
Andersens kom ég oft.“ (Matthías
Jochumson. Sögukaflar af sjáifum
mér. Ak. 1922, bls. 192.)
f) „Bjöms M. Ólsens verður fram-
ar öllu minnzt sem vísinda-
manns.“ (Sigurður Nordal. Afang-
arlI.Rv. 1944, bls. 18.)
g) „... frá elleftu öld og alltframá
daga Dickens og Jóns Thorodd-
sens...“ (Halldór Laxness. TMM
1945, bls. 32-33.)
h) „Ég get ekki lokið þessum fáu
línum án þess að minnast eins
heimilis... sem varð honum að
miklu athvarfi... En það var heim-
ili Skúla Thoroddsens og Theo-
dóru.“ (Árni Pálsson. A víð og
dreif. Rv. 1947, bls. 81-82.)
i) „Nú hófst þriðja æviskeið Gríms
Thomsens." (Jónas Jónsson. Saga
íslendinga VIII. bindi, Rv. 1955,
bls. 231.)
í) „Þrennt virðist hafa mest áhrif
á Jónas Hallgrímsson á yngri ár-
um hans: klassicismi Bessastaða-
manna, kvæði Bjama Thoraren-
sens, Ossían“. (Einar Ól. Sveins-
son. V7d uppspretturnar. Rv.
1956, bls. 250.)
j) „... eitt af ágætustu verkum...
Hinriks Ibsens... (Ásgeir Hjart-
arson. Tjaldið fellur. Rv. 1958,
bls. 5.)
k) „Samtöl Matthíasar Johann-
essens birtist undir efnisheitinu I
fáum orðum sagt...“ (Eiríkur
Hreinn Finnbogason. M Samtöl I.
Rv. 1983, bls. 5.)
l) „Önnu 1 Kærleiksheimilinu svip-
ar til Sigríðar í sögu Jóns
Thoroddsens...“ (Matthías Viðar
Sæmundsson í Skírni 1983 bls. 20.)
Ljóst er að ég hef valið dæmi
sem mér em þóknanleg, en vísa
enn og aftur til bókar I.P. sem er
kjörin til fræðslu og fyrirmyndar:
★
Björn Þórhallsson frá Efri-Hól-
um í Núpasveit hafði samband við
mig og minntist á sitthvað í máli
okkar nú á dögum, það sem hon-
um er ekki að skapi. Hér eru
nokkur dæmi.
1) „sem aldrei fyrr“ er dönsku-
sletta (som aldrig for). Margt get-
um við sett í staðinn, svo sem
(meir) en nokkru sinni fyrr (áð-
ur), svo að dæmalaust er, miklu
meira en áður.
2) Margir menn „tóku þátt“.
Þarna þarf skilyrðislaust að segja
í hveiju menn tóku þátt, ef þetta
orðalag á að nota. Annars geta
menn sagt: Margir menn voru
með.
3) Forseti á alþingi segir að ráð-
herra t.d. „veiti andsvar". Þetta er
óþörf og ekki skemmtileg mála-
lenging. Myndarlegra væri að
segja: Ráðherra svarar.
4) „til margra ára“. Enn dönsku-
sletta. I staðinn má segja: árum
saman eða í mörg ár, svo mörg-
um árum skiptir.
Við Björn vorum á einu máli um
að margir slettu dönsku vegna
vankunnáttu í því máli. Þeir
kunna hana ekki, vita ekki
hvenær þeir sletta henni, geta
ekki varast hana. Þetta, eitt með
öðru, rekur á eftir okkur að kenna
íslenskum unglingum dönskuna
rækilega.
Umsjónarmaður þakkar Birni
sleitulausa umhyggju fyrir móð-
urmálinu.
★
Vilfríður vestan kvað:
Hann Siggi á Salbjargarejju
er svo mikið skotinn í Freyju
með byssu og boga,
að benjarnar loga
og bannad orð rís upp í sveigju.
síðan tillögui- um skipan nýrrar
kennaramenntunai-, sem byrja að
taka gildi í haust.
I starfshópnum ræddum við tals-
vert um kennaramenntun og
menntun kennara. I þessu liggur sá
munur að annars vegar er litið á
kennarahlutverkið sem starfshlut-
verk (profesjon) og hins vegar sem
menntunarhlutverk (grein). Þetta
er líka hægt að orða þannig að ann-
ars vegar er um að ræða kennara
og hins vegar sérmenntað fagfólk
sem stundar kennslu í grein (grein-
um) sinni. Það ætti að vera ljóst að
þessi munur á forsendum til kenn-
arastarfsins endurspeglast einnig í
viðhorfum til starfsins og til skól-
ans sem starfsvettvangs. Það er
líka ástæða til að ætla að þessi við-
horfsmunur endurspegli mismun-
andi viðhorf til hlutverks skóla og
þeirra markmiða sem við ætlum
skólum að ná.
Umræðan hér í Noregi virðist
mér vera um margt svipuð og á Is-
landi. TIMSS-könnun og fleiri
kannanir á kunnáttu og færni sýna
að nemendur í skólum í Noregi eru
ekki á sama báti og nemendur í
öðrum löndum. M.a. virðast raun-
greinar verða illa úti. Raungreinar
voru (og eru raunar enn) af of
skornum skammti í skylduhluta
kennaramenntunarinnar. Áherslan
á raungreinar í skólastarfinu er því
lítil og það stuðlar svo að lítilli að-
sókn í raungreinar í framhaldsskóla
og svo framvegis.
Vegna þess að kennaranámið er
afmarkað í tíma og umfangi (ár og
einingar) upphefst deilan um mikil-
vægi greina. Hvort er mikilvægara
uppeldis- og kennslufræði eða
raungreinar, tungumál eða samfé-
lagsgreinar? Hvert á umfang
greina að vera í kennaranáminu?
Áhersla á vægi uppeldis- og
kennslufræði er m.a. rökstudd með
skírskotun til breytinga á hlutverki
skólanna, einkum grunnskóla.
Grunnskólakennari þarf í dag, í við-
bót við hefðbundna uppeldis- og
kennlufræði, bæði sérkennslufræði
(námsaðgreining, einelti), kennslu-
fræði nýbúa (migrasjonspedago-
gikk) og innsýn í kennslufræði full-
orðinna (voksenpedagogikk).
Áhersla á vægi faggreina er m.a.
rökstudd með skírskotun til slakrar
útkomu nemenda í alþjóðlegum
könnunum, mats viðtökuskóla á
kunnáttu og færni og ekki síst mats
atvinnulífsins á kunnáttu og færni.
Það hefur verið auðvelt að sýna
fram á alvarlegar brotalamir á
kennaramenntuninni, sem líklegar
eru til þess að leiða til slakrar stöðu
einstakra greina, einkum raun-
greina.
Til þess að mæta auknum kröf-
um um kennaramenntun eru eink-
um tvær leiðh-. I fyrsta lagi að
lengja námstímann, til þess að
Var sj ómannaverk-
fallið efnahagsleg-
ur ávinningur?
BJÖRN á Löngu-
mýri sagði að það væri
ekki hægt að kenna
mönnum hagfræði.
Annaðhvort væru menn
hagsýnir eða ekki.
Sumir nota sem rök
gegn auknum þorsk-
veiðum að það muni
valda „þenslu" í vondri
merkingu. Þá er spurn-
ingin hvort sjómanna-
verkfallið sl. vetur hafi
verið efnahagslegur
ávinningur? Var ekki
talað um tjón af verk-
fallinu? Ef auknar tekj-
ur valda „þenslu" er þá
ekki mistök að byggja
álver og fá meiri tekjur? Er orsök
þenslu ekki frekar vegna mikilla
umsvifa í starfsemi sem notar fjár-
magn en síður vegna starfsemi sem
framleiðir fjármagn?
Bakari fyrir smið?
Ef sjávarútvegsráðherra og ríkis-
stjórn hefðu úthlutað strax 25% af
þorskinum sem fannst í togararall-
inu í vetur hefði viðskiptahallinn á
árinu lækkað um 7,5 milljarða og
tekjur ríkissjóðs vaxið um nokkra
milljarða. Rallið var á miðju kvóta-
árinu og slík ákvörðun eðlileg. Svo
ekki sé talað um að auka kvóta líka
um álíka magn og hent. er árlega (50
þús. tonn?) og reyna að minnka
spennu um kvótaleigu á þorsk sem
aðgöngumiða að öðrum fisktegund-
um, veiða 10 kg þorsk og stærri, eða
braska með.
Hækkun á sjávarafurðum hefur
verið síðustu mánuði vegna sam-
dráttar á afla í Barentshafi. Mark-
aðssetning á aukinni veiði og fram-
leiðslu nú hefði því ekki kostað neitt
núna, en næst oft ekki nema með
verðlækkun. Of miklar hækkanir
vegna skorts á afurðum leiða til
samdráttar í neyslu, og neytendur
snúa sér að kjúklingum eða norsk-
um eldislaxi.
Stjórnun sjávarútvegsmála snýst
ekki bara um að vera blaðafulltrúi
hjá þröngsýnum fiskifræðingum og
verða meðvirkur með dellunni í
þeim! Markaður sjávarafurða er
dýrmæt auðlind sem hefur verið
stórlega vanrækt að taka tillit til við
stjórnun sjávarútvegsmála. Nú eru
aðstæður eftirfarandi:
1. Vantar sárlega þorskafurðir á
alla markaði. 2. Þorsk-
urínn bíður eftir að
vera veiddur. 3. „Rúss-
nesk rúlletta“ að
geyma þorsk í sjónum
skv. reynslunni. 3.
Landvinnsluna sár-
vantar meira hráefni. 4.
Rétta þarf af viðskipta-
hallann svo gengis-
skráning standist. 5.
Vantar auknar tekjur í
ríkissjóð til tekjuaf-
gangs. 6. Minnka eftir-
spurn ríkisins enn frek-
ar eftir lánsfé. 7. Greiða
niður erlendar skuldir.
Öllum þessum mark-
miðum var hægt að ná
sameiginlega með því að auka
þorskaflahámark strax á þessu
kvótaári. Það virðist líka hægt að
klúðra hlutum þó menn fái öll spil
nánast uppí nefið á sér! Meiri fram-
Öllum þessum mark-
miðum er hægt að ná,
segir Kristinn Péturs-
son, með því að auka
þorskaflahámark.
leiðslutekjur eru það sem vantar
strax til að treysta stjórn efnahags-
mála enn frekar, þó margt gott hafí
verið gert.
Þeir sem töldu sjómannaverkfall-
ið tjón fyrh- efnahagslífið en telja
svo aukna þorskveiði valda „þenslu"
í efnahagslífínu hafa sýnt okkur að
Björn á Löngumýri hafði töluvert til
síns máls með að ekki væri hægt að
kenna öllum hagfræði. Roosevelt
Bandaríkjaforseti er sagður hafa
einungis viljað ráða einhenta fjár-
málaráðgjafa í vinnu hjá sér. Þá
gátu þeir ekki sagt: „on the other
hand“ þegar þeir ráðlögðu sambæri-
lega dellu og að aukin þorskveiði
valdi „þenslu" í vondri merkingu. ,
Einu sinni gekk einhverjum af-
skaplega illa að læra að reikna. Þá
var kveðið:
Lítið í þér vitið vex,
þótt verði limir stórir,
þegar það dragast þrír frá sex,
þá eru eftir fjórir.
Höfundur er fískvcrkandi.
Kristinn
Pétursson