Morgunblaðið - 19.08.1998, Blaðsíða 33

I
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 19. ÁGÚST 1998 33
MINNINGAR
+ Jóhannes
Björnsson fædd-
ist í Ytri-Tungu á
Tjörnesi 31. desem-
ber 1907. Hann lést
á Sjúkrahúsi Þing-
eyinga hinn 7. ágúst
síðastliðinn. For-
eldrar hans voru
hjónin Guðrún
Snjólaug Jóhannes-
dóttir frá Fellsseli í
Köldukinn og Björn
Frímann Helgason
frá Hóli á Tjörnesi.
Jóhannes var sjötti í
röð átta systkina.
Þau sem komust af barnsaldri
voru auk hans, Jóhanna Hólm-
fríður, Helga, Líney, Steingrím-
ur og Aðalbjörg. Tvö þeirra eru
á lífi, þau Jóhanna og Stein-
grfmur.
Hinn 18. september 1941,
kvæntist Jóhannes, Jóhönnu
Skúladóttur frá Hólsgerði í
Köldukinn, f. 1. janúar 1920, d.
7. september 1997. Börn þeirra
eru: 1) Ásbjörn, f. 1942, verk-
fræðingur í Reykjavík. 2) Sig-
urveig, f. 1944, húsfreyja í
Karlskrona í Svíþjóð, maki
Bengt Hultqvist. Synir þeirra
eru Johan Ivar, Evert Ari og
Björn Arvid. 3) Guðrún, f. 1946,
bóndi í Ytri-Tungu, maki Jón
Heiðar Steinþórsson. Börn
í mildu húmi ágústnæturinnar
kvaddi Jóhannes móðurbróðir minn.
Fráfall hans kom ekki óvænt, aldur-
inn orðinn hár og heilsan þrotin.
Engu að síður ríkir eftirsjá og sökn-
uður í huga mínum.
Frændsemi og vinátta tengja
Ytra-Fjall og Ytri-Tungu sterkum
böndum, svo sem best má verða.
Hjá frændfólki mínu var ég oft sem
bam og unglingur. Fyrst mér til
gamans, síðar við barnagæslu og
önnur störf. Ekki samfleytt en af og
til. Þótt ég flyttist svo á annað
landshorn hef ég komið á hverju
sumri í Fjall í 40 ár og langoftast
heilsað upp á frændfólkið í Ytri-
Tungu. I huga mínum er sterk
myndin af frænda á tröppunum í
Ytri-Tungu, brosandi og alúðlegum,
hlýjan djúp og einlæg og inni var Jó-
hanna frænka alltaf jafn glöð og létt
í máli, þrátt fyrir að vera bundin
hjólastól áratugum saman. Það var
sagt um Jón Ögmundsson biskup að
svo væri hann vel af guði gerður að
þeirra: a) Guðrún,
maki, Arngrímur
Arngrímsson, b)
Steinþór. 4)
Þorgils, f. 1947,
húsasmíðameistari
á Svalbarðseyri,
maki Aðalheiður
Stefánsdóttir. Dæt-
ur þeirra eru Ásta,
Hulda, Sara, Rakel
og Jóhanna. 5)
Snjólaug, f. 1949,
félagsráðgjafi á
Akureyri. Synir
hennar eru Tord
Vésteinn, Finnur
Ulf og Grímur Björn. 6) Helgi,
f. 1950, rafeindavirki á Akur-
eyri, maki Elín Sigurbjörg
Jónsdóttir. Börn þeirra eru
Sunna, Þrándur og Björg. 7)
Hrefna, f. 1953, leikskólakenn-
ari á Akureyri, maki Jakob
Ragnarsson. Börn þeirra eru
Jóhanna og Iljalti. Sonur Jak-
obs af fyrra hjónabandi er
Ragnar. 8) Helga, f. 1957, kenn-
ari í Reykjavík, maki Stefán
Börkur Jónsson. Barn hans er
Þórey Rósa.
Jóhannes var bóndi að ævi-
starfi og þau hjónin bjuggu all-
an sinn búskap í Ytri-Tungu.
Útför Jóhannesar fer fram
frá Húsavíkurkirkju í dag og
hefst athöfnin klukkan 14.
úr honum hefði mátt gera marga
menn. Þessa umsögn mátti heim-
færa upp á Jóhannes frænda. Hann
var svo fjölhæfur atgervismaður, að
allar leiðir hefðu legið opnar fyrir
honum ef aðstæður hefðu leyft þeg-
ar hann var ungur. Hann var sem
skapaður til alls konar vísindastarfa.
Málvísindi og þjóðfræði lágu hjarta
hans nærri enda prýðilega ritfær og
orðhagur. Stærðfræði var honum
opin bók og Leifrn’ Ásgeirsson pró-
fessor, er var skólastjóri Alþýðu-
skólans á Laugum þegar Jóhannes
var nemandi þar, hvatti hann til
framhaldsnáms, en af því gat ekki
orðið.
Náttúruvísindi voru sú grein er
hann hreifst mest af og þegar hann
dró úr bústörfum helgaði hann sig
því áhugamáli. Skeljasafn hans er
þekkt af öllum þeim sem áhuga hafa
á slíku. Innlendir og erlendir fræði-
menn höfðu samband við hann bæði
með heimsóknum og bréfaskriftum
og undruðust fróðleik og þekkingu
bóndans sem hvorki hafði stigið fæti
sínum í menntaskólá né háskóla en
var lýsandi dæmi um hvað áhugi og
sjálfsnám getur komið miklu til leið-
ar.
Það var gaman að koma í Tungu,
sjá skeljasafnið og hlusta á þann
fróðleik sem Jóhannes miðlaði af.
Hann þekkti skeljarnar og upprana
þeirra. Hann ánafnaði Safnahúsinu
á Húsavík þessu safni fyrir nokkrum
árum og er það vel.
Jóhannes var atorkusamur og
góður bóndi sem unni jörðinni sinni,
byggði upp og bætti á alla lund. En
hann var ekki einn að verki. Jó-
hanna kona hans var sama hugar og
svo stóri og dugmikli barnahópur-
inn.
Fyrir hönd móður minnar og
systkina sendi ég öllum ástvinum
Jóhannesar innilegar samúðarkveðj-
ur. Við þökkum honum dýrmæt
kynni og óbrotgjarna vináttu sem
aldrei bar skugga á.
Til þeirra minninga er gott að
hugsa á kveðjustund.
Ása Ketilsdóttir frá Fjalli.
Um miðja þessa öld byggðu
bræðurnir Jóhannes og Steingrím-
ur faðir minn, ásamt eiginkonum
sínum, tvö nýbýli út frá gömlu Ytri-
Tungujörðinni. Skammt er á milli
býlanna og mér skilst að strax þeg-
ar ég hafi haft burði til hafi ég ark-
að niður í Tungu til að hitta Helgu
jafnöldru mína og vinkonu. Eg leit á
Tungu sem mitt annað heimili og
naut góðgerða bæði úr eldhúsinu og
af ríkulegum, andlegum kosti þeirra
Jóhannesar og Jóhönnu eiginkonu
hans, sem lést síðastliðið haust.
Minningar um leiðsögn og velvild
þeirra hjóna eru margar og ljúfar.
Glaðværð Jóhönnu og einstakur
hæfileiki til að sjá bjartar hliðar
lífsins voru hennar styrkur í gegn-
um áratuga baráttu við MS-sjúk-
dóminn og er lærdómur fyrir þá
sem með fylgdust. Hún var óþrjót-
andi fróðleiksbrunnur og hafði mik-
inn áhuga bæði á bókmenntum og
stjórnmálum. Til Jóhönnu var alltaf
gott að koma og maður sneri þaðan
ríkari en ella.
Jóhannes var sjálfmenntaður
fræðimaður, sem viðaði að sér og
kom til skila þekkingu um íslenska
tungu, vinnubrögð liðinna kynslóða,
ömefnasmíð og náttúrufræði. Hann
var einnig prýðilega pennafær og
skrifaði greinar bæði í fagtímarit og
aðra prentaða miðla. Hæst ber þó
skelja- og steingervingasafn Jó-
hannesar, sem er einstakt í sinni
röð. Hann fann meðal annars skelja-
tegundir sem ekki voru fyrr þekkt-
ar, margar hverjar ekki sýnilegar
JÓHANNES
BJÖRNSSON
JÓNA HUGLJÚF
FRIÐBJARNARDÓTTIR
+ Jóna Hugljúf
Friðbjarnar-
dóttir fæddist á
Ystahóli í Sléttuhlíð
10. október 1913.
Hún lést á dvalar-
heimilinu Hlíð á
Akureyri 5. ágúst
síðastliðinn og fór
útför hennar frain
frá Akureyrar-
kirkju 15. ágúst.
Þó svo maður viti að
eitt sinn mun hver
maður deyja og vissi
að senn myndi Jóna
kveðja okkar jarðvist, þá kom and-
látsfregnin samt eins og högg á
brjóst. Sorg, eftirsjá og e.t.v.
sjálfsmeðaumkvun tók völd um
sinn, síðan færðist yfir ró, vellíðan,
gleði, sátt. Já, feginleiki og sátt að
vita Jónu ekki lengur þjást, gleði,
og ró að vita hana hvíldinni fegna í
fagnandi faðmi áður brottgenginna
ástvina.
Myndir sækja á hugann, hrann-
ast upp í engri röð. Myndir
bernskuminninga og fullorðinsára.
Flestar frá Akureyri; Jóna, Ragn-
ar, „afi“ Friðbjörn, „amma“ Sigríð-
ur. Aðalstræti 34, öll hin húsin og
fólkið, sjórinn, landið,
náttúran. Arvissar
sumarheimsóknir voru
ætíð tilhlökkunai-efni
ungum stráklingi; heil-
mikið ferðalag frá
Varmahlíð til Akur-
eyrar, sitjandi frammí
hjá bílstjóranum í
N orðurleiðarrútunni,
með reiðhjólið á grind
framan á, stráklingi
sem gat varla beðið
eftir að komast til
Jónu, sendast fyrir
hana eftir rennsléttu
malbikinu út í Höfner-
verslun eða bara að hjóla og fá sinn
daglega Brynju-ís. Svo var líka vit-
að að kakan góða úr Kristjánsbak-
aríi beið stráksa.
Mörg voru ferðalögin farin; Með
Þórði á jeppanum í Mývatnssveit-
ina, í berjamó og náttúruskoðun.
Heimsóknir til vina og ættingja
voru fastur liður og hollt það vega-
■nesti að læra hvernig Jóna hlúði að
sjúkum og minni máttar. Gilti þá
einu hvort í hlut áttu menn eða
málleysingjar.
Aldrei féll Jónu verk úr hendi. Ef
hún var ekki að sinna heimilisstörf-
um, þá sat hún við hannyrðir hvers
konar, það var helst að hún leyfði
sér að grípa í spil. Margar eru gjaf-
irnar hennar orðnar í gegnum tíð-
ina og verða máluðu könnumar,
vasarnir og hekluðu dúkamir henn-
ar okkur nú enn dýrmætari.
Öll munum við „börnin hennar"
stór og smá sakna gjafanna og
hlýju jóla- og afmæliskveðjanna. I
Akureyrarferðum hin síðari ár þeg-
ar börn og fjölskylda voru komin til
sögunnar var gist á Eiðsvallagöt-
unni. Þar var ætíð nóg rúm í húsi
og hjarta. Á elliheimilinu var gott
að fá kökuna góðu, rifja upp gamla
tíð og hlusta á sögur Jónu frá
Þrastarstöðum af mönnum og dýr-
um og voru fyrst og fremst spaugi-
legar sögur hafðar í fyrirrúmi.
Það sækir að tómleiki þegar
hugsað er til næstu Akureyrarferð-
ar. Þá verður ekki farið á elliheimil-
ið í heimsókn heldur að leiðinu
hennar Jónu og signt yfir af virð-
ingu og í þökk fyrir einstaka konu.
Og signt verður yfir leiðin þeirra
beggja, Jónu og Ragnars í Guðs
þökk fyrir þær manneskjur sem
þau höfðu að geyma.
Elsku Jóna:
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
(V. Briem.)
Sigurður Skagíjörö,
Björg Jóhannesdóttir,
Sólveig Hlín og María Lind.
með berum augum, og ber ein þeirra
nafn hans (Björnsson) honum til
heiðurs.
Mér er ofarlega í huga hæfileiki
Jóhannesar til að kynna mér spenn-
una og gleðina sem tengjast þekk-
ingarleit, en um leið hve mikla þolin-
mæði og ákveðni þarf til. Skeljasafn
hans er afrakstur þolinmæðinnar og
mér er ógleymanleg ánægjan sem
Jóhannes virtist hafa af að sýna
safnið sitt og uppfræða þannig barn-
ið og unglinginn um fjölbreytileika
náttúrunnar. Á síðasta ári lýsti Jó-
hannes því enn á ný fyrir mér hve
fræðigrúskið ætti vel við sig. Því
miður gaf heilsan honum ekki lang-
an tíma í viðbót, en leiftrið í augun-
um þegar hann ræddi um hugðar-
efni sín mun ætíð fylgja mér og
styrkja mig við eigið grúsk. Þetta vil
ég þakka.
Þegar hugsað er til baka birtast
mér myndir af Jóhannesi við ýmis
störf sem tilheyrðu sveitabýli við
sjó, svo sem sauðburð, heyskap þar
sem oft var sungið við raust, smala-
mennsku, spilkingu á selskinni,
innstím á Birni og síðar Tjörva, að-
gerð á fiski og bætingu grásleppu-
neta. Eftir að aldur færðist yfir Jó-
hannes stóð hann ósjaldan á tröpp-
unum í Tungu og fylgdist með veið-
um á miðunum fyrir framan. Ég
þykist vita að honum hafi oft reynst
erfitt að hafa bátinn í landi þegar vel
aflaðist, því sjórinn var honum
hjartfólginn. Þetta kom greinilega í
ljós fyrir nokkrum árum þegar Þór-
arinn bróðir minn bauð honum með
sér til fiskjar. Jóhannes hafði þá í
einhvern tíma verið heldur lélegri til
heilsunnar og gekk við staf. Að sögn
sást til hans stika upp túnið, staldra
við, horfa smástund á stafinn, kasta
honum síðan frá sér og halda áfram
ferð sinni þeim mun einbeittari.
Ég minnist þess einnig þegar Jó-
hannes leiddi mig um túnin heima
og stríddi mér á að kindumar mínar
virtu einungis girðingarnar hans
pabba, á krummafætinum sem mér
gekk svo illa að venja mig af og
læddi að sögum um Móra sem hélt
til á fjárhúsþakinu og lét einkum á
sér bæra þegar rökkva tók. Þó að
langt sé um liðið og fjarlægðin mikil
finnst mér þegar ég sit og skrifa
þessar línur ég enn geta fundið
stóru höndina hans umlykja mína
meðan við teyguðum að okkur ilm-
inn úr túninu og móunum, af ný-
slægjunni, lynginu, blóðberginu og
fjalldrapanum. Lyktina af Islandi,
eins og dætur mínar segja.
Við systkinin og fjölskyldur okkar
vottum aðstandendum Jóhannesar
einlæga samúð. Því miður leyfa að-
stæður okkar Birnu ekki að við
fýlgjum honum síðasta spölinn, en
við biðjum fyrir kveðju héðan frá
Noregi og Færeyjum.
Blessuð sé minning Jóhönnu og
Jóhannesar í Ytri-Tungu.
Ólöf Anna Steingrímsdóttir,
Noregi.
Ég kynntist Jóhannesi Bjömssyni
fyrir um það bil aldarfjórðungi þeg-
ar ég kom fyrst í Ytri-Tungu. Ein-
hvern veginn æxlaðist það svo að á
Tjömes átti mér eftir að verða
nokkuð tíðfömlt og heimsóknirnar í
Ytri-Tungu nú orðnar ófáar. Mót-
r BlóinotuáðiiA ^N
Ga^SsKom
V v/ Fossvogskii’kjugarð .
V. Stmii 554 0500
tökurnar vom alltaf jafn innilegar
hjá þeim Jóhannesi og Jóhönnu og
skipti þá ekki máli hvort heldur var
slagveðursrigning eða brakandi
þemir um hábjargræðistímann. **
Á íslandi hafa löngum verið til
bændur sem jafnframt búskap hafa
verið svo vel að sér á einhverjum
sviðum náttúrufræða og raunvísinda
að þeir stóðu langskólagengnu fólki
ekkert að baki í fræðunum. Má þar
nefna Guðmund G. Bárðarson á Bæ
í Hrútafirði, Jakob H. Líndal á
Lækjamóti, Helga Jónasson á
Gvendarstöðum í Kinn, Vilhjálm Ög-
mundsson á Narfeyri, Einar H. Ein-
arsson á Skammadalshóli og bræð-
uma Sigurð og Hálfdán Bjömssyni
á Kvískerjum, svo aðeins nokkrir
séu nefndir frá þessari öld. Jóhann-
es Bjömsson á heima í þessum hópi,
en hann var einn ötulasti safnari
núlifandi skeldýra sem ég hef
kynnst. Því lét hann sér ekki duga
að nýta þann ágæta fisk ýsuna á
hefðbundinn hátt heldur skoðaði
einnig magainnihald hennar og fann
þá oft tegundir sem ekki lágu á
lausu við strendur landsins. Þannig
tókst honum að ná saman betra
safni sælindýra en flestum öðmm.
Jóhannes greindi sjálfur dýrin til
tegunda og fékk þannig gott yfirlit
yfir skeldýrafánu landsins sem hann
að lokum gjörþekkti. Þegar ég hitti
Jóhannes í fyrsta sinn taldi ég mig
býsna vel að mér í þessum fræðum„ _
en komst fljótlega að því að ég átti
margt ólært.
Jóhannes lét ekki við það sitja að
safna núlifandi skeldýrum því hann
safnaði einnig dýra- og plöntuleifum
úr Tjörneslögunum þegar lítt viðr-
aði til búskapar. Ég held ekki á
nokkurn hallað þó fullyrt sé að hann
var búinn að ná saman stærra safni
tegunda úr neðri hluta Tjömeslaga
frá Köldukvísl í suðri til Hallbjarn-
arstaðaár í norðri en nokkur annar.
Þetta safn er ennþá í Ytri-Tungu, en
hann hafði gefið það Safnahúsinu á-«-
Húsavík nokkru áður en hann lést.
Safn sitt af núlifandi skeldýrum gaf
hann Safnahúsinu á Húsavík þegar
það var formlega vígt og hefur því
nú verið komið þar vel fyrir. Bæði
þessi söfn verða því aðgengileg til
skoðunar og rannsókna um ókomin
ár.
Fáir þekktu betur örnefni á Tjör-
nesi en Jóhannes Bjömsson og
skrifaði hann um þau grein sem
birtist í Náttúrufræðingnum fyrir
nokkmm ámm. Kom þá í ljós að þó
nokkur nafnamglingur hafði átt sér
stað og komist inn í ýmis fræðirit.
Var mikill fengur í að fá þessar leið-
réttingar Jóhannesar.
Það er ómetanlegt að kynnast^
mönnum eins og Jóhannesi Björns-
syni og mega leita til þeirra. Ég
stend því í mikilli þakkarskuld við
hann og má mikið vera ef mér tekst
nokkurn tíma að greiða hana að
fullu.
Leifur A. Símonarson.
Sérfræöingar
í blómaskrevlinj’um
við öll tækifæri
I "1® blómaverkstæði ■ -
lUlNNA I
Skólaviirðnstíg 12,
á horni Bergstaðastrætis,
sími 551 9090