Morgunblaðið - 20.08.1998, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 20. ÁGÚST 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Frjáls verslun, núllið
og veiðiley fagj ald
LANGT er um liðið
síðan systurnar í
Landakoti kenndu
mér að reikna upp úr
kennslubókum Elías-
ar Bjarnasonar. Þá
var blessunarlega
^ ekki búið að fínna upp
mengjafræðina til að
skýra innsta eðli
stærðfræðinnar, held-
ur var staglast á því
sama aftur og aftur.
1 + 1, 2+2, 2+1, 1+2,
1 + 1. Síðar komu
orðadæmin sem flest
voni á eina lund.
Kaupmaður kaupir
vöru á 4 krónur og
selur hana aftur á 6 krónur. Hvað
græddi kaupmaðurinn mikið?
Verslunareigandi keypti sykur á
50 aura ... o.s.frv. allan veturinn.
Eg lærði ekki bara að draga frá
> heldur öðlaðist svo djúpan skiln-
ing á gróða og græðgi verslunar-
manna að það var ekki fyrr en ég
kom til Bandaríkjanna í doktors-
nám að ég sá loksins þvílíkur reg-
inmisskilningur þetta var.
Versun er þjónusta og þótt hún
kosti sitt er hún þess virði ef ekki
meir. Kostnaður er ekki gróði.
Eðlileg laun eru heldur ekki gróði.
Vissulega er hugtakið svolítið
teygjanlegt en samt er það auð-
skilgreinanlegt. Eðlileg laun eru
þau laun sem þú sættir þig við.
Fáir þú þau ekki þá leitarðu ann-
arra starfa. Eðlilegir vextir af eig-
in fjárfestingu eru ekki gróði þó
að Landsvirkun og skattayfírvöld
virðist telja annað. I áratugi hefur
Landsvirkjun minna en engan arð
fengið af 30 milljarða króna eigin
fé sínu og er hæstánægð með það.
En hvað eru „eðlilegir“ vextir eða
arður? Jú því er fljótsvarað, eðli-
legur arður er sá arður sem þú
sættir þig við. Auðvitað eru þó
ekki allir jafnsáttir við allt. Ef hin
stóru sjávarútvegsfyrirtæki og
hluthafar þeirra sætta sig við að
fá með ærinni fyrirhöfn engan arð
út úr kvótagjöfínni sem þau gætu
>»' fyrirhafnarlaust leigt frá sér á 90
krónur kg, þá er núllið ef til vill
ásættanlegur arður
fyrir sjávarútvegsfyr-
irtæki og Landsvirkj-
un, þó að mér finnist
það ekki. Eg mundi
ekki leggja kennara-
launin mín í önnur út-
gerðarfyrirtæki en
þau sem leigðu frá sér
allan gjafakvótann en
notuðu hann ekki til
að greiða niður tapið
af útgerð sinni.
Kostnaður, laun og
arður er ekki gróði.
Ágóði er ekki mis-
munurinn á sölu og
kaupverði heldur það
sem eftir stendur þeg-
ar búið er að draga kostnaðinn,
arðinn og launin frá. Öll viljum við
græða og það er í sjálfu sér ekkert
óeðlilegt við það þó að ég græði
eða að einhverjir einstaklingar
Auðlindaskattur sæ-
greifanna á leiguliðana,
segir Einar Júlíusson,
nemur meira en 30
milljörðum á fullar
þorskveiðar.
tapi. En það er eitthvað óeðlilegt
við það að t.d. bankastjórar al-
mennt tapi. Fengju bankastjórar
eitthvað lægri laun en þeir sættu
sig við, þá flykktust þeir í önnur
störf en dagblöðin mundu fyllast
af auglýsingum um bankastjóra-
stöður sem enginn vill sækja um
og loka yrði bönkum vegna banka-
stjóraskorts. Það er líka eitthvað
óeðlilegt við það að kennarar
græði og fái hærri laun en þeir
sætta sig við. Ætli þá fengju
nokkrir kennarastöður aðrir en af-
lóga stjórnmálamenn.
En hvað er þá eðlilegur ágóði?
Því er auðsvarað, eðlilegur ágóði
er núll. Það er grundvallarlögmál
samkeppninnar, ágóðinn skal eng-
inn vera. Vissulega er þetta eins
og Alberto Moravia ræðir svo
skemmtilega í sögu sinni La
Concorrenza, hræðilegt lögmál
þar sem eins brauð er annars
dauði. Allir atvinnurekendur með
ríkisvaldið í broddi fylkingar berj-
ast því með kjafti og klóm ekki
bara gegn samkeppendunum held-
ur sjálfri samkeppninni og lögmál-
inu. Sú barátta er oft unnin fyrir
gíg því grundvallarlögmál sam-
keppninnar í atvinnurekstri er að-
eins angi af ennþá stærra grund-
vallarlögmáli í lífinu sem segir að
aðeins þeir hæfustu munu lifa og
dafna. En auðvitað er hægt að
vinna sigur líka á eða með grund-
vallarlögmálinu. Neytendur eiga
að græða á því að kaupmenn
græði ekki neitt. Þjóðin á líka að
græða á nýtingu auðlinda sinna en
það gerist ekki nema ríkisvaldið
haldi rétt um taumana eins og
sorgleg saga útgerðar og Lands-
virkjunar sannar.
Leitt að þeir hjá Frjálsri versl-
un og Vísbendingu skuli ekki
skilja grundvallarlögmálið.
Nýjasta úttekt þeirra á veiði-
leyfagjaldi og ágóða sjávarútvegs-
fyrirtækja er slík að manni rennur
til rifja að þannig skuli nú vera
komið tímariti sem áður gat vísað
veginn og í skrifuðu skilningsríkir
fræðimenn, t.d. Þorvaldur Gylfa-
son.
Eg ætla nú aðeins að svara
greinargerð Morgunblaðsins frá
11. ágúst um þessa úttekt, ég
kaupi ekki Vísbendingu og nenni
ekki að elta uppi slíkt rugl. Grein-
argerðin hefst á gamalkunnri
tuggu útgerðarmanna.
„Vísbending bendir á að lengi
hafí íslensk stjórnvöld fylgt þeirri
stefnu að stemma gengi krónunn-
ar þannig af að sjávarútvegurinn
væri við núllið."
Ja hérna, er samkeppnislögmál-
ið bara gömul og úrelt stefna rík-
isstjórnarinnar? Var það kannski
íslenska ríkisstjórnin sem fann
upp bæði núllið og þróunarkenn-
inguna en er nú vaxin upp úr
hvorutveggja? Vissulega var ríkis-
stjórnin alltaf að fella gengið að
ósk útgerðar en með því var hún
að reyna að tosa útgerðina upp úr
Einar
Júliusson
núllinu en alls ekki að reyna að
halda henni þar.
En þó að ríkisstjórnin hafí leiðst
af villu síns vegar þá er niðurstað-
an af úttekt þeirra frjálsverslun-
armanna að útgerðarfyrirtækin í
dag græði ekki neitt og séu ennþá
rekin á núllinu. Eða með þeirra
orðum: „... samanlagt stóð rekst-
urinn í fyrra í raun ekki undir
neinni kvótaleigu". Uttektin sýnir
s.s. réttilega að grundvallarlögmál
frjálsrar samkeppni ríkir í sjávar-
útveginum og hann er enn sem áð-
ur í eða nálægt núllinu.
Og hvernig túlka menn svo þá
niðurstöðu. Jú, þeir frjálsverslun-
armenn kyrja með tríói Halldórs,
Þorsteins og Steingríms sömu
rökleysuna. Sjávarútvegurinn
græðir ekkert, hann getur aug-
ljóslega ekki borgað neinn auð-
lindaskatt. Það er bara skattur á
landsbyggðina sem mun gera all-
an Vestfjarðakjálkann óbyggileg-
an. Augljóst er þeim aðeins eigið
nef, lengra sjá þeir ekki og hvergi
örlar á minnsta skilningi á eðli og
markmiði auðlindaskattsins.
Auðlindaskattur á ekki fremur
að skattleggja gróða útgerðar en
það er hlutverk söluskatts að
skattleggja gróða verslunar eða
flytja gróða hennar frá lands-
byggðinni til Reykjavíkur (til al-
þingismannanna mundi H.Hólm-
steinn segja). Það er hlutverk
tekjuskattsins að skattleggja tekj-
urnar og gróðann. Auðlindaskatt-
ur er til að stjórna fiskveiðunum
og forsenda hans er að útgerðin sé
og verði í núllinu. Hans hlutverk
er þá einungis að sjá til þess að
það núll sé við kjörsókn. Ef út-
gerðin gæti sjálf stundað kjörsókn
og grætt nú þá þyrfti engan auð-
lindaskatt, það þarf auðlindaskatt
einmitt af því að útgerðin græðir
ekki neitt! Það er fullkomin rök-
leysa að segja að sjávarútvegurinn
geti ekki borgað auðlindaskatt af
því að hann græði ekkert. Sé
mönnum þetta ekki augljóst þá
skilja þeir augljóslega ekki auð-
lindaskatt og ættu heldur að
skrifa um eitthvað annað sem þeir
hafa vit á. Auðlindaskattur mun
ekki eyða byggð á Vestfjörðum,
það er nú öðru nær.
Frjálsverslunarmennirnir á Vís-
bendingu eru svo staurblindir að
þeir sjá ekki einu sinni að stór
hluti útgerðarinnar borgar nú
þegar sægreifunum mjög háan
auðlindaskatt og dafnar þó. Aðrir
fá aðeins að veiða í 9 daga á ári en
skrimta samt. Þetta er ekki sam-
keppni á jafnréttisgrundvelli en
sumir reka greinilega miklu miklu
hagkvæmari útgerð en aðrir.
Auðlindaskattur sægreifanna á
leiguliðana nemur sem svarar
meira en 30 milljarða króna veið-
gjaldi á fullar þorskveiðar eða
a.m.k. 50 milljarða króna veiði-
gjaldi á alla útgerðina. Leigulið-
arnir lifa samt því þeir eru þeir
hæfustu og þeir eiga að fá að lifa
og dafna svo íslenska þjóðin auðg-
ist. Öðru máli gegnir um þau fyr-
irtæki sem úttekt Vísbendingar
beinist að og ekkert græða þótt
þau fái kvótann gefíns. Þau afla
Islandi ekki neins.
Af hverju eru þessir frjálsversl-
unarmenn á Vísbendingu að eyða
kröftum sínum í að berjast gegn
auðlindaskatti á útgerðina af full-
komnu skilningsleysi. Af hverju
reikna þeir ekki heldur út hvað
verslunin mundi græða mikið ef
ekki væri lagður á hana tugmillj-
arða króna söluskattur, virðis-
aukaskattur og vörugjald? Af
hverju berjast þeir ekki gegn
þessum sköttum á verslunina sem
engin verðmæti skapa en flytja
einungis fé úr einum vasa í annan?
Auðlindaskattur er allt annars
slags, hann skapar verðmætin,
hann er allur fundið fé. Meira að
segja bæði þorskstofninn og hinn
útlendi kaupandi fisksins mundu
græða á auðlindaskattinum.
Eg skyldi styðja Frjálsa verslun
í þeirri baráttu gegn tollheimtu-
mönnunum og kannski Vísbending
geti sannfært ráðherra með svip-
aðri úttekt á versluninni að hún
græði ekki neitt og hafí augljóslega
ekkert efni á því að borga neinn
virðisaukaskatt. Ég verð samt að
hryggja þá á því að frjáls verslun
mundi ekki græða neitt meira þó
að hún losnaði undan öllum þeim
virðisaukaskatti sem á hana er
lagður. Vöruverð mundi bara
lækka og verslunarmenn fengju
áfram ekkert hærri laun en þeir
sætta sig við og verslunin yrði
áfram í núllinu. Samkeppnislögmál
en ekki stefna ríkisstjórnarinnar
sem mun halda henni þar. Nema
það sé þá stefna ríkistjórnarinnar
að það skuli ekki fá að ríkja frjáls
samkeppni í verslun fremur en t.d.
í útgerð, orkuvinnslu eða flutning-
um til landsins. Vilja frjálsverslun-
armennirnir á Vísbendingu berjast
fyrir því eða vilja þeir bara berjast
gegn samkeppni á jafnréttisgrund-
velli í öðrum greinum?
Höfundur er eðUsfræðingur.
B L A Ð A U K I
LAUGARDAGSBLAÐI MORGUNBLAÐSINS
29. ÁGÚST FYLGIR BLAÐAUKI UM MENNTUN
í blaðaukanum verður lögð áhersla á að kynna þá fjölmörgu námsmöguleika
sem eru í boði fyrir þá sem vilja stunda einhvers konar nám eða sækja
námskeið í vetur. Efnisval verður fjölbreytt og sniðið að þörfum ungra sem
aldinna.
• • J/> • Tungumálanám • Siglingar • Prjónaskapur
z U. LU _l • Fjarnám • Tölvunám • Skylmingar
• Símenntun • Leiklist • Forritun
0 LU • Söngur og dans • Bókmenntir • Afþreying
• Viðtöl o.fl.
Skilafrestur auglýsingapantana er til
kl. 12 mánudaginn 24. ágúst
Allar nánari upplýsingar veita sölu- og
þjónustufulltrúar á auglýsingadeild í síma 569 I 139.
AUGLYSINGADEILD
Sími: 569 1111 • Bréfasími: 569 1110 • Netfang: augl@mbl.is