Morgunblaðið - 06.12.1998, Qupperneq 2

I
2 B SUNNUDAGUR 6. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Enn er Ross-
miðpunktur
angra hér u
A strandlengjunni, sem liggur að Ross-
hafí, má víða fínna menjar um þessa fyrstu
könnunarleiðangra. Timburskálar þeirra
Scotts og Shackletons standa enn á Ross-
eyju og í þeim matföng, tímarit og marg-
víslegur útbúnaður frá því skömmu eftir
aldamót, segir Þorsteinn Þorsteinsson. En
búðir Amundsens, sem hann nefndi Fram-
heim, eru löngu horfnar. Þær munu hafa
siglt í norðurátt á fjalljaka sem brotnaði af
Ross-íshellunni og horfíð síðan í saltan sjó.
Þorsteinn
Þorsteinsson
KOMIN voru
hráslagaleg
haustveður á
meginlandi
Evrópu er 15 manns
lögðu upp í flugferðir
um hálfan hnöttinn; frá
París, Róm, Frankfurt,
Lundúnum og Kaup-
mannahöfn. Viðkomu
höfðu allir í Singapúr
og var hent að því
nokkurt gaman, meðan
beðið var tengiflugs til
Nýja-Sjálands, að
flokkur á leið til starfa
í hörkufrosti nærri
Suðurpólnum skyldi
fyrst hittast í mollu-
hita við miðbaug. Lent
var á flugvellinum í Christchurch á
miðnætti hinn 21. nóvember og voru
allir fegnir góðri næturhvfld eftir
meira en 30 stunda ferðalag. Beðið
var flugs til Suðurskautslandsins
næstu tvo daga og gafst þátttakend-
um því nokkurt færi á að kynnast og
samstillast á þann hátt, sem æski-
legt er áður en lagt er upp í langan
leiðangur. Fólkið er á aldrinum
26-40 ára, þar af fjórir Frakkar,
fjórir Italir, þrír Svisslendingar,
tveir Danir, einn Breti og einn ís-
lendingur fyrir hönd Þjóðverja.
Gengið var um götur Christchurch í
svölum vorþey og þótti þeim þátt-
takendum, sem ekki höfðu áður
komið á suðurhvel jarðar, nýlunda
mikil að sjá sólina í hánorðri á há-
degi.
Kl. 10 að morgni þriðjudagsins 24.
nóvember gekk hópurinn um borð í
Herkúles-flutningavél sem hóf sig á
loft skömmu síðar og tók stefnuna í
suðurátt. Ekki er þægindunum fyrir
að fara í þeim flugvélarbelg, en um
slíkt sp>Tja menn nú ekki er þeir
fara sjálfviljugir í ferðalög af þcssu
tagi. Gægst var út um kýraugu vél-
arinnar öðru hvoru og sást ekki ann-
að en haf og ský klukkustundum
saman. En þegar liðið var á dag var
komið inn ylir hið ísi þakta megin-
land og blöstu við endalausar
tindaraðir meðfram strandlengju
þeirri, sem liggur að Ross-hafí. Að
sjálfsögðu minnir þetta landsvæði
nokkuð á Austur-Grænland, þar
sem einnig er hafís fyrii- ströndum
og fjalljakar víða á floti, en ekki þarf
þó lengi að líta hér yflr til að sjá
einnig mikinn mun. Svokallaðar ís-
hellur; miklar jökultungur er ganga
í sjó fram, eru eitt helsta einkenni
Suðurskautslandsins og blasa þær
víða við; eru hinar víðáttumestu
stærri en Island að flatarmáli. Og
þegar út um gluggann sást keilulaga
fjall með toppgíg fór fiðringur um
mann nokkum frá landi elds og ísa,
sem hann aldrei hefur fundið til á
Frá Suðurskautslandinu
ferðum sínum á Græn-
landi. Nóg er að vísu af
ísunum á hinu mikla og
merkilega grannlandi
okkar í vestri, en aldrei
hefur greinarhöfundur
rekist þar á eldfjöll eins
og það, sem nú gat að
líta.
„Við ítalir vorum
bæði heppnir og sein-
heppnir er við völdum
Antarktíku-rannsókna-
stöð okkar þennan stað
fyrir 13 árum,“ sagði
Valter Maggi frá
Mílanó er flugvélin var
lent á þykkum hafís úti
fyrir stöðinni Baia Terra
Nova. „Kapteinn Scott
hafði fyrir löngu valið staðnum
ítalskt nafn, sem mjög vel er við
hæfi, er hann kenndi flóann við skip
sitt í leiðangrinum 1911-12. Og fjöll-
in hér í nánd og eins firðirnir og fló-
arnir eru enn tiltölulega lítt könnuð,
svo jarðvísindamenn okkar og líf-
fræðingar, haffræðingar og aðrir
vísindamenn hafa hér nóg að starfa
við söfnun nýrrar þekkingar. Hitt er
grátbroslegt, að þjóð sem þarf að
vera á stöðugri skjálftavakt vegna
hættunnar frá Etnu og Vesúvíusi
skyldi láta sér detta það í hug að
reisa stöð sína nánast undir virku
eldfjalli," bætti hann við og benti á
hið tignarlega Melbourne-fjall, sem
rís rúmlega 2.700 metra yfir um-
hverfið og dregið hafði að sér at-
hygli okkar á fluginu. Ferðafélagar
mölduðu í móinn og sögðu að nokk-
urs virði hlyti það að vera að hafa
gott útsýni, en stöðvarbúar láta sér
ekki nægja að horfa á fjallið; þeir
vakta það með ýmsum hætti og gera
ráð fyrir að þar gæti gosið hvenær
sem er. Athuganir vísindamanna
benda til að eldsuppkoma hafi síðast
verið í fjallinu fyrir um 200 árum, en
þá vissi enginn maður að það væri
til.
í strandstöð þessari, sem kennd
er við Nýja jörð, er allmikill ys og
þys, enda dveljast hér á annað
hundrað manns sumarlangt. Aðbún-
aður er ágætur; skrifstofur, rann-
sóknastofur og matsalur í innréttuð-
um gámahýsum, en svefnskálar í
timburhúsum skammt frá. Fjöldi
farartækja er þarna í notkun; snjó-
bflar, sleðar, þyrlur og bátar. Og á
hafísnum stendur líka Twin Otter-
flugvél tilbúin að selflytja okkur inn
á jökul. Við hittum að máli stöðvar-
stjórann og skipuleggjum flugferð-
irnar, þiggjum ágæta máltíð og
göngum svo til náða. Daginn eftir
gefst tækifæri til að ganga upp á
hóla og hæðir í nánd og virða fyrir
sér landslagið, sem óhætt er að
segja að sé bert og blásið. Um millj-
ónir alda hafa vindar heflað hér
foma granítsteina og gert úr þeim
hinar furðulegustu kynjamyndir.
Gróður er alls enginn á yfirborði, en
sé steinum velt við má finna svartar
skófir hér og þar. Og fuglalíf er hér
talsvert og ber mest á skúmum, sem
stundum eru á sveimi yfir höfðum
manna og sitja um að veita þessum
tvífættu verum vel úti látið höfuð-
högg - rétt eins og frændur þeirra í
Oræfum.
„Passaðu þig á mörgæsunum,"
var eitt hið síðasta sem sagt var á ís-
lensku við greinarhöfund áður en
hann lagði af stað í ferðalag þetta.-
Einrtegund'þeirra sérstæðu dýi-a
mun eiga sér óðul hér I flóanum,
þótt ekki sæist til þeirra að þessu
sinni. En sögu hefðu mörgæsir að
segja ef þær kynnu mannamál og
hefðu getað varðveitt frásagnir frá
fyrri tíð. Þær gætu þá meðal annars
greint frá því er fyrst sást til
mannaferða hér í flóanum, í janúar
árið 1841. Þar var kominn James Cl-
ark Ross og menn hans á skipunum
Erebus og Terror í merkasta Suður-
skautsleiðangii nítjándu aldar, sem
segja má að lagt hafi drög að öllum
síðari leiðöngrum hér um slóðir og
rutt mönnum braut að sjálfum Suð-
urpólnum. Skipunum var siglt suður
með ströndinni, bækistöð reist á
eyju þeirri er nú er við Ross kennd
og svæðið allt í nánd kannað. A
sömu eyju hafði Scott aðsetur áður
en hann gerði fyrstu tilraun sína til
að ná pólnum 1902, Ernst Shac-
kleton er hann komst langleiðina ár-
ið 1909 og aftur Scott er hann lagði
upp í leiðangurinn örlagaríka árið
1911 og náði Suðurpólnum, en átti
ekki afturkvæmt. Og Roald Amund-
sen hefur einnig notið góðs af land-
fræðilegum uppgötvunum Ross-leið-
angursins er hann og félagar hans
sigldu hinu fræga skipi „Fram“ til
Ross-íshellunnar og höfðu þar vet-
ursetu. Suðurpólnum náðu þeir
íyrstir manna í desember 1911. Enn
er Ross-eyjan miðpunktur leiðangi’a
hér um slóðir, því þar er strandstöð
Bandaríkjamanna kennd við McM-
urdo og hafa þar um 1.000 manns
aðsetur að sumarlagi.
- Það er léngrá síðan en margur
hyggur, að reynt var að notast við
bifreiðir á Suðurskautslandinu.
Shackleton sendi þrjá manna sinna í
leiðangrinum 1908-09 af stað í leit
að segulskautinu hinu syðra; þá Ed-
geworth David, Mawson og
MacKay. Þeir fluttu farangur sinn
og vistir á bíl yfir hafísinn fyrstu
áfangana frá Ross-eyju, en fljótlega
var ekki um annað að ræða en
ganga meðfram ströndinni og draga
farangur á sleðum. Þeir brutust upp
Drygalski-jökul, sem afmai-kar
norðurjaðar Terra Nova-flóans og
lentu þar í miklum mannraunum, en
héldu þó ódeigir áfram. Dag einn
hékk vísindamaðurinn Mawson öf-
ugur í lausu lofti eftir fall í jökul-
sprungu; greip hann þá eftir snjó-
kristöllum í veggjum sprungunnar,
sem honum þóttu einkar áhugaverð-
ir og rannsakaði þá nánar er félagar
hans höfðu dregið hann upp á yfir-
borð. Þessir duglegu þremenningar
komust 400 km inn á meginjökulinn
og náðu segulskautinu um miðjan
janúar 1909. Ekki er fráleitt að
segja að þetta ferðalag þeiira hafi
haft meiri vísindalega þýðingu en
ferðimar á Suðurpólinn, en hins
vegar entist uppgötvun þeirra ekki
lengi því segulskautin era á sífelldu
flakki og er hið syðra nú löngu kom-
ið út í sjó.
Enn einn leiðangur verður að
minnast á hér, sem leið átti um fló-
ann snemma á öldinni. I leiðangrin-
um 1911-12 sendi Scott sex menn
undir stjórn Victors Campbells frá
Ross-eyju norður á bóginn og var
þeim ætlað að kanna strandlengjuna
um sumarið þar til skipið Terra
Nova sækti þá um haustið. En skip-
ið kom ekki á tilsettum tíma því haf-
ís varnaði því leið inn á flóann. Þeir
félagar sáu því fram á vetursetu og
tóku til bragðs að grafa sér snjóhelli
á eyju nokkurri þar sem þeir höfð-
ust við um veturinn við ömurlegar
aðstæður, þjáðir af hungri, kulda,
myrkri og þunglyndi. Nefndu þeir
eyjuna Inexpressible Island og má
gera ráð fyrir að sú nafngift lýsi
hugarástandi þehTa um veturinn.
Kjöt af selum og mörgæsum hélt í
þeim lífinu og um vorið náðu þeir að-
albækistöðinni á Ross-eyju við illan
leik. Þar fengu þeir fréttirnar af láti
leiðtoga síns og fjögun’a manna
annarra, sem honum fylgdu á Suð-
urpólinn.
A strandlengjunni, sem liggur að
Ross-hafi, má víða finna menjar um
þessa fyrstu könnunarleiðangra.
Timburskálai- þein’a Scotts og Shac-
kletons standa enn á Ross-eyju og í
þeim matfóng, tímarit og margvís-
legur útbúnaður frá því skömmu eft-
ir aldamót. En búðif Amundsens,
sem hann nefndi Framheim, eru
löngu horfnar. Þær munu hafa siglt í
norðurátt á fjalljaka sem brotnaði af
Ross-íshellunni og horfið síðan í
saltan sjó.
Nú á dögum fljúga menn á örfá-
um klukkustundum yfir torleiði það,
sem þessir afreksmenn fyrri tíma
brutust um mánuðum saman, oftast
fótgangandi. Enginn hetjuskapur er
það að sitja í flugvél á leið til búð-
anna á Dome Concordia og ganga
þar beint inn í upphituð tjöld og
gámahýsi strax eftir lendingu. En
samt vonast hópurinn til að geta
lagt dálítinn skerf til aukinnar þekk-
ingar á hinum mikla jökli og sögu
hans með kjamaboruninni, sem
þarna er hafin. 1 þeim tilgangi er
farið þangað til sumarsetu í fimb-
ulkulda og verður reynt að segja
nánar frá þeirri dvöl á næstu vikum.
Höfundur er jöklafræðingur, sem
starfar á Suðurskautslandinu á veg-
uin Alfred Wegener-stofnunarinnar
í Bremerhaven.