Morgunblaðið - 11.12.1998, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 11. DESEMBER 1998 39
Nýjar bækur
• EYJA í ljósvakanum er ljóða-
bók eftir Baldur Oskarsson.
Baldur hefur sent frá sér á ann-
an tug bóka og hafa ljóð hans verið
þýdd á fjölmarg-
ar þjóðtungur.
Að sögn höf-
undar sækir
hann nafn bók-
arinnar í heims-
myndalíkingu
Platons. M.a.
segir Baldur í
viðtali við Morg-
unblaðið: „Eg
hef ághuga á
trúarbragða- _
sögu, en aðeins sem leikmaður. Eg
hef alltaf gætt þess að taka ekki
tilfinningalega afstöðu til einstakra
trúarbragða, hedur nálgast þau á
fræðilegu sviði. Einnig hef ég tals-
vert mikinn áhuga á stjörnufræði
og myndlist.
Utgefandi er Bjartur. Bókin er
70 bls., prentuð íprentsmiðjunni
Gutenberg, Bókfell annaðist bók-
band. Kápugerð er eftir Snæ-
björn Arngrímsson. Verð 1.680
kr.
• TINNABÆKURNAR Vindlar
Faraós og Svaðilför í Surtsey eru
endurútgefnar.
Fyrri bókin gerist að hluta í Eg-
yptalandi en mest austur i Ind-
landi, þar sem hin unga hetja glím-
ir við eiturlyfjabaróninn Rassópú-
los. Seinni bókin gerist á eyju við
Skotland, þar sem seðlafalsarar
hafa aðsetur í Surtsey.
Höfundurinn, Hérge, samdi 24
Tinnabækur sem allar hafa komið
út á íslensku.
Utgefandi er Fjölvi.
Baldur
Oskarsson
LISTIR
s
Annað Island Gullöld Vestur-
/
Islendinga í máli og myndum
ANNAÐ ísland eftir Guðjón Arn-
grímsson er sjálfstætt framhald
bókarinnar Nýja fsland, sem kom
út fyrir síðustu jól. Bókin er 373
bls. og öll hin vandaðasta. Marg-
ar Ijósmyndir eru í bókinni. Það
er fróðlegt að kynnast betur sögu
Vestur-íslendinga, eftir að þeir
höfðu komið sér fyrir í nýjum
heimkynnum.
_ Sagan er rakin í fimm köflum:
Á sléttunni; þar segir frá því
hvernig íslensku vesturfararnir
koma sér fyrir og koma undir sig
fótunum. Feðratrúin; er rekur
flóknar og sérkennilegar trúar-
deilur íslendinganna vestan hafs.
Móðurmálið; hvernig íslenskan
samlagast enskunni smám sam-
an, einnig er þar t.d. sagt frá
Klettafjallaskáldinu Stephani G.
Stephanseni, eða Stefáni Guð-
mundssyni, eins og hann hét áður
en hann fór yfir hafið. Horft
heim heitir fjórði kafli sögunnar,
þar segir frá venslum og tengsl-
um íslendinga hér á landi og
vestan hafs og ýmsum framfara-
málum hér á landi, sem ef til vill
má rekja til betur upplýstrar
þjóðar í Kanada og Bandaríkjun-
um. Hún Kanada móðir vor; er
síðasti kafli bókarinnar. Fyrri
heimsstyrjöldin er í algleymingi
og blóð íslenskra hermanna á
vígvöllum styrjaldar, búsettra
vestan hafs, ræður miklu um eld-
skírn nýrrar þjóðar; Vestur-ís-
lendinga. Ytarlegur eftirmáli og
skrár fylgja sögunni,
sem rakin er í máli
og myndum.
Guðjón Arngríms-
son sagði aðspurður
að síðasti áratugur-
inn hefði farið í að
vinna bækurnar um
Islendingana í Vest-
urheimi og grúska í
alls kyns heimildum.
Hvernig kom það
til að þú fórst að
vinna að sögu vestur-
faranna?
„Það var einhvers
konar uppgötvun,
mér fannst ég, sem
starfandi blaðamað-
ur, sjá þarna forvitnilegt efni,
heilan heim, sem skipti verulegu
máli fyrir Islendinga, en enginn
hafði haft fyrir að opna eða fjalla
um hér á Islandi. Það höfðu að
vísu verið skrifaðar um þetta
efni vestur-íslenskar bækur fyrri
hluta aldarinnar.
Fjórðungur þjóðarinnar bjó í
Vesturheimi á þessum tíma, sum-
ir urðu strax Kanadamenn, en
það sem ég skoða aðallega er sú
hliðin af sögunni sem snýr að fs-
landi. Sumir voru meiri Islend-
ingar í sér en Ameríkumenn.
Ef maður skoðar sig um í
Winnipeg á fyrstu áratugum ald-
arinnar sér maður alls konar
starfsemi og félagslíf, en um
10-20 árum síðar, þegar Þjóð-
ræknisfélagið hefur
starfsemi sína horfir
þetta allt öðruvísi
við. Þá er þetta allt
komið í einn farveg,
sumir halda því fram
að Kanada hafi ekki
verið til sem þjóð
fyrr en fyrri heims-
styrjöldin skellur á.“
Var eitthvað sér-
stakt sem vakti furðu
þína eða kom þér á
óvart við söguna ?
„Já, ég er svo gátt-
aður á því að hafa
aldrei heyrt þessa
miklu sögu fyrr. Ég
er að reyna að opna
umræðuna um þetta skeið í lífi
þjóðarinnar. Það kemur manni
líka verulega á óvart hvað trúin
virðist hafa skipt miklu máli.
Þegar Islendingarnir koma inn á
svæði, þar sem allt var í gangi, ef
að svo má segja. Þá verður trúin
þeirra haldreipi og móðurmálið
sem messað var á í upphafi þar
vestra.
Hefur þú sagt skilið við sögu
Vestur-Islendinga að sinni?
„Já, ég held það. Ég er reynd-
ar að gera heimildarmynd fyrir
sjónvarp, en þetta verða ekki
fleiri bækur.“
Guðjón sagði að það væri búið
að þýða fyrri bókina, Nýja ís-
land, á ensku og stæði til að bæk-
urnar tvær kæmu þá út á einni
bók. Höfundur sagðist hafa verið
lengur að vinna að fræðslumynd-
inni en bókunum, en það væri
önnur saga.
Það verður áhugavert að fylgj-
ast með framgangi þeirra mála.
réfin sem bárust hingað til
lands skiptu hundruðum þús-
unda og fóru um allt land, á nánast
alla bæi, ef ekki beint, þá í gegnum
einn miÚilið eða tvo. Ahrif þeirra
hljóta að hafa verið gríðarleg, ekki
síst þegar við bætist talsverð opin-
ber umræða um Vestm-heim í fjöl-
miðlum og á fundum. Með þeim
fékk íslensk alþýða upplýsingar
um umheiminn fi-á fýrstu hendi -
ekki fréttir um kóngafólk og stríð
úr blöðum, heldur frásagnii- af því
hvers konar hversdagslífi menn
lifðu úti í heimi. Bréfin hljóta að
hafa vakið ótal spurningar á Is-
landi. Af hverju þurftu menn endi-
lega að fara til Ameríku tO að gera
það sem þeir voru að gera? Hvers
vegna gátu íslendingar ekki beitt
nýjum vinnubrögðum í striti
hversdagsins eins og menn gerðu í
Ameríku?
Hvers vegna fengu konur á ís-
landi ekki mannsæmandi kaup
eins og í Ameríku? Hvers vegna
gátu menn ekki stofnað fyrirtæki
hér eins og þar og farið að græða
peninga? Af hverju voru Islend-
ingar fyrir vestan svona frjálsir,
en svona ófrjálsir hér heima?
Ur Annað Island
Guðjón
Arngrímsson
Saga Húsavíkur II bindi komið út
Húsavík. Morgunblaðið.
SAGA Húsavíkur II bindi er
skráð af Birni H. Jónssyni, fyrrv.
sóknarpresti og Sæmundi Rögn-
valdssyni sagnfræðingi.
Fyrsta bindi kom út 1981 og
voru aðalhöfundar þá Karl heit-
inn Kristjánsson og Sæmundur
Rögnvaldsson. I þeirri bók er
þess getið að væntanlegt sé áður
en langt um líði seinna bindi af
sögu staðarins. En efnið reyndist
hins vegar miklu meira en svo að
það kæmist í eitt bindi og jafn-
framt varð það skýrara eftir því
sem túninn leið að fylla þyrfti það
tímabil sem liðið hafði frá fyrri
viðmiðun, það er ársins 1972.
Það kom svo í hlut Sæmundar
að taka upp þráðinn frá Birni
um 1990 og var gerður samning-
ur við hann að taka við verkinu,
rita um þann tíma sem við hafði
bæst, samræma texta og vinna
heimildaskrá.
Heildarumfang þessa verks er
nú að skýrast og ljóst er að bind-
in verða fjögur eða fimm.
Sagan er kaflaskipt og hver
kafli rakinn frá upphafi til enda,
en atburðarás sögunnar ekki
rakin eftir ártölum.
Morgunblaðið/Silli
RITSTJÓRARNIR aflienda bæjarstjóra Húsavíkur fyrsta eintakið. Að
baki þeim er sögunefnd Húsavíkur, sem ritstýrði verkinu.
í bindi því sem nú er nýútkom-
ið er fjallað um staðhætti, ítar-
legur kafli er um höfnina og
upphaf hafnargerðar og þróun
til dagsins í dag. Langur kafli er
um ýmsar stofnanir Húsavíkur-
bæjar, s.s. rafveitu, hitaveitu,
orkuveitu, sjúkrahús, heilsu-
gæslu, dvalarheimili aldraðra,
slökkviliðið og lögreglu.
Þá er kafli um fræðsluskyldu
og fræðslustarfsemi og skólana
sem orðið hafa til í túnans rás.
Sérstakur kafli er um fjölbreytt
tónlistarlíf Húsvíkinga frá önd-
verðu. Loks er svo kafli um
Safnahúsið og starfsemi þess og
þróun.
Bókaverslun Þórarins Stefáns-
sonar sér um dreifingu sögunnar
og verður hún komin í bókabúðir
fljótlega.
Ekki mér að kenna!
R/EKUR
Barnabók
DAGBÓK DRÁPSKATTAR
Höfundur: Anne Fine. Myndir: Steve
Cox. Þýðing: Árni Árnason. Prentun:
Viðey ehf. Bókband: Flatey hf. Útgef-
andi: Æskan 1998. 60 síður.
GLEÐIN svall í brjósti mér, er eg
las þetta kver. Stíll höfundar er svo
léttur, fyndinn, að jaftivel kattarkvik-
indi vai'ð mér kært, þurrkaði burt
óvildina, sem urðai'kettir æskuslóðai'
höfðu greypt í huga mér, við þetta
furðuhnoð skaparans.
Hér segir frá Brúski, ketti Ellu
litlu. Þetta er ekki nein venjuleg kisa,
nei, nei, þetta er mjög eftirtektarvert
dýi', það heldui- meira að segja dag-
bók. I henni kemur fí'am, að foreldrar
Ellu ætla sér að þröngva siðferðis-
mati sínu í kollinn á ketti, heimta að
hann noti það sem forskrift! Víst
hefði lífíð orðið þeim léttara, hefði það
tekizt. Fugl hefði kannske lifað ögn
lengur, - líka mús, skaðræðiskvikindi,
stór og bústin, sem réðust á Brúsk,
eða svona nærri því, eg meina ætluðu
sér það. Nú, svo hefði fjölskyldan
losnað við allt umstangið vegna
Hlunks, kanínuræfils er dauður lá á
gólfi hússins einn morgun. Tilburðir
þeirra við að þrífa kanínuna, koma
henni fyrir í kofa sínum, - í garði
grannans, kalla fi-am hlátur meir en
eins kvölds. Það geinr líka undrunin,
er þeir heyra, að grannarnir hafi
fundið upprisna kanínu, svona dæma-
laust fína, einn morguninn. Það telst
vart til tíðinda, að dýralæknh-inn
biðst undan því að hafa Brúsk á skrá
meðal sjúklinga sinna, telur sig hrein-
lega ekld hafa efni á slíku!
Bókin gi'einh’ aðeins frá einni viku í
lífi kattai'-skammarinnar. Það er lík-
lega nægur skammtur af hlátri fyrir
flesta lesendm', þið munið þrengslin á
sjúkrahúsum.
Þýðing afbragðsgóð, logandi glað-
leg, og málfai' í bezta lagi. Myndir
bókaiprýði. Þökk.
Sig. Haukur
Unaðsstundir
hversdagslífsins
BÆKUR
Ljóð og Laust mál
UNDIR DAGMÁLALÁG
Höf. Anna María Þórisdóttir. 87 bls.
Prentun: Stcindórsprent
- Gutenberg.
ÞETTA eru endunninningai' frá
því er Anna María var barn og ung-
lingur norður á Húsavík. Þoipið var
lítið og friðsælt. Veðr-
áttan var eins og hún
hefur best gerst á öld-
inni. Þorpsbúar voru í
náinni snertingu við
sveitimar í kring. Kyirð
og öryggi ríkti allt um
kring. Og litla stúlkan
naut lífsins á heilnæman
hátt í fullri sátt við fjöl-
skyldu, vini og ná-
granna.
Það er þessi stemmn-
ing sem Anna María
endurvekur í stuttum,
gagnorðum og afar vel
skrifuðum þáttum.
Kjörefni hennar eru
smáformin. Aðal hennar
er að segja mikið í
stuttu máli - án þess þó
að vera beinlínis stuttorð. Smáatvikin
í daglega lífinu verða henni drýgst til
frásagnar. Að lesa þessa þætti henn-
ai'? Ætli það sé ekki líkast því að
fletta myndaalbúmi frá bemskutíð.
Bókinni skiptir Anna María í tvo
hluta: Bemskumyndir sem er
skemmtilegri og Æskumyndir sem er
talsvert skemmri.
Anna Maiía kann þá list að blása
lífi í liðinn tíma. Söguhetjur sínar þar
með. Ef vel er að gáð má nema fínu
drættina í svipmóti fólksins, gleði
barnsins yfir einum súkkulaðibolla
með mjallahvítum rjómatoppi, vanda
lítillar stúlku sem ætíar í berjamó en
verðui' fyrst að klofa yfir stóreflis
girðingu, sendiferð í Söludeild, en svo
hét kaupfélagsbúðin á Húsavík, ofur-
kapp það sem þær stöllur lögðu á að
fylgjast með nýjustu dægurlögunum;
en textana urðu þær jafnfram að
læra; og þannig mætti lengi telja.
Vanda þann að lýsa svo ofurhvers-
dagslegum og tíðast smávægilegum
atvikum að úr verði hugnæmur og
skemmtilegur texti leysir Anna María
sem sagt prýðilega af hendi. Fyrstu
bemskumyndir hennar eru frá síðari
hluta fjórða áratugarins sem oftast er
minnst vegna kreppunnar. En sú
mynd er einhliða. Þrátt fyrir allt var
mikil gróska í þjóðlífinu
á þeim árum. Vegir voru
lagðir. Rútuöld hófst.
Litlu stúlkunni á Húsa-
vík óx ekki í augum að
komast í skyndi langt
fram í sveit. Dægurlögin
heyrði hún í útvarpinu.
Mörg lögin og textarnir
voru samin af lista-
mönnum þeim sem hæst
bar með þjóðinni um
þær mundir.
Og bernskuárin líða.
Þai' til einn góðan veð-
urdag að skyndileg
röskun verðm- á högum
litlu stúlkunnar. Veik-
indi kveðja dyra. Henni
er um sinn meinað að
taka þátt í lífinu. »Ég
horfði á sumarið líða hjá.«« Og ekki
orð um það meir.
I bók þessari eru lausamálstextar,
mest. Inni á milli eru fáein Ijóð. Þau
miða til hins sama og breyta ekki
heildarmynd bókarinnar þar sem
lausamálsþættirnir eru ekki síður
ljóðrænii'. Minnisstæðast Ijóðanna
mun sennilega vera Fimm stúlkur
sem Anna María yrkh' eftir jafn-
margar löngu látnar vinstúlkur.
«... og alltaf fækkai' þeim sem muna
ykkur,« segir þai'. Þannig líður tím-
inn.
Undir Dagmálalág er hljóðlát og
notaleg bók. Kápumyndin, þorpið
hennai' Önnu Maríu á friðsælum góð-
viðrisdegi, er eins og tilsniðinn rammi
utan um textann.
Erlendur Jónsson
Anna María
Þórisdóttir