Morgunblaðið - 11.12.1998, Blaðsíða 38

Morgunblaðið - 11.12.1998, Blaðsíða 38
38 FÖSTUDAGUR 11. DESEMBER 1998 MORGUNBLAÐIÐ LISTIR RÉTTLÆTI og ranglæti er titill bókar eftir Þorstein Gylfason heim- spekiprófessor. Höfundurinn segir í formála að í bókinni haldi hann „...til haga flestu af því sem ég hef látið frá mér fara um stjórnmála- heimspeki (öðru nafni stjórnspeki) og skyld efni í rúman aldarljórð- ung. Bókin Qallar mest um réttlæti og ranglæti eins og heiti hennar bendir til. En þar eru líka ritgerðir um siðfræði og í þriðja hlutanum ritgerðir þar sem ég hef brugðizt við beilum hugmyndaheimum, allt frá marxisma til nýfrjálshyggju, og alit frá kenningunni um hlutleysi vísindanna til árása Krisljáns Krist- jánssonar á svonefndan póst- módernisma." „Aðalritgerðin í fyrsta hlutanum og sú langlengsta í bókinni er af- mælisgjöf til Halldórs Laxness þeg- ar hann varð áttræður," segir Þor- steinn. „Hún heitir Hvað er rétt- Iæti? og er tilraun til heimspekilegr- ar greiningar á réttlætishugmynd- inni sjálfri. Svo eru þarna t.d. grein um sjálfstæði dómstóla og önnur um kvótakerfið." Þorsteinn segir það þó ekki einfalt mál hvernig heimspekin geti látið til sín taka í hinum ýmsu málum er brenna á samfélaginu á hverjum tíma. „Hrein heimspeki er nokkuð Ijarri vett- vangi dagsins og ekki auðvelt að sjá hvemig megi draga af henni bein- harðar ályktanir um heilbrigðis- þjónustu eða velferð í þjóðfélaginu. Svo vill þó til að í áþreifanlegum ágreiningsefnum á vettvangi dags- ins koma stundum upp álitamál sem era þrælheimspekileg. Dæmi um það er þegar reynt er að efla sjálf- stæði dómstóla eins og gert var hér að undirlagi maimréttindadómstóls Evrópu og öllu dómskerfmu var breytt fyrir fáum árum. Eða í deil- unum um sljóra fiskveiða.“ Réttlæti og rang- læti Þorsteinn segir að f fyrsta lagi noti fólk orð eins og réttlæti og ranglæti og sýnist sitt hverjum eins og gengur. „I öðru lagi fer fólk að velta vöngum yfír einstökum hug- tökum einsog eignarrétti, hvað í honum felist; ef maður á eitthvað ber honum þá arðurinn af því, ef það er arður af því. Þetta eru heim- spekilegar spurningar sem snerta greiningu á mjög sértækum hug- tökum eins og réttlæti, réttur, eign- arréttur o.s.frv. Þá er eðlilegt að atvinnuheimspekingurinn hafi eitt- hvað um það að segja. Framkvæðið kemur þó frá þeim sem heyja bar- áttuna frá degi til dags. Þeir kalla eftir aðstoð við að fóta sig á þessu hugtakasvelli. Hið sama má að sjálfsögðu segja um fjölmargar aðr- ar fræðigreinar, sem standa utan við vettvang dagsins, að þegar um álitamál í þjóðfélaginu er að ræða er kallað eftir sérfræðitökum á ein- hverjum hluta málsins." Heimspekin svarar líka spurn- ingum um siðfræði og nútímaþjóð- félagið kallar æ oftar á svör í sið- fræðilegum efnum. „Þaraa verður hver einasti sérfræðingur að fara mjög varlega. Utaf fyrir sig er erfitt að sanna einhveija niður- stöðu en ef menn marka sér hæfi- lega þröngan bás er hægt að kom- ast að tiltölulega traustum og vand- lega rökstuddum niðurstöðum sem ekki verður með góðu móti vikið frá þótt þær kunni að koma sér illa fyrir einhvera." Þorsteinn segir áhuga fyrir heimspekinámi f Háskóla Islands vera mikinn og hafa farið vaxandi undanfarin ár. „Ahugi almennings fyrir heimspekiritum er einnig um- talsverður og á vegum Hins ís- lenska bókmemitafélags hefur út- gáfa þýddra sígildra heimspekirita gengið vel frá því hún liófst fyrir tæpum þrjátíu áram. Sfðustu dagar Sókratesar eftir Platón liefur verið prentuð íjórum sinnum og heildar- upplagið er farið að nálgast tíu þús- und. Margar fleiri bækur í þessum flokki seljast grinimt. I upphafi batt enginn bókaútgefandi minnstu von við að heimspekirit myndu seljast og í þetta var ráðist sem eins konar nienningarskyldu eða gustukaút- gáfu. Annað hefur komið á dag- inn,“ segir Þorsteinn Gylfason pró- fessor í heimspeki. Fyrir þá sem vilja hugsa um rétt- læti og ranglæti getur komið sér vel að hyggja að þeim í mjög smá- um samfélögum. Til að mynda á róluvelli. Þar á sér stað mismunun, til dæmis stundum þegar barn er útilokað frá leik: „Þú mátt ekki vera með!“ Þar er hætt við áníðslu. „Bannað að níðast á minni máttar!“ er eitt viðkvæðið í leikjum barna eða var þegar ég var barn. Þar má heyra róg um barnið sjálft eða fjöl- skydlu þess eða vini. Eins og nefnt var hér að framan eru mismunun, áníðsla og rógur sjálfkrafa rang- læti. Til fróðleiks má geta þess að einn kunnasti réttarheimspekingur samtímans, Joel Feinberg sem er Bandaríkjamaður, hefur haldið því fram að það sé ekkert ranglæti til annað en mismunun, áníðsla og rógur. Þess þrískipting sé tæmandi flokkun á ranglæti. Nýjar bækur í leit að glöt- uðum tíma • LEIÐINtil Swann 2. bindi eftir Marcel Proust í þýð- ingu Péturs Gunnarssonar. Þetta mikla meistaraverk er eitt af höfuð- verkum bók- mennta 20. ald- arinnar og án efa eitt merkasta og frægasta skáldverk sem skrifað hefur verið. Pétur Gunnarsson var tilnefndur til þýðingarverðlauna Evrópusam- bandsins fyrir þýðingu sína á fyrsta bindi verksins. I kynningu segir: „... sá höfund- ur sem leggist Proust undir höfuð eða [tekur] ekki tillit til hans.. [er] sambandslaus við þá öld sem hann lifir og þarafleiðandi allar aðrar aldir. Já, satt er það, mikil og einstæð reikníngsskil við tímann er sú bók. Verk Prousts er .... einmalig; það er bók sem samin er í eitt skipti fyrir öll ... og mun hverfa ... án þess að eignast sinn líka, sagði Halldór Laxness í Skáldatíma." Utgefandi er Bjartur. Bókin er 240 bls., prentuð íprentsmiðjunni Gutenberg. Bókfell annaðist bók- band. Kápugerð er eftir Snæbjörn Arngrímsson.Verð 3.680 kr. Marcel Proust Pétur Gunnarsson • FYLGJUR er ljóðabók eftir Harald Jónsson. I kynningu segir: „A síðum bók- arinnar kveðja sér hljóðs ólíkir einstaklingar og vísa lesandanum veginn um eigin hugarheima. Hver og einn segir frá óvenjulegu atviki eða sérkennilegri reynslu sem hef- ur haft mótandi áhrif á lífsviðhorf einstaklinganna." Haraldur Jónsson hlaut Snorr- ann, menningarnætui’verðlaun Reykjavíkurborgar, fyrir þessa bók í sumar. Útgefandi er Bjartur. Bókin er 80 bls., prentuð í prent- smiðjunni Gu- tenberg, Bókfell annaðist bók- band. Kápugerð önnuðust Krist- ín Omarsdóttir og Snæbjörn Arngrímsson. Verð 1.680 kr. Haraldur Jónsson Hin dýpstu rök Mozart við kertaljós í Hveragerði KAMMERHÓPURINN Camer- arctica heldur sína árlegu kerta- ljósatónleika nú fyrir jólin og verða fyrstu tónleikamir í Hvera- gerðiskirkju sunnudaginn 13. des- ember kl. 17. Verkin sem hópurinn hefur val- ið til flutnings eru Kvartett fyrir flautu og strengi eftir Mozart og Grande Sestetto Concertante en einnig verður leikinn nýfundinn Kvintett fyrir flautu og strengi eftir Lulgi Boccherini. Að lokum verður jólasálmurinn I dag er glatt í döprum hjörtum eftir Moz- art. Aðgöngumiðar verða seldir við innganginn, eldri borgarar og nemendur fá helmingsafslátt og ókeypis er fyrir böm. Nýjar bækur • ÍSMAEL er eftir norska rít- höfundinn Roy Jacobsen í þýð- ingu Sigurðar G. Tómassonar. í kynningu segir: „I þess- ari sögu segir af stríðsmönn- um kalda stríðsins, fólk- inu sem enginn veit hvað hét, en barðist engu að síður á óþekktum víg- völlum sem aldrei verður getið um í sögubók- um. Þetta er saga um njósnir, njósnara og þá sem njósnað var um.“ Höfundurinn, Roy Jacobsen, er einn helsti núlifandi rithöfundur Norðmanna. Þekktastur er hann í heimalandi sínu fyrir skáldsög- urnar Det nye vannet (1987) og Seierherrene (1991). ísmael er fyrsta skáldsaga hans sem kemur út á íslensku. Útgefandi er Mál og menning. Bókin er 182 bls., prentuð íSví- þjóð. Verð: 999 kr. BÆKUR I) ii I s p»; k i GÖNGIN TIL EILÍFÐAR Höfundur: Leon Rodes. Þýðandi: Jó- hanna E. Sveinsdóttir. Formáli: Gunnar Dal. Prentvinnsla: Prentmet. Útgefandi: Islenska bókaútgáfan ehf. 1998. 157 síður. ÞÝÐANDI tileinkar verk sitt íoður sínum, hugsuðinum Sveini Ólafssyni (1917-1996). Vissulega við hæfi, því fám hefi eg kynnzt, sem af slíkri brennandi þrá, og í auðmjúkri lotning leita hjartslaga skaparans. Svo hrifnæmur var hann, að kynntist hann spekingum, eða verkum þeirra, sem urðu hon- um vængur að fótskör skaparans, þá lét hann ekki laust né fast, fyrr en hann hafði deilt gleði sinni með öðrum. Því þýddi hann fræði Emanuels Swedenborgs (1688-1772), fræðin um það, hvern- ig hnattahylurinn birtist honum. Við lestur þeirrar speki hefir margur fundið þá svalalind er sál þeirra þráði. Svo var um Svein, heitinn, en það er sannarlega ekki allra að höndla kjama spekinnar þó leiti. Það læddist að mér, við lestur bókar, hve hollt það hefði verið höfundi hennar, að kynnast fræðara sem Sveini Ólafssyni. Slíkt hefði gefið honum kjark til að BÆKUR Ljúð ENNÞÁ, EITT ANDARTAK eftir Ólaf Stefánsson. Prentsm. Ólafs Karlssonar. 1998. BÓK þessi er að ýmsu leyti margræð og ekki auðvelt að átta sig á henni í fljótu bragði. Skáldið kýs sýnilega að fara eigin leiðir. Þannig er skáletrað inngangsljóð látið fara fyrir sjálfri titilsíðunni. Þegar ég hugsa um þig heitir það og hefst á þessum línum: Þegar ég hugsa um rós þáhugsaégum þig því þegar blöð hennar opnast litfógur og rjóð sé ég nafn þitt í krónunni sú króna er hjarta mitt. I línum þessum, sem og í ljóð- leggja á dýpri vöð en í þessari bók er gert. Kannski er eg að gera höfundi rangt til. Hann hafi aldrei ætlað sér annað en kveikja lesanda þrá, til að klífa hæn-a í leit að víðari sjónhring. Sannarlega gerir bókin það, og ef til vill er það rétt, að það laði fleiri til umhugsunar um hin dýpstu rök að krefjast ekki mikill- ar þekkingar í upphafi farar. Hin brennandi spurn höfundar er: Hví í ósköpunum ræðum við ekki meir um „dauðann", þetta eina sem hvert barn, er fæðist til jarðar, á víst? Annað allt er atvik- um háð. Ekki „dauðinn" hann bíð- ur allra! Með spurn sinni vill höf- undur leggja lóð á vogarskál þroskans. Því leitar hann fanga í frásögnum þeirra er staðið hafa við himins hlið, lyft hendi til að knýja á, en hætt við, - snúið til jarðar á ný. Er hann raðar svörum þeirra, er dauðanánd hafa reynt saman, þá fær hann niðurstöðu, sem hjalar við sál hans: Dauðinn er ekkert sem þú þarft að óttast! Sem klerkur, skammast eg mín fyrir, að spurnin á fyllilega rétt á sér, því kirkjan hefir, því miður, oft sáð ótta í stað vissu í hug þeirra er hjá henni hafa leitað svara. Þetta er mín fullyrðing, ekki höfundar bókar. Sú líka, að við sem eigum ekki trú aðeins, heldur vissu um líf handan grafar, við höfum verið alltof hljóð. Því er margur hræddur, og hér er eg kominn að sviða höfundar sjálfs. Hann er logandi hræddur við „dauðann". Undarleg fullyrðing hafir þú í huga orð mín, hér að framan, um tilgang hans með bók sinni. Ekki kastar það rýrð á bók, heldur eykur gildi hennar, hún er ekki orð aðeins, heldur spurn sál- ar, er í angist hrópar. Þessa full- yrðing byggi eg á, að höfundur reynir að sætta í sál sér kreddur bókstafsofstækis og flugspeki Swedenborgs. Það er ekki hægt. Það er heldur ekki hægt að fínna vankunnáttu taktstig við orð Swedenborgs. Það hefir sem sé margt verið hugsað og gert utan Bryn Athyn, og því margar full- yrðingar höfundar óskiljanlegar. Dæmi: Ekki er rétt að lyfta hul- unni sem býður okkar eftir dauð- ann. Hvað eftir annað hamrar höf- undur á því. Gott og vel, hvert sótti Swedenborg sína vizku? Full- yrt er, að algjör þáttaskil, raun- verulegt upphaf í rannsóknum á, hvað okkar bíður við dauðann, hafi orðið með útkomu verksins „Life After Life“, eftir Raymond Moody (t.d. bls. 79). Hvað um starf vís- indamannanna á vegum Eliot D. Pratt stofnunarinnar? Nú eða rannsóknir innan The Arthur Findlay College í Standsted Hall? Gleymum heldur ekki Páli postula, til dæmis tólfta kafla í öðru bréfi hans til Korintumanna. Raymond Moody mundi þetta allt, og margt fleira, það les eg úr orðum á bls. 23. Þrátt fyrir að eg reki tær í þessa hnökra gamals manns, þá tel eg þetta merka bók, og einmitt þess vegna, minnist eg á þá, ann- ars hefðu þeir ekki skipt máli. Þýðing Jóhönnu er unnin í lotn- ing, því mjög vönduð, málið fallegt, kliðmjúkt. Hún hefir auðsjáanlega kropið niður við kærleikslind skap- arans. Var það ekki bæn föðurins, þá hann heyrði engil nýrrar fæð- ingar nálgast, og benti á þessa bók: Ber þú dóttir, hinum hræddu við „dauðann", - LJÓS? Fonnáli Gunnars Dal er sannar- lega einnar messu virði, þó ekki væri nema fyrir orðin á síðu 9 og 10, þá myndi eg lesa, þar til í minni væri fest. Kápumynd slík snilli, að ekki fanga eg í orð. Sig.Haukur í vorsins nótt, með líkama og hjörtu sem slógu svo ótt. En brátt tók daginn að birta, þá stjörnurnar hurfu tvær, inn í okkur fæddust aðrar, við tvö nú geymum þær. Fjögur rímorð mega sín ekki mikils í þessu ljóði. Það ber flest- öll einkenni óbundins skáldskap- ar. Margt er gott um ljóð Ólafs Stef- ánssonar að segja. Það er þá helst málfarið sem finna má að. Mál- kenndin sýnist sem sé geta brugð- istskáldinu. I stuttum eftirmála kemur fram að Ólafur hefur hlotið glæsilegar viðurkenningar í Bandaríkjunum. Ef til vill er tunga þarlendra hon- um tamari en íslenskan. Erlendur Jónsson Vitund og verund inu öllu, eru þrír grunn- púntar: ég, þú og hugsa. Eg hugsa, því er ég, sagði heimspekingurinn. Miðpúntur heimsins er hin hugsandi vera, það er að segja þessi ég. Út frá sjálfinu reiknast síð- an allar fjarlægðir og allur tími. Ólafur, sem skáld vitundar og ver- undar, hefur næma til- fínning fyrir því að hann sé staddur í óravídd rúms og tíma. Tilfinn- ingin sú verður honum þó engan veginn hvati til að breiða sig út yfir allíf- ið og eilífðina, nema hvað hann sækir þangað grunn- Ólafur Stefánsson hugmyndina að eigin verund og svo - eftir á að hyggja - undirstöðuna í líkingamálið. Sem dæmi má nefna ljóðin Ennþá, eitt andartak, Aðsig, Ferð, Gullið sem himinninn geymir og Blik. Hið síðast talda er ef til vill dæmigerðast: Við stóðum undir blánandi himni og horfðum á tvær hikandi stjörnur eins og augu sem mættust Roy Jacobsen
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.