Morgunblaðið - 20.12.1998, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 20. DESEMBER 1998
LISTIR
MORGUNB L AÐIÐ
N áttúrukraftur
eða lítil stúlka
ELISABET Jökulsdóttir
sendir frá sér bama-
bókina Söguna af
Aðalheiði og borðinu
bh'ða. „Þetta er saga
sem ég samdi fyrir
tveimur ámm. Þá var
ég nýbúin að leikstýra í
fyrsta sinn, leikriti mínu
Allsnægtaborðinu, og af
því ég get ekki dottið í
það eins og venjulegt
fólk lagði ég á borð í
heila viku til að ná mér
niður. Á sjöunda degi
rann sagan af Aðalheiði
upp úr mér eins og
lækur. Ég var undrandi
á því þegar ég sá að ég
hafði skrifað bama-
sögu,“ segir Elísabet en
bætir við að fáir séu
sammála henni um að að þetta sé
bamasaga. „Fólki þykir þetta vera
saga fyrir sig enda kom hún bara í
gegnum mig.“
„Ég lét hana svo bara liggja í salti
en var svona að snurfusast í henni,
breyta einu og einu orði eða
setningu, þangað til í haust að ég
ákvað að gefa hana út,“ heldur
Elísabet áfram. Síðan hafa bæst við
fimmtán sögur af Aðalheiði.
Elísabet segir að lítið sé vitað um
uppmna aðalpersónunnar
Aðalheiðar. „Það veit enginn hver
hún er. Kannski er hún draugur eða
engill, kannski er hún draumur
h'tillar stúlku og kannski er
íjölskylduna hemiar að dreyma
Elísabet
Jökulsdóttir
þessa sögu. Enginn
veit hvar hún á heima,
hvar hún sefur eða
borðar. Fólk heldur
jafhvel að hún búi úti í
skúr. Sumir segja að
Aðalheiður sé
náttúrukraftur, aðrir
segja að hún sé bara
lítil stúlka.“
Aðspurð hvort bókin
týnist ekki í bóka-
vertíðinni svona rétt
fýrir jólin segir
Éh'sabet að útlit
bókarinnar verði með
sérstökum hætti, það
verði á henni hali en
aðallega hafi hún verið
að hugsa um að vera
sögunni trú og reynt
að taka á móti því sem
kemur, rétt eins og fólk tekur á móti
Aðalheiði. „Til þess að vera sjálfum
sér trúr og fjölskyldu sinni og því
sem skiptir mann máli í li'finu
verður maður að geta verið ein-
hverju einu trúr. I þessu tilfelli snýst
málið um söguna. Þetta var eins og
að fara fram og aftur Sprengisand
um hávetur í blindhríð. Nú er veðrið
gengið niður og mikil huggun að
eldglæringunum í Vatnajökli.
Stóra sagan ijallar um ýmis tabú í
fjölskyldu sem krauma undir
yfirborðinu, en ég nota aðferðir
ævintýrsins til þess. Henni ætla ég
að reyna að koma út á Þorláksmessu
eða aðfangadagsmorgun, ef mamma
kemur heim.“
Seinni hluti Branden-
burgarkonsertanna
Brandenburgarkonsertar Bachs,
konsertar nr. 4-6, verða fluttir á
seinni jólatónleikum Kammersveitar
Reykjavíkur í Askirkju í dag, sunnu-
dag, en hinir fyrri þrír voru fluttir á
tónleikum á fimmtudagskvöld.
Þetta er í fyrsta sinn sem staðið
er að heildarflutningi Brandenburg-
arkonsertanna hér á landi og hefur
Kammersveitin fengið hollenska
fiðluleikarann Jaap Schröder til að
leiða flutninginn.
Einleikarar á tónleikunum í dag
verða fiðluleikararnir Rut Ingólfs-
dóttir og Hildigunnur Halldórsdótt-
ir, víóluleikarnir Þórunn Ósk Mar-
inósdóttir og Guðrún Hrund Harð-
ardóttir, flautuleikaramir Bern-
harður Wilkinson, Martial Nardeau
og Guðrún Sigríður Birgisdóttir og
Helga Ingólfsdóttir semballeikari.
Tónleikamir í dag hefjast kl.
17.00 og er forsala aðgöngumiða í
verslun Máls og menningar, Lauga-
vegi 18.
Lífvörður og
kvennag'ull
ERL. BÆKUR
Spennusaga
„Finders"
eftir Greg Rucka. Bantam Books
1998. 320 síður.
GREG Rucka heitir bandarískur
spennusagnahöfundur sem er að
hefja sinn feril. Hann hefur aðeins
sent fi-á sér þrjár bækur og segist
vera að vinna við þá fjórðu. Tvær
þeirra, „Keeper“ og „Finder", hafa
komið út í vasabroti hjá Bantam-út-
gáfunni, sú þriðja, „Smoker“, kom út
í haust innbundin og sú fjórða er
væntanleg á næsta ári, „Chasing the
Dragon". Rucka er frá San Francisco
og starfaði við ýmis og ólík verkefni
áður en hann settist niður til þess að
gerast spennusagnahöfundur. Heiti
fyrstu sagnanna þriggja er erfitt að
þýða beint á íslensku. Þau em líklega
tekin úr orðaforða lífvarða því
aðalpersónan í sögum hans er lífvörð-
ur að atvinnu og heitir Atticus Kodi-
ak og er um þrítugt. I „Finder“ er
hann fenginn til þess að gæta ung-
lingsstúlku sem reynist erfiðara en
flest annað sem hann hefur tekið sér
íyrir hendur í lífinu.
„Finder“ tilheyrii- líklega helst hin-
um harðsoðnu reyfurum bandarísku
hefðarinnar með sinni myrku sýn á
borgarlífið, hinu nauðsynlega örlaga-
kvendi slíkra sagna eða femme
fatale, sem hefur einhvers konar vald
yfir Attieusi, og að öðm leyti nokkuð
flókin kvennamál, sem aðalpersónan
virðist ekki geta ratað út úr. Atticus
þessi virðist mjög hæfur lífvörður og
getur á undraskjótum tíma safnað
um sig sérfræðingum á sviði lífvörslu
en hann er einnig kvennamaður
kræfur sem ég held að sofi hjá hverj-
um einasta kvenmanni sem nefndur
er til sögunnar fyrir utan unglings-
stúlkuna; hann gimist hana þó á ein-
um stað en af hverju hann heldur aft-
ur af sér er allt að því óskiljanlegt.
Hún er eins konar Lólíta og það er
faðir hennar, herforingi í Pentagon,
sem er að deyja úr alnæmi, er fær
Atticus til þess að gæta hennar. í ljós
kemur að Atticus þessi var lífvörður
foringjans í fymdinni og svaf þá hjá
eiginkonu hans, Díönu, sem var allt í
lagi því á þeim tíma svaf herforinginn
sjálfur hjá öllu sem stóð kjurt nógu
lengi. Nú standa þau í ofsalegri
skilnaðardeilu og vilja bæði fomæði
yfir unglingsstúlkunni dóttur sinni
og Atticus lendir í omahríðinni miðri.
Þetta er ekkert venjulegt fomæðis-
mál, ó, nei, held nú síður. Móðirin
leigir sér brottræka málaliða úr
bresku SAS-sveitunum til þess að
hafa uppi á stelpunni og færa sér en
það em eintómir fantar og fúlmenni,
sem svífast einskis ef doliarar eru í
boði.
Atticus hefur lítinn einkaher til
taks ef á þarf að halda (hann sefur
hjá helmingi mannaflans) en að auki
ganga í lið með honum SAS-menn
sem vilja hafa hendur í hári fantanna.
Líklega lýsir sagan hverjum öðmm
starfsdegi lífvarða á besta skeiði með
sínum SAS-bardögum, kúnnum sem
eru að drepast úr alnæmi, dætmm
sem reyna við þá, konum sem falla
flatar og æsispennandi skotbardög-
um og feluleik í stórborginni. Það er
svo sem nógu mikið af hasar í sög-
unni en hann er ekki sérlega spenn-
andi og persónurnar em ekki nógu
trúverðugar til þess að dæmið gangi
upp. Einfóld forræðisdeila (ef slíkar
em nokkurn tímann einfaldar) er
blásin út í svo stórkostlega hemað-
araðgerð að það hálfa væri mikið
meira en nóg.
Arnaldur Indriðason
Þú sérð það sem ég
fiem
GARÐURINN
-klæðirþigvel
ÞÓRARINN Eldjárn sendir nú frá
sér sitt fjórða smásagnasafn sem
nefnist því hnýsilega nafni, Sérðu
það sem ég sé. Fyrsta smásagna-
safn Þórarins kom út árið 1981 og
vakti verðskuldaða athygli, ekki
síst fyrir sögur á borð við Tilbury
og Síðustu rannsóknaræfinguna
sem telst skyldulesning nýnema við
íslenskudeild Háskóla Islands.
Smásögur Þórarins hafa oftlega
leikið á mörkum tveggja heima,
skáldskapar og veruleika, gamals
og nýs, fyndni og alvöru, undurs
og óhugnaðar. I þessum nýju sög-
um er stundum farið alveg yfir í
fantasíuna og einnig spunnið í
kringum árekstur fortíðar og
nútíðar. Ennfremur veit lesandinn
ekki alltaf hvort hann á að hlæja
eða gráta eftir lestur sagnanna,
það sem virðist framan af vera sak-
laust grín getur snúist upp í skelf-
ingu og óhugnað, og öfugt. Þannig
er til að mynda um feluleik sem
snýst upp í harmleik í sögunni Var
hó! og skemmtiferð hjóna til París-
ar sem snýst upp í hrylling í sög-
unni I svip.
Titillinn á bókinni er að sögn
Þórarins fenginn úr Grasaferð
Jónasar Hallgrímssonar. Aðspurð-
ur hvort þetta sé túlkunarlykill að
sögunum í henni segir hann þetta
sé kannski frekar sú spuming sem
höfundar era í raun að spyrja les-
andann þegar þeir gefa út bók.
„Maður er að deila með lesandan-
um sýn sinni á veruleikann og um
leið spyr maður hann hvort hann
sjái það sama og maður sjálfur.“
- Þetta er ekki vísun í fanta-
sfuna sem einkennir margar sög-
urnar?
„Jú, en það getur líka vísað til
þess að í sumum sögunum er ég að
skrifa um hluti sem aðrir hafa
kannski ekki séð svo mikið sögu-
efni í. Ég segi til dæmis frá lítilli
plaststyttu af fermingardreng sem
sér heiminn út frá öðra sjónar-
horni en við og er alls ekki sama
um það sem hann upplifir. í þessari
styttu sjá aðrir kannski ekki neitt
og sumir eitthvað allt annað.“
- Þetta er kannski spurning um
sjónarhorn, hvaðan maður horfir
og með hvaða hugarfari?
„Já, það getur verið. Svo fannst
mér skipta máli að ég set þetta
ekki fram sem ótvíræða spumingu
þar sem ég sleppi spumingamerk-
inu. Þetta getur því verið full-
yrðing sem þýðir: Þú sérð það sem
ég sé.“
- Sögurnar koma úr mörgum
áttum og eru afar fjöibreyttar að
efni. Hvaðan færðu yfírleitt efnið í
þær?
„Nokkurn veginn hvaðan sem er.
Mér hafa verið sagðar sumar þess-
ar sögur en síðan hef ég fært þær í
ákveðinn búning og í ákveðinn stíl,
breytt og bætt og steypt öðru sam-
an við. En gjarnan líður langur
tími frá því ég heyri sögu þangað
til ég nota hana sem efnivið. Það
sem gerist á meðan er að einhvers
staðar í afkimum heilans fer fram
úrvinnsla á því hvernig hægt er að
nálgast þetta efni. Svo allt í einu
lýstur því niður í mann og þá er
sagan tilbúin til að skrifast.“
Fyrr á árinu sendi Þórarimi
einnig frá sér þýðingu á Inferno
eftir sænska skáldið August
Strindberg. Bókin er ein frægasta
skáldsaga seinni tíma og hefur haft
gríðarleg áhrif á bókmenntir ald-
arinnar. Viðfangsefnið er öðram
þræði sálarástand mannsins við
si'ðustu aldamót.
- Þetta er brjálæðisleg bók, Þór-
arinn, var ekki erfítt að þýða hana?
„Jú, það var eiginlega dálítið
erfitt að finna réttu leiðina. Strax í
upphafi stóð ég frammi fyrir
óvenju snúnu textaspursmáli sem
Iýtur að því hver original texti
þessa verks er. Það er skrifað á
frönsku en kom samt fyrst út í
sænskri þýðingu. Strindberg þýddi
bókina ekki sjálfur á sænsku og
var óánægður með hana, breytti
Þórarinn Eldjárn
henni eins og honum sýndist en var
þá ekkert að fara eftir franska
originalnum. Franski originallinn
hans var líka dálítið skrýtinn
vegna þess að franskan hans var
dálítið skrýtin. Franskur maður
breytti þeirri útgáfu því aðeins og
svo fór hún að hafa áhrif á sænsk-
ar útgáfur löngu seinna. En kjarn-
inn hefur alltaf verið sænska útgáf-
an og það var hún sem íslenskir
höfundar eins og Halldór Laxness
lásu. Sjálfur þýði ég eftir útgáfu
frá 1994 þar sem original texti
Strindbergs kom í fyrsta skipti eins
og hann skilaði honum á frönsku
með sænskri þýðingu við hliðina,
en í henni er ýmislegt leiðrétt sem
hafði misfarist á langri leið. í þess-
ari sænsku þýðingu er samt
ákveðinni áferð haldið sem gefur
til kynna að þetta er hundrað ára
gamall texti. Þetta hafði ég allt til
hliðsjónar og reyndi líka að láta
textann ekki líta út eins og reyk-
vískt nútímamál heldur láta það
sjást að þetta er aldargömul bók.“
Þrátt fyrir aldurinn segir Þórar-
Nýjar bækur
Gríma
gamals
húss
GRIMA gamals húss nefnist Helgi-
spjall Matthíasar Johannessen.
Fremst eru greinar um menningu og
menn, einkum þá
sem tengjast
Morgunblaðinu
eða hafa starfað
þar í áraraðir.
Stór hluti
bókarinnar er
með ljóðaþýðing-
um Matthíasar,
gömlum og nýj-
um. Meðal skálda
sem Matthías
þýðir eftir eru
Knut 0degárd,
Wolfgang Schiffer, Rolf Jacobsen,
Kenneth Kock, Ungarettti, Brian
Patten, Paul La Cour, Miroslav
Holub, Guntram Vesper, Olav H.
Hauge og Mao Zedong.
Matthías segist þýða ljóð að gamni
sínu og einkum eftir vini sína eða
fólk sem hann hefur kynnst.
Árvakur hf., útgáfufélag Morgun-
blaðsins, gefur bókina út í 200 ein-
tökum. Aftast í henni er að fínna
nafnaskrá og atriðisorðaskrá fyrir
sex fyrstu bindi Helgispjalls sem
Eiríkur Hreinn Finnbogason tók
saman. Prentsmiðja Morgunblaðsins
og Oddi prentunnu bókina sem er
261 síða.
.-------------
•KÓR Flensborgarskóla heldur sitt
árlega Vinakvöld á aðventu í kvöld,
kl. 20.30 í Hásölum Hafnar-
fjarðarkirkju. Barna- og unglingakór
Hafnarfjarðarkh-kju verður gestur
þeirra að þessu sinni. Stjórnandi
kóranna er Hrafnhildur Blomster-
berg.
sé
inn að Inferno sé alltaf ný og
margar skemmtilegar tilviljanir
tengi hana við okkur nú þegar
nákvæmlega hundrað ár séu liðin
frá útkomu hennar. En hvort á að
lesa þessa bók sem sjálfsævisögu-
legt verk eða sem skáldverk?
„Það á að líta á hana sem skáld-
skap. Þetta hefur víst löngum verið
deila á milli geðlækna og bók-
menntafræðinga þar sem geðlækn-
arnir hafa tekið hana sem dókú-
ment beint úr lífi Strindbergs en
með nánari rannsóknum og saman-
burði bókmenntafræðinga hefur
komið í ljós að þetta er skáldsaga.
Að vísu litast hún afskaplega mikið
af því að aðalpersónan heitir A.S.
eða August Strindberg. Hún hefur
greinilega skrifað allar sömu bæk-
ur og hann, ytri atriði æviferilsins
eru nákvæmlega eins en svo er
mjög margt annað sem ekki
stemmir.
Þessi bók er voðalega mikil
goðsögn sem allir tala um sem
sjálfsagðan hlut, allir hafa eitthvað
um Inferno Strindbergs að segja,
en þegar maður fer aðeins að
kroppa í það þá hafa fæstir lesið
hana. Það þarf ekki að lesa hana,
hún er svo umtöluð. Ég vildi bæta
úr þessu."
Hún hafði heyrt af því sögur
að ernir tækju lömb og jafn-
vel böm, en hún sá hann
ekki þegar hann kom og hafði því
ekkert ráðrúm til að verða hrædd,
enn síður gat hún reynt að forða sér
eða hrekja hann burt. Hún heyrði
aðeins þennan undarlega þyt sem
hún hélt í fyrstu að væri vindurinn
þar sem hún sat að morgni dags í
túnjaðrinum niður undan bænum
frammi á fjörukambi og horfði út á
sjóinn. Þennan þunga kalda þyt sem
hún gat ekki gleymt upp frá því,
arnsúginn.
tír Sérðu það sem ég sé.