Morgunblaðið - 29.01.1999, Page 34

34 FÖSTUDAGUR 29. JANÚAR 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Lokuð rúm
STOÐ 2 greindi ný-
lega frá því að á Land-
spítala væru nú slíkir
erfiðleikar að vista
yrði sjúklinga á göng-
um. Þessu til sönnun-
ar birtust átakanlegar
myndir af sjúku fólki í
sjúkrarúmum á spít-
alagöngum. Hvað
veldur slíkum hörm-
ungum? Náttúruham-
farir, stríðsátök og
farsóttir eru yfírleitt
skýringin þegar sjón-
varpið sýnir svipaðar
myndir frá öðrum
heimshlutum. En það
er ekki hér, hérna er
það furðufyrirbrigðið „lokuð rúm“
sem skapar þessar átakanlegu að-
stæður.
Stjórnandi á spítalanum skýrði
það brosmild, að ekki væri nægj-
anlegur fjöldi hjúkrunarfræðinga
til að „halda opnum“ öllum nimum
á deildinni. Þessi umbúnu rúm á
vistlegum sjúkrastofunum við
ganginn væru „lokuð“. í þau
kæmu engir sjúklingar vegna
vöntunar á hjúkrunarfræðingum.
A ganginum voru hins vegar
sjúkrarúm, sem voru augljóslega
ekki „lokuð“, því í þeim voru sjúk-
lingar sem blöstu þar við gestum
og gangandi. Ekkert skýrði hvers
vegna unnt er að hjúkra sjúku
fólki á göngum en ómögulegt að
veita sömu þjónustu inni á sjúkra-
stofunum við sama gang. Þar
stóðu uppbúin rúm í röðum og
ekki alveg einfalt að
sjá að þau væru „lok-
uð“ en rúmin á göng-
unum „opin“.
Það er vandséð
hvers vegna það þarf
fleira fólk til að
hjúkra fólki við góðar
aðstæður á sjúkra-
stofum er við vondar
aðstæður á göngum
eins og Landspítalinn
kýs nú að gera. Það
sparar ekki rekstrar-
kostnað að fylla gang-
ana en spara stofurn-
ar. Það kemur því
hins vegar vel á fram-
færi að ástandið á
sjúkrahúsunum sé svo slæmt að
helst minni á aðstæður á hamfara-
svæðum.
Þetta er ekki í fyrsta sinn sem
Sjúkrahúsahagfræði
Það sparar ekki rekstr-
arkostnað, segir
Þórarinn V. Þórarins-
son, að fylla gangana
en spara stofurnar.
fréttir berast af betri nýtingu
sjúkrahúsganga en sjúkrastofa.
Og alltaf undrast ég jafn mikið
það virðingarleysi gagnvart fólki,
sjúklingunum, sem birtist í þess-
um aðgerðum. Það stríðir gegn
blygðunarkennd flestra að þurfa
að hátta ofan í rúm á almannafæri.
Það líður engum vel við þær að-
stæður og þessi sérstæða meðferð
flýtir örugglega ekki fyrir bata.
En hvað skýrir þetta furðulega
verklag? Eru til einhverjar reglur
um lágmarksmönnun sjúkrastofa
sem ekki gilda um gangana? Og ef
hægt er að veita þjónustu þar,
hvers vegna ekki inni á stofunum?
Auðvitað eflir það skilning stjórn-
málamanna á mikilvægi meiri
framlaga til spítala og hærri launa
starfsmanna að sýna myndir af
veiku fólki við vondar aðstæður.
En samrýmist það réttindum
sjúklinga, rétti til persónuverndar
í víðasta skilningi, að búa að tilefn-
islausu til neyðarástand af þessu
tagi, hver sem tilgangurinn ann-
ars kann að vera? Nei, þetta er
ekki boðlegt verklag og getur að-
eins þróast við aðstæður þar sem
viðskiptavinurinn á engra kosta
völ. Það er því æðstu stjórnar
sjúkrahúsanna að grípa inn í og
koma í veg fyrir að sjúklingar sæti
verri meðferð en nokkur rök
standa til. Orðasambandið „lokað
rúm“ er ekki einasta í andstöðu
við lögmál íslenskrar tungu, það
fer í bága við heilbrigða skynsemi
og réttindi sjúklinga og á þess
vegna að hreinsa úr fagmáli heil-
brigðiskerfisins.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Vinnuveitendasambands Islands.
Þórarinn V.
Þórarinsson
Ar aldraðra
JÆJA gott fólk, þá
er runnið upp „ár
aldraðra" enn á ný, en
mér finnst ekki langt
síðan ég var að flytja
þætti í útvarp, þrjá
minnir mig, á ári sem
bar sama heiti, en þá
var ég hinum megin
við girðinguna og tal-
aði til þeirra sem
komnir voru á efri ár,
sagði sögur af yndis-
legu fólki öldruðu,
sem varð mér minis-
stætt og hafði meiri
áhrif á mig á sinni tíð
en flestir yngri. En
svo skall á árið, sem
ég lokaðist inni í þessari girðingu
sjálf og fékk bréf, sem gleymist
ekki sökum þess, að ég var ávörp-
uð „ellilífeyrisþegi". Ég man að ég
horfði lengi á þetta orð og þótti
það æ ljótara því lengur sem ég
horfði. Það tók mig marga mánuði
að sýna einhver merki þess, að ég
hefði móttekið þetta bréf, og alltaf
síðan hefi ég ætlað að skrifa um
orðið.
Þegar maður rennir huganum
yfir samsvarandi orð í tungum
grannþjóðanna finnur maður sárt
til þess, hve ótækt þetta orð er.
Ég sagði stundum í galsa, að sá
sem setti þessi ósköp saman hafi
hlotið að vera með magapínu eða
einhvern annan slæman kvilla.
Fyrst er nú til að taka, að orðið er
sjö atkvæði, en samkvæmt lær-
dómsmönnum skal ekkert samsett
orð tungunnar vera lengra en sex
atkvæði og þykir stundum í lengra
lagi. Og nú skulum við sundurliða
ósköpin: Það er þá fyrst orðið
ELLI. Jú, ef við lifum lengi mun
Elli kerling sækja að okkur fyrr
eða síðar, en 67 ára fólk við sæmi-
lega heilsu og sinnandi ýmiss kon-
ar störfum á ekki að bendla við þá
kerlingu, það má bíða. Þá kemur
þessi dæmalausi LÍFEYRIR og
hvað er lífeyrir? Sam-
kvæmt orðabók er það
framfærslufé (einkum
gamalmenna, ekkna,
bama). Nú getur hver
og einn reiknað, hve
langt þessir aurar
duga til framfærslu,
og fer það að sjálf-
sögðu eftir því, hve
duglegir menn eru og
heilsugóðir til að afla
fjár. Þá er það síðasti
hluti orðsins, ÞEGI.
Að þiggja eitthvað frá
öðmm hefir alltaf
hljómað í mínum eyr-
um eins og einhver
tegund ölmusu. „Æi,
þiggðu þetta nú, hróið mitt,“ var
sagt við fátæka hér fyrram og
stungið að þeim kleinu. Þetta er
nú ekki skemmtilegur né heldur
Orðanotkun
Á vissu skeiði í lífínu
verða konur eftirlauna-
konur, segir Anna
Snorradóttir, karlar
eftirlaunamenn og
samanlagt erum við öll
eftirlaunafólk.
fallegur samsetningur. Verst af
öllu er, þegar fólk er farið að nota
þetta sem starfsheiti, sem stund-
um fylgir blaðagreinum: Höfund-
ur er ellilífeyrisþegi. Sem betur
fer hefir minna borið á þessu upp
á síðkastið og leggst vonandi af.
Mér er sagt að sá sem er biskup
verði alltaf biskup og sá sem er
læknir hann sé alltaf læknir og
engum dettur í hug að nefna þá
ellilífeyrisþega, þegar þeir verða
67 ára, eða hvað? En þeir fara á
eftirlaun á vissu skeiði í lífinu. Og
nú er ég komin að kjarnanum. Ég
vil að við steinhættum að nota
þetta ljóta orð og verðum eftir-
launafólk frá 67 ára aldri, hvaðan
sem greiðslurnar koma.
Ég spurði eitt sinn, þegar ég
var að sækja pantaða leikhúsmiða,
hvort þeir veittu afslátt fólki, sem
komið væri á eftirlaun. Falleg
stúlka leit framan í mig í mikilli
forandrun og sagði: „Ha! Ert þú
orðin ellilífeyrisþegi?" Ég svaraði
um hæl: „Nei, en ég er komin á
eftirlaun." Á vissu skeiði í lífinu
verða konur eftirlaunakonur, karl-
ar eftirlaunamenn og samanlagt
erum við öll eftirlaunafólk.
Að setjast
í helgan stein
Það má rétt aðeins minnast
þess í lokin, að þar sem ég þekki
best til og dvaldi ung að árum
drógu menn sig í hlé, „they
retired" eins og það heitir á ensku
og merkir eiginlega að setjast í
helgan stein. Þar var hvergi
minnst á elli eða lífeyri heldur að
draga sig út úr skarkala lífsins. Ef
maður spyr um gamla vini, þá eru
þeir komnir í raggustólinn, farnir
að lesa bækur, dunda í garðinum
eða skoða sig um. I Danmörku
verður maður „pensionist“, sem
merkir að vera kominn á eftirlaun
og gildir jafnt um karla og konur
og ekki orð um elli eða lífeyri.
Hægt var að „fortids-pensioneres"
(og er sjálfsagt enn) ef fólk hafði
efni á og löngun til að hætta starfi
fyrir tilskilinn tíma. Væri nú ekki
upplagt að nota þetta „ár aldr-
aðra“ til þess að steinhætta að
nefna okkur ellilífeyrisþega en
nota þess í stað kurteislegra orð:
Eftirlaunafólk? Þetta var nú er-
indið.
Höfundur er húsfrú í Reykjavík og
hefur starfað við fjölmiðlun.
Anna
Snorradóttir
Tvískinnungur
um viðskiptabönn
STEINGRÍMUR J.
Sigfússon alþingismað-
ur svaraði grein minni
til vamar viðskipta-
bönnum hér í blaðinu
þann 20. þ.m. í grein-
inni staðfestir hann
tvennt: Hann er ekki
siðferðilega andvígur
viðskiptaþönnum sem
slíkum og hann viður-
kennir skyldu Islands
sem aðildaiTÍkis Sam-
einuðu þjóðanna til að
framfylgja ákvörðunum
öryggisráðs SÞ.
Fyrst um skyldur
okkar gagnvart Sam-
einuðu þjóðunum. Þrátt
fyrir að Steingrímur viðurkenni
skyldur okkar til að framfylgja við-
skiptabönnum, bendir hann á að Is-
land þui-fi að fullgilda slíkar ákvarð-
anir með einum eða öðrum hætti, t.d.
með reglugerð af hendi utanríkisráð-
herra, og virðist gefa í skyn að við
getum sem best látið slíkt undir höf-
uð leggjast. Þetta er ekki mikilfeng-
leg skýringartilraun og hefur verið
Viðskiptabönn
Afnám viðskiptabanns-
ins má ekki verða til
þess að verðlauna of-
beldismenn, segir Arni
Páll Arnason, sem hafa
fórnað lífi ótaldra þús-
unda saklausra borgara
til þess eins að þurfa
ekki að standa við
gerða samninga
um afvopnun.
notuð um aldir, þegar ríki hafa kosið
að virða samninga einungis að því
marki að hentar þeirra hagsmunum
og nota hnefaréttinn í staðinn. Sam-
einuðu þjóðirnar voru stofnaðar til
að binda enda á það öngþveiti og
óöryggi sem ríkt hafði í alþjóðamál-
um vegna þessa og grunnmarkmið
þeirra var að binda þjóðir heims
saman í eitt öryggiskerfi, þar sem
allir ættu sömu réttindi og skyldur.
Þetta öryggiskerfi er svo að sjálf-
sögðu gallað, en það verður ekki
betra með því að menn þykist leysa
málin með því að virða það að
vettugi.
Steingrímur gerir greinarmun á
„góðum“ viðskiptabönnum, s.s. eins
og viðskiptabanninu á Suður-Afríku
á sínum tíma og „slæmum“ við-
skiptabönnum, eins og yfirstandandi
viðskiptabanni á Irak. Að hans áliti
felst greinarmunurinn helst í því að
viðskiptabannið í Irak bitnar á sak-
lausu fólki, konum og börnum, sem
líða næringarskort, en viðskipta-
bannið á Suður-AfiTku hafi ekki
bitnað á almenningi, enda hafi Suð-
ur-Afríka verið ríkt land, auk þess
sem hinn undirokaði meirihluti í
landinu hafi óskað eftir viðskipta-
banninu. Steingn'mur vill einnig
setja skorður við viðskiptabönnum
til að tryggja að þau bitni ekki á
saklausum almenningi og valdi ekki
hungursneyð.
Steingrími yfirsést hins vegar al-
gerlega sú staðreynd að ástceða
vannæringar og bai-nadauða í írak
er ekki viðskiptabann Sameinuðu
þjóðanna, heldur viðurstyggilegt
stjórnarfar í landinu. Iraksstjórn
hefur frá upphafi viðskiptabannsins
verið heimilt að afla sér tekna til að
kaupa mat og lyf, en hún kaus frem-
ur að svelta sitt fólk, allt fram til
þess að stofnanir Sameinuðu þjóð-
anna náðu að þvinga hana til sam-
starfs árið 1996. Þá ber fulltrúum al-
þjóðastofnana saman um að íraks-
stjórn hafi beitt ýmsum
ráðum til að torvelda
dreifingu matvæla og
hjálpargagna, beinlínis
í því skyni að skapa
eymd og hungur meðal
sinna eigin borgara.
Vitað er að irösk
stjórnvöld hafa látið
undir höfuð leggjast að
kaupa ungbarnamjólk
og önnur hjálpargögn
fyrh’ börn, þrátt fyrir
að heimild hafi verið
fyrir hendi. Þrátt fyrir
allt þetta hefur stofn-
unum Sameinuðu þjóð-
anna tekist að stöðva
vannæringu og tryggja
almenningi helstu lyf og lækninga-
tæki.
Viðskiptabann á Irak er ekki
markmið hins alþjóðlega samfélags
og vestræn ríki hafa veitt gífurlegt
fé í mannúðaraðstoð í Irak, fyrir ut-
an það fé sem Irakar afla nú loks
sjálfir til sinna þarfa með sölu á olíu.
Af hálfu Sameinuðu þjóðanna er
fjöldi manns við störf til að reyna að
tryggja íröskum almenningi heil-
næmt vatn, hreinsibúnað og vatns-
veitur; námsgögn; jarðyrkutæki,
áburð og fræ; raforku og endurbæt-
ur á olíuöflunarkerfinu, þrátt fyrir
að þeirra eigin stjórnvöld geri það
sem hægt er til að spilla fyrir. Oft
tekur mánuði að fá hjálpargögn af-
hent, vegna hindrana stjórnvalda,
sem oftar en ekki hafa miðað að því
að sitja á birgðunum nógu lengi til að
valda umtalsverðum skaða. Til að
fullkomna myndina era vestrænir
fréttamenn svo kallaðir til valinna
staða og þeim sýnd hræðilega útleik-
in fórnarlömb íraskra stjórnvalda
með þeim orðum að hörmungarnar
séu afleiðingar viðskiptabannsins og
mannvonsku stjórnvalda vestrænna
ríkja. Það er einfaldlega ósatt.
Greinarmunur Steingríms á góð-
um og slæmum viðskiptabönnum og
tillögur hans um að settar verði
hömlur við beitingu viðskiptabanna
hrekja hann hins vegar enn frekar út
í röklegar ógöngur. Harðstjórar hafa
yfirleitt alla þræði þjóðfélagsins í
hendi sér og það er þeim í lófa lagið
að láta viðskiptabannið bitna hart á
almenningi, en halda verndarhendi
yfir sjálfum sér og sínum klíku-
bræðram. Á að mati þingmannsins
alltaf að hætta viðskiptabönnum
þegar harðstjórar uppgötva þá auð-
veldu leið að láta sína eigin borgara
líða og deyja fyrir framan myndavél-
arnar? Á að verðlauna siðleysið með
þeim hætti? Á þá Slóbódan Mílósevíc
að hætta þeirri heimskulegu iðju að
ráðast gegn þjóðernisminnihlutum,
vítt og breitt á Balkanskaga, og snúa
sér þess í stað að því að láta sína eig-
in borgara svelta? Mun Steingrímur
þá hlaupa til og krefjast afnáms við-
skiptabanns á Júgóslavíu?
Éins og ég sagði í fyrri grein
minni tel ég viðskiptabönn gallað úr-
ræði, en það er engu að síður annað
tveggja úrræða sem fyrir hendi eru.
Hitt úrræðið er valdbeiting. 011 vilj-
um við á einhvern hátt reyna að
halda aftur af harðstjóram í illvirkj-
um þeirra. Til þess verður að beita
tiltækum ráðum, en jafnframt forð-
ast að valda saklausu fólki þjáning-
um. I því samhengi er fráleitt að af-
baka staðreyndir málsins, gera
Sameinuðu þjóðirnar að skúrki og
úthrópa íslensk stjómvöld sem
barnamorðingja. Málflutningur ís-
lenskra stjórnvalda innan alþjóða-
stofnana á að miða að því að við-
skiptabanninu verði aflétt svo fljótt
sem auðið er, en að þess verði jafn-
framt gætt að íröskum almenningi
og nágrannaríkjum stafi ekki hætta
af ofbeldi íraskra stjórnvalda í kjöl-
farið. Afnám viðskiptabannsins má
ekki verða til þess að verðlauna of-
beldismenn, sem hafa fórnað lífi
ótaldra þúsunda saklausra borgara
til þess eins að þurfa ekki að standa
við gerða samninga um afvopnun.
Höfundur er lögmaður.
Árni Páll
Árnason