Morgunblaðið - 29.01.1999, Blaðsíða 48

MORGUNBLAÐIÐ
^48 FÖSTUDAGUR 29. JANÚAR 1999
HESTAR
Morgunblaðið/Ásdís Haraldsdóttir
INGIMAR Sveinsson heilsar upp á Spræk, reiðhest Guðrúnar konu sinnar. Sprækur verður 30 vetra í vor.
Hann lítur mjög vel út og felur gráu hárin undir ennistoppnuin.
Ingimar Sveinsson hefur ákveðnar skoðanir á fóðrun hrossa
Fóðurþarfir íslenskra hrossa öðru-
vísi en annarra hrossakynja
Mun færri tilraunir hafa verið gerðar í
hrossarækt í heiminum en í öðrum búfjár-
greinum. Fóðurleiðbeiningar hafa því jafn-
vel verið byggðar á þörfum annarra búfjár-
tegunda. Ingimar Sveinsson sem kenndi
hrossarækt á Hvanneyri um árabil sagði
Ásdísi Haraldsdóttur að þegar kemur að
fóðrun eigi alls ekki það sama við um
íslensk hross og erlend vegna þess hve
meltingarfæri þeirra eru ólík. Hann segir
að tilraunir með íslenska hestinn séu mjög
þýðingarmiklar til að undirbyggja leiðbein-
ingar, kynningar og markaðssetningu hans.
MELTINGARFÆRI íslenska hestsins gera hann betur fallinn til að lifa
á gróffóðri meðan hestar af öðrum kynjum þrífast betur á kjarnfóðri.
INGIMAR hefur í gegnum árin
verið ötull við að safna upplýsingum
um hrossarækt, hestahald og tamn-
ingar og þykir mörgum að almenn-
ur áhugi hans á velferð hestanna
skíni í gegn í öllu hans starfí. Meðal
áhugamála hans er fóðrun og eigin-
leiki íslenska hestsins til að vinna úr
því fóðri sem honum hefur staðið til
boða í gegnum tíðina.
íslenskir hestar með öðruvísi
meltingarfæri
Ingimar tók þátt í því að krufin
voru 15 hross á Hvanneyri árið 1988
til að rannsaka meltingarfæri
þeirra. Meðal þeirra spuminga sem
^ reynt var að fá svör við var hvort
þau væru frábrugðin meltingarfær-
um annarra hrossakynja og hvort
hægt væri að komast að því hvers
vegna íslenski hesturinn á svo
auðvelt með að lifa á gróffóðri, eins
og sinu. í niðurstöðunum sem birt-
ust í lokaritgerð Kristínar Sverris-
dóttur til kandídatsprófs við búvís-
indadeildina á Hvanneyri kom fram
að magi og mjógimi íslenska hests-
ins em hlutfallslega minni en í öðr-
um hrossakynjum og þá sérstaklega
maginn, en aftur á móti er víðgirnið,
■> botnlangi og ristill, hlutfallslega
stærra. Það vakti athygli að botn-
langinn í íslensku hestunum var
lengri en í 8 samanburðarkynjum
þótt þau væru 100 kg þyngri en ís-
lenski hesturinn.
Kjarnfóður og það auðmeltasta
úr grasinu meltist í mjógimi en
gróffóður og tréni í víðgimi. Ingi-
^mar segir að þetta geri það að verk-
um að íslensku hrossin séu mjög vel
til þess fallin að lifa eingöngu á
gróffóðri. Erlendu hrossin em hlut-
fallslega betur fallin til að nýta
kjarnfóður. Það er trúlega
náttúraúrval sem ræður þessum
mismun. I erfíðum ámm féll oft
fjöldi hrossa hér á landi og í móðu-
harðindunum 1783-1784 féllu 27.000
hross ýmist úr hor eða flúoreitmn.
Af þeim 8.600 hrossum sem eftir
lifðu vora 3.000 hryssur. Þetta eru
formæður allra núlifandi íslenskra
hesta í heiminum. Þau hross sem
lifðu þetta af vom best fallin til að
lifa á því sem þeim stóð til boða, þ.e.
grasi á sumrin og sinu á veturna.
Ingimar bendir á að vegna þess
hvernig meltingarfærin em þoli ís-
lenski hesturinn ekki nema tak-
markaða kjamfóðurgjöf og þegar
honum er gefíð kjarnfóður þarf að
fara mjög hægt af stað, t.d. þegar
hross em tekin á hús. Ekki megi þó
gleyma því að þegar hestur er í
góðri þjálfun og mikilli notkun sé
gott að gefa honum kjamfóður með
heyinu. En um leið og mikilli notk-
un er hætt, til dæmis þegar eigand-
inn skreppur í burtu í nokkra daga,
þarf að draga úr eða hætta kjarn-
fóðurgjöfinni á meðan. Fyrst þarf
að minnka hana smám saman og
hætta svo og byrja svo hægt aftur
eftir að notkun eykst að nýju.
Hestar eiga aldrei að
Ieggja mikið af
„Því miður hafa margir hestar
verið eyðilagðir með rangri fóðmn,“
segir hann. ,jUlar snöggar fóður-
breytingar em mjög erfíðar fyrir
hesta og geta komið fram sem bólg-
ur í fótum eða hófsperra. Slíkar fóð-
urbreytingar eiga sér helst stað
þegar hestar era teknir á hús, þeg-
ar þeim er sleppt á vorin og ef hest-
ar hafa lagt mikið af og byrjað er að
fóðra þá snögglega. Aflagðir hestar
þola mjög illa snöggt eldi. Það þarf
að byrja á því að gefa þeim dauft
hey fyrst og auka gjöfina mjög
hægt. Ef fólk á ekki dauft hey, verð-
ur að gefa minna magn. Einnig er
hætta á að ef snögglega er byrjað
að kappfóðra mögur hross þá fari
þau allt of fljótt úr vetrarháranum
og verði síðan loðin aftur er kemur
fram á vorið eða sumarið."
Gullnu regluna segir Ingimar
vera að láta hesta aldrei leggja mik-
ið af. Það getur tekið heilan vetur
fyrir hest, sem er orðinn horaður
þegar hann er tekinn á hús, að jafna
sig. Aftur á móti er í góðu lagi að
hross séu feit þegar þau eru tekin á
hús. Með hæfilegri brúkun og ef
sparlega er gefíð, eða tæpt
viðhaldsfóður, en ekki svelt, eru þau
fljót að komast í gott form.
Þetta kom meðal annars í ljós í
fóðurtilraununum sem Ingimar og
Bjarni Guðmundsson gerðu á tamn-
ingatryppum nemenda á Hvanneyri
einn veturinn, þar sem borið var
saman þurrhey og rúlluhey. Þau
sem komu feit voru fljót að komast í
gott stand. Hin sem komu mögur
höfðu ekkert úthald allan veturinn.
Einnig kom í ljós að hvort sem
notað var þurrhey eða rúlluhey fóru
hestar að þyngjast eftir að farið var
að gefa þeim 3,1 fóðureiningu á dag.
Þeir þurftu því rétt rúmlega 3 fe. til
viðhaldsfóðurs.
Best að fóðra tryppin
sér á veturna
„Hross í uppvexti em sérstaklega
viðkvæm fyrir því að tapa holdum.
Ef þau ganga alltaf í gegnum það að
fítna á sumrin og leggja mikið af á
vetuma tekur þau miklu lengri tima
að safna nógu miklum vöðvum til að
verða sterk. Þau verða líka öðru vísi
í vextinum, rifjagleiðari og kvið-
meiri. Hross sem lenda í slíkum
hremmingum á fyrsta ári verða líka
oft lappastyttri og samsvara sér illa.
Ef ala á upp sterk og þolin hross
þarf að fóðra tryppi sér á veturna.
Ef þeim er gefið með bmkunarlaus-
um fullorðnum hrossum og þess
alltaf gætt að tryppin fái nóg er
hætta á að fullorðnu hrossin verði
ofalin. Tryppi í uppvexti þurfa líka
orkuríkara fóður en fullorðnu
hrossin sem ekki eru í brúkun. Aft-
ur á móti er hægt að hafa þau með
hryssum sem enn mjólka folöldum,
en þær þurfa mjög mikla orku eða
tvöfalt viðhaldsfóður."
Ingimar segir að í beitartilraun-
um á Hvanneyri, sem stóðu í 4 sum-
ur, hafi komið í ljós að hestar sem
voru holdgrannir á vorin og komu
snögglega á góðan haga þyngdust
um allt að 70 kg á tveimur vikum,
eða um 5 kg á dag. Þetta er mjög
óheppilegt fyrir hrossið. Þau sem
vora í góðum holdum þyngdust mun
minna. „Þegar brúkunarhrossum er
sleppt á vorin er þeim mjög hætt
við snöggum fóðurbreytingum, sér-
staklega þegar þeim er sleppt á kaf-
gras á ábornu landi. Sá misskilning-
ur hefur verið við lýði að ekki sé
gott að nota hrossin fyrst eftir að
þeim er sleppt í sumarhagann. Ég
tel einmitt að það væri það besta
fyrir hrossið til að það nýti þessa
miklu orku sem er í nýgræðingnum.
Gott er að hrossin komi ekki með
tóman maga á nýgræðinginn og
best er að gefa gróft hey með til að
byrja með. Það er líka auðvelt að
eyðileggja lappirnar á hestunum á
haustin, ef þeim er sleppt á áborna
há og leyft að éta að vild.
Annar misskilningur hefur oft
heyrst að ekki eigi að fara í ferðalag
á feitum hestum. Svo framarlega
sem hestarnir eru þjálfaðir og ekki
er farið of geyst af stað gerir það
hestunum ekkert mein. Þeir grenn-
ast eitthvað á leiðinni, svipað og
reiðhestar sem komast í þjálfun, en
halda kraftinum. Aftur á móti getur
það skapað mikil vandræði ef hest-
ur er ekki í nógu góðum holdum
þegar hann leggur af stað. Það er
ljóst að hann mun ekki bæta við sig
holdum í ferðinni og hætt er við að
hann skorti úthald."
Meiri líta í vöðvum íslenskra
hesta en annarra kynja
„Komið hefur í ljós í rannsóknum
sem ég hef tekið þátt í að meiri fíta
er inni í vöðvum á íslenska hestin-
um en í öðrum kynjum. Þjálfaðir
hestar geta brennt fítu beint án
þess að breyta henni í glúkósa. Ef
þeir gera það í þolvöðvum sem nýta
vel súrefni þurfa þeir ekki að losna
við nema 4-6% orkunnar sem þeir
brenna við mikið álag, með svita.
Stóm hestakynin, sem alin eru
mestmegnis á korni og brenna eink-
um glúkósa sem orkugjafa, að mikl-
um hluta í snerpivöðvum, þurfa að
losna við 60-70% orkunnar sem þeir
nota með svita. Fitan nýtist því ís-
lensku hestunum vel sem orku-
gjafí.“
Ingimar segir það mjög nauðsyn-
legt að það fylgi kynningu á ís-
lenska hestinum erlendis hversu
fóðurþarfir hans eru frábrugðnar
öðrum hrossakynjum. Fóðran vefst
oft fyrir nýjum eigendum. „Það er
allt of mikið um að hross sem seld
era úr landi séu eyðilögð með
offóðrun. Nýir eigendur átta sig
ekki á þessum líffræðilega mun á ís-
lensku hrossunum og fóðra þau eins
og hin hrossin, en oft er hlutfall
kjarnfóðurs í fóðri þeirra allt upp í
70%. Svo eru aðrir sem halda að ís-
lenski hesturinn þurfi lítið sem ekk-
ert fóður. Ég er hræddur um að við
náum aldrei markaði til dæmis í
Ameríku ef ekki fylgja fullkomnar
upplýsingar um eðli og þarfir hests-
ins. Islenski hesturinn er svo geysi-
lega frábrugðinn því sem fólk hefur
áður kynnst, bæði í skapgerð, gang-
tegundum, umgengni og fóðurþörf-
um að oft fer ýmislegt úrskeiðis.
Upplýsingar er erfítt að fá, jafnvel
hjá virtum háskólum sem hafa upp-
lýsingar um öll önnur hrossakyn.
Sömu sögu má reyndar segja um
mörg Evrópulönd, jafnvel þar sem
era mun fleiri íslenskir hestar og
hafa verið lengi.“
Að velja saman vini
og gefa reglulega
En það er margt annað en melt-
ingarfærin sem getur haft áhrif á
það hvemig hestar þrífast. Ingimar
segir að það skipti máli hvernig
hestum er raðað saman í hesthúsi.
Þeir þurfí félagsskap, en ef stíu-
félaginn er óvinveittur og kúgar
hestinn verður hann trekktur á
taugum og getur ekki hvílst. Það
kemur bæði niður á fóðurnýting-
unni og stundum getur jafnvel
reynst erfítt að temja slíka hesta.
Þetta lagist aftur á móti yfirleitt ef
þeir eru settir hjá hestum sem eru
þeim vinveittari.
„Hestar vilja hafa reglu á hlutun-
um og öll óregla getur haft slæm
áhrif á þá. Til dæmis er mikilvægt
að hestum sé alltaf gefíð eins og á
sama tíma að deginum og að sem
flest í umgengni við þá sé í fóstum
skorðum. Slík regla er jafnvel enn
mikilvægari en að gefa hestum fleiri
en eina gjöf á dag,“ sagði Ingimar
Sveinsson að lokum.