Morgunblaðið - 05.03.1999, Síða 34

34 FÖSTUDAGUR 5. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ko WJmmm
7 Æ \ ' o 1
Vinnuhópur Norræna sumarháskólans kom saman
í Reykjavík á dögunum.
Ný norræn leikritun
Á VEGUM Norræna sumarhá-
skólans hefur verið starfandi
um tveggja ára skeið vinnu-
hópur í leikhúsfræðum sem
kemur saman tvisvar á ári með
námstefnum og námskeiðum.
Þriðji fundur hópsins var hald-
inn í Reykjavík dagana 26. og
27. febrúar með þátttöku full-
trúa frá íslandi, Noregi, Dan-
mörku og Finnlandi. Viðfangs-
efni námstefnunnar að þessu
sinni var hvernig beita mætti
kenningum rússneska bók-
menntafræðingsins Mikhails
Bakthian við greiningu Ieik-
rita og flutti danski bók-
menntafræðingurinn Solveig
Gade fyrirlestur um efnið. Bet-
ina Möller Jensen frá Dan-
mörku fjallaði um hvernig
túlka mætti Makbeð Shakespe-
ares út frá kenningum Bakhti-
ans og leikhúsfræðingurinn
Lars Neve ræddi túlkunarleið-
ir á Brúðuheimili Henriks Ib-
sens. Frá Finnlandi fluttu
Anna Dönsberg, Lotta Strand-
berg og Harriet Abrahamsson
fyrirlestur um Vanja frænda
eftir Anton Tsékov með tilliti
til tveggja rómaðra upp-
færslna á verkinu í Helsinki
fyrr í vetur. Jafnframt reifuðu
þær sögu Tsékovleikrita á
finnsku leiksviði frá upphafi.
Magnús Þór Þorbergsson flutti
fyrirlestur um höfundarsögu
verka Bertolts Brecht og
ræddi um höfundinn sem hug-
tak í tengslum við nýlegar um-
ræður um höfundarverk
Brechts.
Lars Neve frá Danmörku er
upphafsmaður hópsins og seg-
ir hann hafa farið vel af stað
og skilað góðum árangri. „Á
vegum Norræna sumarháskól-
ans eru starfræktir svona
vinnu- og námshópar í ýmsum
greinum vísinda og fræða og
sumir þeirra hafa starfað um
alllangt skeið. Norræni sumar-
háskólinn er styrktur af Nor-
rænu ráðherranefndinni og
þannig hefur okkur tekist að
halda starfsemi hópsins gang-
andi. Næsti fundur hópsins
verður í Danmörku í ágúst
undir yfírskriftinni „Ný nor-
ræn leikritun" og þar er ætl-
unin að skoða hvað er helst á
döfínni í leikritun á Norður-
löndunum. Þetta verður sjö
daga námskeið, eins konar
vinnubúðir, þar sem reynt
verður að fara sem víðast yfir
efnið. Eitt af því sem maður
tekur fljótlega eftir er hversu
lítið norræn leikritun er kynnt
á milli landa, við þekkjum
mjög lítið til leikritunar hvert
annars þótt gaman væri að
geta haldið öðru fram. í sumar
ætlum við að nýta kraftana til
að kynnast nýrri norrænni
leikritun betur,“ segir Lars
Neve.
Norræn samsýn-
ing í Hafnarborg
SAMSÝNING sjö norræna lista-
manna í Hafnarborg, menningar- og
listastofnun Hafnarfjarðar, verður
opnuð laugardaginn 6. mars kl. 16.
Listamennirnir tilheyra hópi er
nefnist „NON ART GROUP“ sem
á upptök sín í Helsinki 1974. I
fyrstu stóð hópurinn fyrir listvið-
burðum í Finnlandi eingöngu, til
dæmis myndlistar-, tónlistar- og
leikhússýningum, en undanfarin ár
hefur hann sýnt víðsvegar um
Norðurlönd.
Sýnendur í Hafnarborg eru:
Seppo J. Tanninen og Heikki Máki-
Tuuri, listmálarar frá Finnlandi,
sem hafa verið með „NON ART“
frá byrjun og tekið þátt í fjölda sýn-
inga. Þeir verða viðstaddir opnun
sýningarinnar ásamt Lars Munthe,
dönskum grafíklistamanni. Hann
hefur áður sýnt verk sín hér á landi
í Norræna húsinu og Reykholti.
Helen Stigel, arkitekt og mynd-
höggvari frá Danmörku, sýnir verk
unnin í leir.
Pia Mesterton Graae, fínnskur
listmálari, búsett í Kaupmanna-
höfn sýnir málverk.
Peraxel Persson, ljósmyndari
frá Skáni, Svíþjóð, sýnir ljósmynd-
ir unnar með tækni er hann hefur
þróað á zink-, jám- og koparplötur.
Magdalena Margét Kristjáns-
dóttir sýnir grafíkverk er tilheyra
myndröð af leikfímihóp 12 ára
stúlkna úr Langholtsskóla. Magda-
lena Margét hefur tekið þátt í
nokkrum „NON ART- sýningum,
t.d. í Seinajoen, Finnlandi og Galleri
Eremitage í Lyngby í Danmörku.
Sýningin í Hafnarborg, sem er
styrkt af NKK, norrænu lista-
nefndinni, lýkur 22. mars og er op-
in alla daga nema þriðjudaga frá
kl. 12-18.
UMRÆÐAN
Þegar rökin þrýtur
FYRIR skömmu
vakti ég athygli á því á
síðum Morgunblaðsins
að Kristjáns Karlssonar
skyldi að engu getið í
nýlegiá kennslubók eftir
Heimi Pálsson um bók-
menntasögu tuttugustu
aldar. Minnti ég á að
Heimir hefur áður verið
staðinn að því að sleppa
höfuðskáldi úr fyrri
gerðum bókmenntasögu
sinnar - þegar hann
reyndi að má út nafn
Gunnars Gunnarssonar.
Er ekki fjarri lagi að
Heimir Pálsson hafi
sjálfur tryggt sér nokk-
urt nafn í bókmennta-
sögunni með þeim hætti. Ég fjallaði
jafnframt um þá þröngu sýn Heimis
að líta nær einvörðungu á bókmennt-
ir sem afsprengi stjómmála og þjóð-
félagsbreytinga.
Bjarni Olafsson menntaskóla-
kennari skrifar grein til varnar
Heimi í Morgunblaðið 25. febrúar sl.
Bjarni segir að sér blöskri „dylgjur
og pólitísk fonnyrkvun“ í skrifum
mínum og kallar mig „samanbitinn
ofstækismann". Nú er það svo að
þeir eru trúlega fáir meðal unnenda
íslenskra bókmennta sem ekki
myndu telja Kristján Karlsson með-
al 100 mestu skálda aldarinnar. Að
sleppa nafni manns sem slíkan sess
hefur sem Kristján Karlsson og
verja það með útúrsnúningum
mætti gjaman lýsa með orðunum
„samanbitið ofstæki“. En að kalla
það ofstæki að benda á fjarveru Kri-
stjáns úr bókmenntasögu Heimis
sýnist að hafa endaskipti á hlutun-
um, svo ekki sé meira sagt. Skrif
Bjarna eru því fyrst og fremst til
vitnis um hans eigin „formyrkvun".
Er athyglisvert hversu viðkvæmir
ýmsir á vinstri væng stjómmálanna
era fyrir gagnrýni. Sjálfir telja þeir
þó aðalhlutverk sitt að gagnrýna
samfélagið og valdastofnanir þess
og hika ekki við að ausa svívirðing-
um yfii- andstæðinga sína, en undir-
eins og blakað er við þeim sjálfum
og bent á einsýni þeirra bregða þeir
sér í hlutverk píslarvotta og hrópa:
pólitískar ofsóknir!
Bjarni heldur því fram að ég
mælist til ritskoðunar, fari fram á að
„sett verði nokkurs konar starfs-
bann á Heimi“ og ákalli yfirstjórn
kennslumála „til þess að banna bæk-
ur Heimis". Þetta eru hreinar rang-
færslur, ekkert slíkt kemur fram í
grein minni, þar er ekki stakt orð
um bann eða rítskoðun. Hins vegar
hvet ég til þess að sýnd sé „sérstök
aðgát“ þegar bækur Heimis era
valdar til kennslu
vegna tilhneigingar
hans til að móta viðhorf
nemenda eftir eigin
kreddum. „Ég skildi til
dæmís ekki kynslóð
foreldra minna fyrr en
ég las Landafræði
Karls Finnbogasonar,
bókina sem kenndi
henni að horfa á heim-
inn,“ segir Heimir á
einum stað og ætlar
sjálfum sér greinilega
að verða lykillinn, ekk-
ert minna, að hugsun
komandi kynslóða um
bókmenntir. I ljósi
þessa yfirlýsta tOgangs
mæltist ég til aðgátar.
Ég hygg það sé fátítt í fjölhyggju-
þjóðfélagi samtímans að kennslu-
bókarhöfundur setji sér það mark-
mið að ætla að móta hugi nemenda
með svo afgerandi hætti. Sú krafa
hlýtur og að verða gerð til kennara
sem nota bækur Heimis Pálssonar
til kennslu að þeir upplýsi nemend-
Bókmenntasaga
Þótt Heimir Pálsson
sé mikill á lofti, segir
Jakob F. Asgeirsson,
hygg ég það sé nú of-
ætlun hjá Bjarna að
það geri hann að póli-
tísku stórhveli.
ur um fleiri sjónarmið en þar koma
fram. Það nær engri átt að túlka
þessi ummæli sem almenna kröfu
um ritskoðun eða ákall á „vald-
stjórnina til þess að velja námsefni
til bókmenntalestrar", eins og
Bjarni Ólafsson fullyrðir.
Bjami segir að ég haldi að ríkið
ráði útgáfustefnu sjálfstæðra bóka-
forlaga (!). Hvergi er minnst einu
orði á slíkt í grein minni. Hins vegar
vakti ég athygli á því að Heimir Páls-
son hefði augsýnilega notið velvildar
yfirvalda kennslumála undanfama
áratugi því frá honum hefur komið
hver kennslubókin á fætur annarri.
Átti ég þá að sjálfsögðu við að Heim-
ir hefði notið styrkja og launaðra
starfsleyfa sem ríkisstarfsmaður til
að skrifa kennslubækur sínar.
Enn eitt dæmi um rangfærslur
Bjarna er þessi alhæfing hans:
„JFÁ gerir því skóna að Heimir
skrifi bækur sínar til að ,jafna
reikningá' við rithöfunda og skáld.“
Þetta er hrein afskræming á orðum
mínum. I lok greinar minnar varpa
ég því fram að e.t.v. búi „eitthvað
persónulegt að baki“ fjarveru Krist-
jáns úr bókmenntasögu Heimis og
það sé vitaskuld ólíðandi að „menn
noti tækifærið í kennslubókum að
jafna reikninga (ímyndaða og raun-
veralega) við fólk úti í bæ“. Það er
ótrúleg óskammfeilni að túlka þessi
ummæli á þann veg að ég haldi þvi
almennt fram að Heimir „skrifi
bækur sínar til að jafna reikiíinga
við rithöfunda og skáld“.
Grein Bjama Ólafssonar er dæmi-
gerð vindmyllu-barátta í anda Don
Kíkóta. Og þess vegna taka skrif
hans á sig æði kómískar myndir á
stundum. Bjami ver t.d. alllöngu
máli í að útskýra að Heimir Pálsson
sé ekki menntaskólakennari, eins og
ég hafi sagt, heldur fyrrverandi
menntaskólakennari. Kallar Bjami
þetta „í besta falli hlálegt flaustur hjá
Jakobi og sýnir hvemig hann hefur
undhbúið pistil sinn“, bætir hann við,
að því er virðist í fullri alvöra.
I lok greinar sinnar kemst Bjarni
á flug. Þá finnur hann það út að ég
sé alls ekki að taka upp hanskann
fyrir Kristján Karlsson eða að verja
frjálslynd sjónarmið í kennslubókar-
gerð, heldur sé hér um að ræða
ískyggilegt pólitískt samsæri bragg-
að á æðstu stöðum, gott ef sjálfur
Davíð Oddsson stendur ekki hér að
baki (!). Kosningar era nefnilega í
nánd og „stærri fiskar en Jakob F.
Ásgeirsson era tæpir á taugum um
þessar mundir", skrifar Bjami. En
hvers vegna ætti ég að ráðast á
Heimi Pálsson í því samhengi? Ætl-
ar Bjarni Ólafsson að halda því fram
að við Davíð Oddsson teljum að úr-
slit næstu þingkosninga ráðist af
gengi kennslubóka Heimis Pálsson-
ar eða stöðu hans sem fræðimanns
um fagurbókmenntir? Þótt Heimir
Pálsson sé mikill á lofti hygg ég það
sé nú ofætlun hjá Bjama að það geri
hann að pólitísku stórhveli.
Ég hef ekkert á móti því að Bjarni
Ólafsson hafi aðra skoðun á bókum
Heimis Pálssonar en ég og hann taki
upp hanskann fyrir vin sinn ef hon-
um finnst ómaklega að honum vegið.
En grein hans er fyrst og fremst
ósvífin árás - þar sem lygum og
rangfærslum er raðað skipulega
saman til að reyna að sverta trú-
verðugleika minn sem pistlahöfund-
ar. Slík skrif vora, sem kunnugt er,
daglegt brauð í Pjóðviljanum sáluga,
málgagni þeirra Bjama og Heimis.
Er dapurlegt að sjá þau ganga aftur
á síðum Morgunblaðsins.
Höfundur er rithöfundur.
í
Kvótaþegar
og bótaþegar
ÞANN 28. febráar
sl. stóðu Sjálfsbjörg og
ASÍ fýrir opnum fundi
í Ráðhúsi Reykjavíkur
um kjör öryrkja og var
yfírskrift fundarins
„Lífsýn öryrkja á nýrri
öld“. Athygli almenn-
ings hefur verið vakin
á bágum kjörum ör-
yrkja með ýmsum
hætti um langa hríð,
og allir minnast hóg-
værra og kyrrlátra
mótmæla öryrkja við
Alþingishúsið sl. haust
er Davíð Oddsson
flutti stefnuræðu sína.
Nú er svo komið, að
miklum meirihluta þjóðarinnar of-
býður þau bágu kjör sem allir vita
að öryrkjar búa við og hefur lýst
sig reiðubúinn til að axla hærri
skatta til að öryrkjar megi lifa
mannsæmandi lífi - og er þá mikið
sagt í þessu skattpínda landi.
Eins og staðan er í
dag, má fullyrða að
ýmsar stjómvaldsað-
gerðir komi beinlínis í
veg fyrir menntun og
atvinnuþátttöku ör-
yrkja. Sem dæmi má
nefna, að ef öryrki
tekur upp sambúð
með einhverjum sem
hefur yfir 90.000
króna mánaðartekjur
þá fara 45.000 krón-
umar hans að skerð-
ast. Ef öryrki getur
nýtt eigið frítekju-
mark má maki aðeins
hafa 45.000 krónur án
þess að bæturnar
skerðist. Þeim era því nánast allar
bjargir bannaðar vegna tekjuteng-
ingar bótanna og fráleitra jaðar-
skatta.
Á fundinum í Ráðhúsinu kom
skýrt fram, bæði í fróðlegum fram-
söguerindum og hjá fundarmönn-
Margrét
Sverrisdóttir
um, að öryrkjar á íslandi era fátæk-
ir og ýmsir nefndu átakanleg dæmi
um slíkt. Fötluð kona, sem jafn-
framt er einstæð móðir lýsti að-
stæðum sínum og þriggja barna
sinna svo það skar í hjartað. Af orð-
um hennar mátti ráða að það væri
ekki einungis hún sjálf sem væri
einangrað frá eðlilegri þátttöku í
samfélaginu og hefði ekki tök á eðli-
legu samneyti við annað fólk vegna
fátæktar - heldur bitna aðstæðurn-
ar jafnvel enn verr á bömum henn-
ar. Og hvað svíður móður meira?
Er forsvaranlegt í okkar velferð-
arsamfélagi, að fólk sem er fatlað,
ýmist frá fæðingu eða vegna slysa
eða veikinda síðar á ævinni, skuli
þurfa að þola það að börn þeirra
verði annars flokks þjóðfélags-
þegnar fyrir vikið?
Þá var spurt: Hvaðan er hægt að
fá peninga til að rétta hlut öryrkja?
Og tillaga Frjálslynda flokksins er:
Við tökum frá kvótaþegum og fær-
um bótaþegum. Á síðastliðnu ári
fengu gjafakvótaþegarnir um 25
milljarða virði á silfurfati. Þar af
fengu aðeins 25 útgerðir 13 millj-
arða og eitt útgerðarfélag fékk
heilar 900 milljónir til að braska
með. Til samanburðar má geta
þess að skv. skýrslu nefndar sem
fjallaði um biðlista eftir búsetu og
i