Morgunblaðið - 14.03.1999, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 14. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Vaxandi spenna í austurhluta Asíu
Nýtt vígbún-
aðarkapp-
hlaup hafíð?
✓
Iskyggilega mikil spenna ríkir nú í Aust-
ur-Asíu, segir Davíð Logi Sigurðsson,
ekki síst eftir uppljóstranir um meintan
þjófnað Kínverja á kjamorkuleyndarmál-
um í Bandaríkjunum. Ottast sumir að víg-
búnaðarkapphlaup sé að hefjast sem ógni
öryggi álfunnar ef ekki heiminum öllum.
Reuters
MARGIR óttast að vígbúnaðarkapphlaup sé hafið í Austur-Asíu.
EGAR Tang Jiaxuan, utan-
ríkisráðherra Kína, neitaði
í byrjun vikunnar fréttum
bandarískra stórblaða um að kín-
versk stjórnvöld hefðu stolið
kjarnorkuleyndai-málum frá
Bandaríkjunum, notaði hann
einnig tækifærið til að bera fram
harðorða viðvörun Kínverja
vegna hugmynda bandarískra og
japanskra stjórnvalda um að
hefja undirbúning að gagneld-
flaugakei-fi í Asíu. Umrætt njósn-
amál og ummæli utanríkisráð-
heiTans um samstarf Japana og
Bandaríkjamanna hafa beint sjón-
um manna að þeirri miklu spennu
sem einkennir samskipti ríkjanna
í Austur-Asíu.
Dagblaðið The New York
Times sagði frá því um síðustu
helgi að bandarísk stjómvöld
grunuðu vísindamann við Los
Alamos-rannsóknastofnunina í
Nýju-Mexíkó um að hafa fyrir
áratug veitt kínverskum yfirvöld-
um upplýsingar sem auðveldað
hefðu þeim að þróa á skömmum
tíma eftirlíkingu af W-88 kjarna-
oddum Bandaríkjamanna. A þeim
tíma voru W-88 kjamaoddamir
það nýjasta sem bandaríski sjó-
herinn hafði yfir að ráða og í dag
er þá að finna í öllum Trident-II
kafbátakjamorkuflugskeytum
flotans.
Komst upp árið 1995
Þrátt fyrir yfirlýsingar Jiaxu-
ans telja Bandaríkjamenn engan
vafa leika á að Kínverjar hafí
fengið kjamorkuleyndarmál í
hendurnar eftir vafasömum leið-
um. Bill Richardson, ráðhen-a
orkumála í ríkisstjóm Bandaríkj-
anna, sagði á mánudag að allt
væri nú gert til að kom-
ast til botns í málinu.
Hann kvað upplýsinga-
lekann afar alvarlegs
eðlis en neitaði hins
vegar ásökunum um að
stjóra Bills Clintons forseta hefði
lítið aðhafst í málinu fram að
þessu vegna þess að hún vildi
ekki skaða samskipti sín við Kín-
verja.
Andstæðingar Clintons heima-
fyrir hafa engu að síður gripið
njósnamálið á lofti og gagnrýnt
stjórnvöld fyrir aðgerða- og and-
varaleysi í öryggismálum hjá
kjarnorkurannsóknastofnunum
sínum. Eru repúblikanar á þingi
sagðir eygja höggstað á Clinton,
nú þegar flokkur þeirra reynir
að jafna sig á þeim erfiðleikum
sem málareksturinn gegn Clint-
on undanfarið ár hefur valdið
þeim.
Þar til nýverið vora Kínverjar
heilli kynslóð á eftir Bandaríkja-
mönnum í framleiðslu og þróun
kjamorkuvopna, ekki síst fyrir
þær sakir að þeim hafði ekki tek-
ist að þróa smærri kjarnaodda
sem hægt er að skjóta með einu
flugskeyti á fleiri en eitt skot-
mai’k. Um miðjan þennan áratug
hafði tækni Kínverja hins vegar
fleygt svo mjög fram að þeir vora
famir að gera tilraunir með slíkar
kjarnorkusprengjur. Segja
Bandaríkjamenn þessar undra-
verðu framfarir skýrast af því að
þeir hafí komist yfir leynilegar
upplýsingar í Bandaríkjunum.
Ekki nægar sannanir
fyrirliggjandi til ákæru
Talið er að meintur þjófnaður
hafi átt sér stað um miðjan ní-
unda áratuginn en upp um hann
komst ekki fyrr en árið 1995 þeg-
ar CIA, bandaríska leyniþjónust-
an, fór ofan í kjölinn á kjamorku-
vopnatilraunum Kínverja og
komst að þeirri niðurstöðu að
kjarnaoddum Kínverja svipaði
grunsamlega mikið til W-88
kjarnaodda Bandaríkjamanna.
Arið eftir vora rannsóknar-
menn komnir á slóð vísinda-
mannsins Wen Ho Lee við Los
Alamos-stofnunina, en þar var
atómsprengjan einmitt þróuð og
framleidd á sínum tíma. Gátu þeir
sér þess einnig til að Kínveijar
stunduðu enn njósnir í helstu
kjarnorkuvopnastofnunum
Bandaríkjamanna, en þær hafa í
auknum mæli verið opnaðar er-
lendum gestum eftir að kalda
stríðinu lauk.
Fulltrúum yfír-
valda hefur ekki tek-
ist að safna saman
nægilegum sönnunum
gegn Lee, sem er af
kínversku ættum og
hafði starfað í Los Alamos um
árabil, en Richardson orkumála-
ráðherra greip engu að síður til
þess ráðs á mánudag að reka
hann úr stai-fí. Greindi Richard-
son aukinheldur frá því að örygg-
iskröfur í Los Alamos og öðrum
kjarnorkurannsóknastofnunum
hefðu verið auknar verulega í lok
síðasta árs. Mun betur er nú
fylgst með utanaðkomandi gest-
um og tvöfaldaði Richardson auk
þess umráðafé gagnnjósnadeilda
hjá rannsóknastofnunum kjarn-
orkumála. Sagði hann að þar með
ætti að vera tryggt að sambæri-
leg njósnamál kæmu ekki upp
aftur.
Hvíta húsinu var fyrst greint
frá meintum njósnum Kínverja
sumarið 1997 og segjast fulltrúar
stjórnvalda strax hafa tekið upp:
lýsingunum af mikilli alvöru. í
frétt The New York Times er því
hins vegar haldið fram að við-
brögðum stjórnvalda hafi um
margt verið ábótavant. Segir
blaðið að viðbrögðin hafi ein-
kennst af töfum, aðgerðaleysi og
vantrú - jafnvel þótt sumir af
helstu sérfræðingum í njósna-
málum hafi litið svo á að hér væri
um að ræða eitt alvarlegasta
njósnamál seinni tíma í Banda-
ríkjunum.
Spenna í samskiptum
Kina og Bandaríkjanna
Kínverski utanríkisráðherrann
Tang Jiaxuan sagði fréttaflutning
The New York Times afar „óá-
byrgan" þegar hann bar fréttirn-
ar til baka um síðustu helgi. Virð-
ist Ijóst af orrahríð þessari að
samskipti Kína og Bandaríkjanna
hafa beðið nokkurn skaða, þrátt
fyrir viðleitni Clintons til að bæta
viðskipta- og stjórnmálasamband
landanna, en Clinton fór m.a. í
opinbera heimsókn til Kína á síð-
asta ári. Mun þó líklega ekki
verða hægt að leggja mat á það
hversu mikill skaðinn er fyrr en
Zhu Rongji, forsætisráðherra
Kína, kemur í heimsókn til
Bandaríkjanna í apríl. Hins veg-
ar vora samskipti Kína og
Bandaríkjanna ekki upp á marga
fiska fyrir, og var það t.d. ber-
sýnilegt í nýlegri Kínaheimsókn
Madeleine Albright, utanríkis-
ráðherra Bandaríkjanna, þar sem
AJbright deildi hart á kínversk
stjórnvöld fyrir stöðu mannrétt-
indamála.
Fleira hangir hins vegar á spýt-
unni en ásakanir um að stjómvöld
í Peking hafi stolið kjarnorku-
leyndannálum frá Bandaríkjun-
um, og deilur um mannréttinda-
mál. Það sást einmitt beriega á
áðumefndum fréttamannafundi
Jiauxans, en kínverski utanríkis-
ráðherrann var hvassyrtastur
þegar hann fordæmdi hugmyndir
Bandaiíkjamanna og Japana um
byggingu gagneldflaugakerfis í
Austur-Asíu. Era Kínveijar afar
ósáttir við þessar hugmyndir og
grana Bandaríkin, og bandamenn
þess Japan og S-Kóreu, um
græsku.
Markmið slíks gagneldflauga-
kerfis yrði að festa mið á, og
skjóta niður, stýriflaugar sem
skotið hefur verið á tiltekið land
úr allt að þrjú þúsund kílómetra
fjarlægð. Virki kerfið eins og til er
ætlast gætu Japanar t.d. tryggt
öryggi sitt vegna hugsanlegra
árása frá nágrannalöndunum, en
kerfíð myndi taka til mikils hluta
Austur-Asíu, næði til ystu
landamæra Mongóh'u og Tíbet, yf-
ir Suður-Kínahaf til Taílands,
Malasíu, Indónesíu og Fihpps-
eyja.
Bandaríkjamenn eiga að vísu
enn eftir að ákveða hvort fysilegt
eða möguiegt sé að byggja shkt
kerfi en Jiaxuan gaf í skyn að Kín-
verjar litu svo á að jafnvel rann-
sóknir á því væra óheillavænlegt
skref. Sagði Jiaxuan að kerfið
myndi ekki hjálpa til við að hrinda
hugmyndum um afvopnun stór-
veldanna í framkvæmd og að það
myndi „hafa neikvæð áhrif á stöð-
ugleika og valdajafnvægi í heimin-
um öllum, sér í lagi þessum
heimshluta, fram á næstu öld.“
Helsta ógnin sögð stafa
af N-Kóreumönnum
Kínverskir stjómarerindrekar
era sagðir sérstaklega áhyggju-
fullir vegna fregna um
að Taívan, sem Kín-
veijar telja tilheyra
Kína þrátt fyrir and-
spymu þarlendra
stjórnvalda, myndi
einnig njóta góðs af gagneld-
flaugakerfinu. Kínverjar hafa að
undanfömu fjölgað mjög þeim
flugskeytum sem varanlega er
beint að Taívan og það var einmitt
til að reyna að draga úr þeirri
spennu sem nú ríkir sem Clinton
Bandaríkjaforseti sendi William
Perry, sérstakan ráðgjafa sinn í
málefnum Norður-Kóreu, til við-
ræðna í Peking og Taipei, höfuð-
borg Taívans í vikunni.
Það er engin tilviljun að Perry
valdist til fararinnar enda tengist
N-Kórea beint þeirri spennu sem
nú ríkir í þessum heimshluta.
Japanar telja sér helst stafa ógn
af kommúnistastjórninni í N-
Kóreu og það var eftir að N-
Kóreumenn skutu eldflaug þvert
yfir lofthelgi Japans í ágúst á síð-
asta ári sem stjómvöld í Tókýó
tóku undir hugmyndir Banda-
ríkjamanna um gagneldflauga-
kerfið. Samþykktu Japanar ný-
lega að eyða um 250 milljónum
bandaríkjadala til rannsókna á
kerfinu enda era Japanar ekki í
rónni yfir þeirri tilhugsun að N-
Kóreumenn hafi yfir langdrægum
kjarnorkuvopnum að ráða og vilja
því sjálfir styrkja varnir sínar og
hemaðarmátt, sem haldið hefur
verið í lágmarki frá lokum síðari
heimsstyrjaldar. Málið vakti
einnig nægar áhyggjur Clintons
til að hann skipaði Perry, sem er
fyrrverandi landvamaráðheira
Bandaríkjanna, til að rannsaka
gaumgæfilega þróunina í N-
Kóreu.
Peiry var kominn til Tókýó á
miðvikudag, til viðræðna við jap-
anska ráðamenn, og sagði hann þá
kjamorkuvopnaframleiðslu N-
Kóreumanna vera „alvarlega"
ógnun við Bandaríkin, Japan og
S-Kóreu. Itrekaði Peny þar enn
þau skilaboð að ríkin þrjú yrðu að
efla samstarf sitt til að verja sig
gegn hugsanlegum árásum hinnar
óútreiknanlegu kommúnista-
stjórnar í Pyongyang.
Kínveijar telja kerfinu
beint að sér
Reiði Kínveija vegna þessara
áætlana kemur ekki til af sam-
kennd með skoðanabræðram
þeirra í Pyongyang, enda hafa
samskipti kommúnistastjómanna
tveggja ekki verið upp á sitt besta
síðustu árin, heldur er staðreyndin
sú að Kínveija grunar að gagneld-
flaugakerfinu sé í raun og vera
beint gegn þeim, svo hægt sé að
halda Kínveijum í skefjum, setja
þá í spennitreyju. Lét fulltrúi
Kínastjómar hafa eftir sér að þátt-
taka Taívans í vamarkerfínu yrði
„lokasönnun" þess að Bandaríkja-
menn og Japanar hygðust væng-
stýfa Kína. Sagði Jiaxuan utanrík-
isráðherra um síðustu helgi að
þreifingar í þessa átt myndu verða
gróft brot á fullveldi Kína og draga
mjög úr líkum á að Taívan samein-
aðist aftm- kínverska meginland-
inu, sem er markmið stjómvalda í
Peking. Sem mótleik hafa Kínverj-
ar gefið í skyn að þeir kynnu að
færa hluta eldflauga sinna til
þriðja ríkis haldi stjómvöld í Was-
hington til streitu hugmyndum um
vamarbandalag við Japana.
Japanar vilja styrkja
varnir sínar ’
Ljóst er að tilraunir N-Kóreu-
manna hafa orðið til þess að
Japanar vilja óðir og uppvægir
styrkja varnir sínar, og til þess
þurfa þeir stuðning Bandaríkja-
manna. Kínastjórn tekur þeim
hugmyndum hins vegar illa og
hefur látið í sér heyra því til stað-
festingar og því má segja að
spenna hafí stigmagnast á undan-
fömum mánuðum, allt frá aðgerð-
um N-Kóreumanna í ágúst.
Hingað til hefur
þetta „stríð“ fyrst og
fremst verið fólgið í
harðorðum yfírlýsing-
um og vaxandi spennu.
Fjölmiðlar í Taívan
hafa hins vegar nýverið tekið að
lýsa ótta sínum um að deilan sé að
þróast út í vígbúnaðarkapphlaup.
Ottast Taívanar að þeir verði sem
peð í miðri eldlínu átaka stórveld-
anna, magnist þessar deilur enn
frekar. Þótt þeir vilji ekki sætta
sig við ofríki Kínastjómar og vilji
gjai’nan njóta verndar Banda-
ríkjamanna vita þeir að íynr þá er
ekki heillavænlegt að reita risann
handan Taívansundsins til reiði.
•Heimildir: CNN, The New York Times,
The Washington Post, Itcuters, The
EconomisL
Kína var langt
á eftir Banda-
ríkjunum
Eldflaugaskot
N-Kóreu olli
áhyggjum