Morgunblaðið - 14.03.1999, Blaðsíða 38

38 SUNNUDAGUR 14. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
__________________MINNINGAR
MARTA ÞÓREY HOLDÖ
+ Marta Þórey
Holdö, f. Niel-
sen, fæddist hinn 9.
janúar 1926 að
Moldhaugum í Eyja-
fírði. Hún var dóttir
Sesselíu Stefáns-
dóttur Hansen frá
Kollugerði í sama
firði. Hennar móðir
var Guðrún frá
Hlöðum og faðirinn
Stefán frá Finna-
stöðum einnig í
Eyjafirði. Faðir
Mörtu var norskur,
Ottó Nielsen, bóndi,
stýrimaður og vélstjóri frá Fal-
kefjord í Vesterálen.
Aðeins 15 ára gömul kynntist
Marta ástinni í lífi sínu, Hans
Olai Holdö, norskum flugmanni,
hjá RAF, breska flughemum.
Og tæplega 17 ára eignaðist hún
svo einkadótturina, Ingu Rögnu,
nánar tiltekið 12. desember
1942. Stríðið geisaði á þessum
tíma, en stuttu eftir fæðingu
dótturinnar var Hans sendur
með flugsveit sinni til Bretlands.
Um það bil ári seinna féll hann
svo í flugorustu við Noregs-
strendur. Árið 1965
giftist Marta svo Ar-
ne Berg Holdö, skip-
stjóra, bróður Hans
Olai. Ame var þá
ckkjumaður, með
ungan son Ame Erik,
sem Mai-ta gekk í
móður stað. Ame
Erik er doktor í verk-
fræði, starfandi í
Bretlandi og kvæntur
breskri stúlku, Lornu
og þeirra dóttir er
Viktoría Elísabeth.
Samvistir þeirra
Mörtu og Ame stóðu
aðeins yfir í 13 ár, en hann lést úr
krabbameini árið 1978.
Sex hálfsystkini átti Marta,
sem öll em dáin. Dóttirin Inga
Ragna er tvígift. Árið 1961 giftist
hún Sigurði Þ. Guðmundssyni,
stýrimanni, ættuðum úr Hrísey.
Saman eignuðust þau 3 böra: 1)
Mörtu Rut, f. 14.9. 1963. Hún er
tvígift. fyrri maður Viðar Péturs-
son frá Þorvaldsstöðum í Breið-
dal. Með honum átti hún tvo syni,
Pétur og Sigurð. Seinni maður
hennar er Stefán Vilbergsson,
stýrimaður frá Stöðvarfirði. Þau
búa nú í Þorlákshöfn og eiga 3
syni: Andra Dag, Vilberg og
Hlyn Loga. 2) Dagný María, f.
24.9. 1965, gift Jóni Þórðarsyni
rafvirkja. Böm þeirra em 3:
Sigurður Bergur, Elín Inga og
Marinó. Tvo drengi unga hafa
þau misst. Þau búa á Selfossi. 3)
Guðmundur, f. 20.5. 1972, við-
skiptafræðingur verslunarstjóri
hjá Hagkaup í Reykjavík.
Sambýliskona hans er Helga Ei-
ríksdóttir. Þau eiga einn son
Júlíus Inga. Þau búa í Reykja-
vík. Sigurður og Inga slitu sam-
vistir. Seinni maður hennar er
Gísli Sigurðsson, fjölbrauta-
skólakennari. Með því hjóna-
bandi stækkaði íjölskyldan til
muna, því með Gísla, sem var
ekkjumaður, fylgdu 4 börn:
Stefán, Katrín, Sigríður og
Christine. Á þeirri hlið em
barnabörain 5.
Marta bjó í Noregi til dauða-
dags. Hinn 15. janúar lést hún á
Ríkisspitalanum í Ósló eftir
margra ára heilsubrest. Hún
var jarðsett frá Oddeneskirkju í
Kristiansand hinn 22. janúar.
Hún hvílir þar við hlið eigin-
manns sins, Arne.
Sjötíu og þriggja ára lífsbaráttu
móður minnar er lokið. Eg segi bar-
áttu, því hún var langt í frá velkomin
í þennan heim.
Móðir hennar, Sesselía, hafði fyrst
verið gift norskum manni Hans Han-
sen. Hann byggði síldarbræðsluna á
Dagverðareyri við Eyjafjörð. Þar
reistu j)au sér einnig veglegt íbúðar-
hús. Ymist bjuggu þau þar eða á
heimili móður Hans í Asker í Noregi.
Sesseh'a og Hans eignuðust 5 böm,
hálfsystkini móður minnar.
Elst var Guðrún, þá Ingi, Stefán
og Hans. Yngsta dóttirin Borghild
lést á unga aldri. Allt of snemma
missti amma mín þennan ágæta
mann úr illvígum sjúkdómi. Og ekki
var ein báran stök. Meðan ekkjan
var á leið heim frá Noregi með
bamahópinn sinn, brann fallega
heimilið þeirra á Dagverðareyri,
ásamt öllum pappírum, sem sönnuðu
eignarrétt fjölskyldunnar á staðnum.
Lítið sem ekkert gerði Sesselía til að
ná fram rétti sínum. Hún kom því
bömum sínum fyrir hjá systkinum
sínum en réð sig í húsmennsku tii
Skagafjarðar. Þar kynntist hún Vig-
fúsi Magnússyni smið og með honum
hóf hún sambúð á Sauðárkróki. Þar
fæddist dóttirin Soffía, sem strax á
fyrsta ári fékk lömunarveikina og
gekk aldrei heil til skógar, hvorki
andlega né líkamlega eftir það.
Sesseha fluttist frá Vigfúsi og
+ Sveinbjörg Þóra Jóhanns-
dóttir var fædd á Norðfirði
4. febrúar 1915. Hún andaðist á
Hrafnistu í Reykjavík 1. mars
si'ðastliðinn og fór útför hennar
fram frá Aðventkirkjunni 9.
mars.
—
Mig langar að setja á blað nokkur
: kveðjuorð um elskulega mágkonu
: mína Sveinu. Frá því ég kynntist
Sveinu, fyrir meira en þrjátíu ámm,
var hún mér eins og besta systir.
: Sveina var sannarlega búin að skila
vel sínu hlutverki í lífinu, búin að
Iala upp sín böm og eignast hóp
mannvænlegra afkomenda og
standa eins og klettur við hlið eigin-
* manns síns í blíðu og stríðu uns yfir
I lauk. Sveina var búin að líða mikinn
lasleika á seinni ámm, en ekki
; kvartaði hún mikið, það var ekki
hennar háttur. Eg held að Sveina
hafi verið mjög sátt við að fá hvíld-
ina, einkum síðan maður hennar
lést fyrir fáum ámm. Henni var það
mikils virði að geta hlúð að honum
síðustu stundimar. Sveina var mjög
trúrækin og orðvör kona og hvarfl-
| aði ekki að henni að þröngva skoð-
í unum sínum að öðmm, hvorki í trú-
settist að á Bergstöðum í Glerár-
þorpi. Þangað flutt gerðist hún mat-
ráðskona hjá Andreas Holdö, verk-
smiðjueiganda á Krossanesi. Holdö-
og Hansenfjölskyldunum hafði verið
vel til vina um árabil. Böm þeirra
leikið sér saman í æsku.
Á þessum tíma kynntist amma
mín afa mínum Ottó Nielsen, sem
komið hafði á vegum Andreasar
Holdö til fslands. Ávöxtur þessara
kynna varð svo lítil stúlka, nefnd
Marta Þórey. Ekkert hafði móðir
mín af foður sínum að segja. Hann
vildi reyndar taka hana til sín, en
þeirri bón ansaði ekki amma mín.
Strax í fmmbemsku upplifði móð-
ir mín mikla afneitun fjölskyldu
sinnar. Afneitun, sem endurspeglað-
ist nú síðustu árin í veikindum henn-
ar. Gætti bæði reiði og biturleika er
hún þvi miður of oft rifjaði upp
gamla tíð.
Snemma þurfti hún að sjá fyrir
sér. Föður minn hitti hún fyrst 15
ára, er hún vann á gististað á Akur-
eyri. Hann var þá nýkominn úr flug-
skóla í Toronto í Kanada. Það mun
hafa verið ást við fyrstu sýn af hálfu
móður minnar minnsta kosti. Hans
Olai var glæsiiegur ungur maður og
var hann aufúsugestur á mörgum
heimilum á Akureyri. Vinafólk
Andreas Holdö á Krossanesi keppt-
ist um hylli þessa unga bróðursonar
hans. Amma mín lagði blessun sína
málum né öðrum málum. Sveina var
sjómannskona og flestir vita hvað
felst í því hlutverki. Mér fínnst að
Sveina hafi fallið vel inn í það hlut-
verk, hún var sterk og æðrulaus,
dugnaðarforkur við allt sem hún
gerði, enda vön mikilli vinnu frá
bamæsku. Ég ætla ekki með þess-
um fáu línum að rekja æviferil
Sveinu, það munu aðrir gera, enda
veit ég að hún hefði ekki kært sig
um neina lofræðu. Mig langar að-
eins til að votta mínar innilegustu
þakkir fyrir allt sem hún var bróður
sínum og mér, þakkir fyrir allar
góðu stundimar sem við áttum á
heimili þeirra hjóna á ferðum okkar
um landið. Það var yfirleitt há-
punktur ferðarinnar að koma og
gista hjá þeim á Fáskrúðsfirði og
njóta þar höfðingsskapar og hlýju.
Áldrei var nein fyrirhöfn of mikil
hjá Sveinu, hún var þeirrar gerðar
að hugsa alltaf fyrst um aðra á und-
an sjálfri sér.
Þannig var Sveina.
Guð blessi minningu hennar.
Bömum hennar og öðram að-
standendum votta ég innilega sam-
úð.
Ragna S. Gunnarsdóttir.
yfir samband unga parsins, þótt
ekki hafi verið víst að hún tæki með
í reikninginn að sambandið bæri
þann ávöxt er gerði. Flugsveit föður
míns var staðsett í Reykjavík um
það leyti er undirrituð sá ljós þessa
heims að Bergi í Glerárþorpi. Þar
hafði vinafólk ömmu skotið skjóls-
húsi yfír móður og bam. Greiðslur
og gjafapakkar bámst frá föður
mínum, einnig eftir að flugsveit hans
var flutt til Bretlands. Svo varð
þögn, engin bréf, engir pakkar, ekk-
ert! „Týndur“ í flugorustu, var svar-
ið, sem móðir mín fékk, við eftir-
grennslan.
Nú snerast vindar hjá fóstranni
góðu. Nú vildi hún eiga barnið.
Osóma var safnað saman um hina
ungu móður mína og í engu skeytt
þótt hún nýverið hafi misst unnusta
sinn. Elstu systkini móður minnar
vildu gera betur. Þau vildu að króg-
inn yrði geftnn burt úr bænum.
Upphófust nú grimmileg og sárs-
aukafull málaferli fyrir móður mína.
Margir vandalausir urðu til að veita
henni lið í þessari baráttu, sem lauk
með því að hún tók til sín móður sína
og hina veiku systur, Soffíu. Stofn-
aði hún heimili, fyrst að Brekkugötu
29 með okkur þrjár. Tóku amma
mín og frænka þvi fegins hendi, þar
sem þeim hafði áður verið komið
fyrir á elliheimilinu í Skjaldarvík.
Ég var 18 mánaða þegar móðir
mín kom ásamt lögfræðingi sínum
að Bergi og sótti mig. Svo mjög tóku
þessi málaferli á móður mína að hún
miðaði sitt eigið tímatal við þau.
Fyrir og eftir málaferlin var jafnan
viðkvæðið hennar.
Nú hófst hörð lífsbarátta. Amma
fékk ekki ellistyrk, vegna þess að
synir hennar vora vel stæðir. Soffía
neitaði bótum, því hún vildi ekki
vera hreppsómagi. Laun konu á
þessum áram vora ekki há, en með
elju móður minnar hafðist það ein-
hvem veginn. Á saumastofu fékk
hún haldgóða kunnáttu í fatasaum
og drýgði hún tekjumar með því að
sauma fyrir fólk heima fram eftir
nóttum.
í Lögbergsgötu 1 fluttum við svo
þegar ég var um það bil 4 ára. Elsta
systir mömmu, Guðrún, og maður
hennar, Steingrímur, leigðu mömmu
kjallarann. Amma var þá orðin rúm-
liggjandi og átti þá ósk heitasta að
vera sem næst dóttur sinni Guð-
rúnu. I Lögbergsgötunni höfðum við
2 herbergi og fékk mamma að hafa
eldunarplötu og uppþvottabala í
þvottahúsinu. Ekki var þetta nein
draumaaðstaða fyrir mömmu. En
einmitt yfir þessu kvartaði hún ekki.
Húsaleigan var látin sitja fyrir öllu
og kolageymsluna fyllti hún þegar
nokkur leið var.
Alla peninga, sem hún vann inn,
setti hún í peningakassa, sem amma
réð yfir og þurfti hún að biðja ömmu
Ieyfis þyrfti hún að fá sér efni í nýja
flík.
SVEINBJÖRG ÞÓRA
JÓHANNSDÓTTIR
Með stríðslokum kom hið endan-
lega svar. Faðir minn hafði fallið í
flugorastu við Noregsstrendur.
Aldrei gleymi ég gráti hennar, þar
sem hún stóð með þetta örlagaríka
bréf í höndunum og undir grátinn
tóku herflugvélar þær er staðsettar
vora á Akureyri, er þær kvöddu með
hópflugi út fjörðinn. Það var kominn
friður.
Á svipuðum tíma kom samskonar
bréf til afa míns og ömmu í Norður-
Noregi, en með því var dálítill við-
auki. Sonur þeirra, Hans, hafði látið
eftir sig unnustu og dóttur á íslandi.
Faðir minn hafði verið það forsjáll
að láta skrá okkur mæðgur hjá her-
málayfirvöldum. Synir þeirra vora
þrír, sem féllu í stríðinu, svo það var
þónokkur huggun harmi gegn að
sonur þeirra hafði látið eftir sig
dóttur.
Upphófust nú bréfaskriftir,
mynda- og pakkasendingar og þar
sem mikill skortur ríkti í Noregi,
gerði mamma nokkuð, sem hún
hafði aldrei gert áður. Hún betlaði
gömul föt af systkinum sínum og
kunningjum. Þessar sendingar
hennar voru vel þegnar og lifa enn í
minnum meðal afkomenda. Guðrún
systir hennar á allar þakkir skilið í
því efni, því ekki stóð á hennar lið-
veislu í því að leggja gömlum vinum
lið.
Einn var sá fjölskyldumeðlimur í
Holdö fjölskyldunni í Noregi, sem
var sérstaklega pennaglaður. Var
það Ame Berg föðurbróðir minn.
Mánuðir og ár með gagnkvæmum
bréfaskriftum, enduðu með að hann
bað móður minnar. Mér vildi hann
ganga í föður stað. Skýjaglópagleði
móður minnar fékk skjótan endi.
Ætlaði hún virkilega að svíkja móð-
ur sína og systur?
Grátur, reiði og örvænting ríktu í
kjallaranum á Lögbergsgötunni.
Endirinn varð sá að móðir mín af-
þakkaði bónorðið.
Á þessum tíma vann hún í Pönt-
unarfélagi verkamanna, köldum
þungum vinnustað. Fyrir vinnu bjó
hún um ömmu, hljóp heim (upp
brekku) í hádeginu og gerði hið
sama, lyfti henni ein upp í rúminu í
hvert sinn, síðan endurtók sagan sig
einu sinni til tvisvar á kvöldin. Síðan
sat hún við sauma fram eftir nóttu
auk þess að sinna tveimur sjúkling-
um um miðjar nætur. Eitthvað hlaut
að gefa sig, jú, mikið rétt, heilsa
móður minnar. Hún fékk bráða
brjósthimnubólgu, berklakennda,
eins og sagt var í „den tid“. Móður-
systir mín, Guðrún, sem sjálf hafði
kynnst berklum, tók nú til sinna
ráða. Á hæli færi móðir mín ekki,
sjálf skyldi hún sjá til að hún næði
heilsu. I fjóra mánuði hélt hún móð-
ur minni í sóttkví, stríðól hana, ekki
minna en peli af rjóma á dag.
Upp úr veikindunum stóð mamma
síðan og gekk svo gott sem beint inn
í Hvítasunnusöfnuðinn. Þar eignað-
ist hún marga góða vini og vona ég
að ég lasti engan er ég nefni Önnu
nokkra Bjöms, sem nr. 1 í þessum
hópi. Anna reyndist móður minni
meira en vinur, hún hreinlega gekk
henni í móðurstað.
Hún huggaði mömmu, leyfði
henni að gráta við öxl sína. Anna
Bjöms var stórkostleg kona. Rétt
fyrir dauða sinn minntist móðir mín
hennar með tár í augum. Enginn var
mér nokkra sinni svo góð sem hún
Anna Bjöms.
Þar sem Anna er löngu farin til
síns heima, vil ég aðeins segja
Drottinn blessi minningu Önnu
Björns. Drottinn blessi vini hennar
úr Hvítasunnusöfnuðinum. Það vora
sannir vinir. Fyrir 8 ára telpu var
frelsun móður minnar nokkuð erfið.
Aldrei aftur 3 bíó með mömmu og
allt of mörg boð og bönn, sem erfitt
var að skilja. En Hvítasunnusöfnuð-
urinn gaf móður minni lífsfyllingu,
fullnægði gjafaþörf hennar, enda
átti hún til að afldæða mig peysu eða
úlpu, ef hún sá að einhver hafði
meiri þörf fyrir slíkt en ég.
Ár hvert var viðkvæði hennar:
„Næsta vor föram við til Noregs."
En árin liðu og engin varð Noregs-
ferðin. Þáttaskil urðu þegar ég tók
af skarið og tilkynnti að nú ætlaði ég
sjálf að safna fyrir Noregsferð fyrir
okkur báðar.
Frá norska ríkinu hafði móðir mín
hálfan ekkjustyrk og styrkur til mín
var veralegur. Móttökur þær, sem
við mæðgur fengum hjá fóðurfólki
mínu, vora hreint ólýsanlegar.
Mömmu og mér var tekið sem
prinsessum. Var það móður minni
mikil uppreisn. Noreg hafði hún
alltaf þráð, en nú gat hún vart hugs-
að sér að snúa aftur til íslands. En
skyldan kallaði í formi móður og
sjúkrar systur. Mínar Noregsferðir
urðu nokkuð tíðai- og gekk ég þar í
skóla. Norskur forsætisráðherra af-
henti mér skjal upp á óheftan náms-
styrk, sem ég nýtti því miður ekki
nógu vel.
Móðir mín var mjög stolt þegar
ég giftist Sigurði, syni Mörtu
Sveinsdóttur og Guðmundar Jör-
undssonar, útgerðarmanns. Alla tíð
bar hún hlýjar tilfinningar til þessa
tengdasonar síns og tel ég það hafa
verið gagnkvæmt. Sú væntumþykja
kom glöggt í ljós er við Sigurður
voram skilin. Tók hún sér ferð á
hendur til íslands til að heimsækja
hann á sjúkrabeð.
Gleði mömmu var mikil þegar
agnarlítil dótturdóttir kom í heim-
inn. Marta var hún látin heita í höf-
uð á báðum ömmum sínum, en Rut
til aðgreiningar. Svo þegar Marta
Rut var um það bil eins árs varð Ar-
ne föðurbróðir ekkjumaður. Nokkr-
um mánuðum seinna kom bréf frá
honum til mömmu. Ekki var það
efnismikið, en sagði þó meira en
orðagjálfur: Marta komdu!
Hver veit? Og mikið rétt með
þeim tókust ástir. Ákveðið var að
þau skyldu gifta sig vorið eftir. Stolt
og hamingjusöm, með hring á fíngri
kom hún heim til að gera upp sín
mál. Hún gerði hreint fyrir sínum
dyram hjá Hvítasunnusöfnuðinum
og sagði sig úr honum. Ég veit að
það var henni nokkuð erfitt, því hin-
ir góðu vinir hennar sneru nú baki
við henni. En trú sinni á Jesú Krist
tapaði hún aldrei.
Þau Arne bjuggu lengst af í Krist-
iansand í Suður-Noregi. Þar sem
hann var skipstjóri á stórum olíu-
skipum, fékk hún að sigla með hon-
um um öll heimsins höf. Ymist var
stjúpsonurinn, Arne Erik, með í för,
eða eftir að hann fór að stunda nám í
Englandi, eyddi hann bæði jólum og
sumarfríum hér hjá mér á Islandi.
Ótaldar eru ferðirnar, sem við Sig-
urður fóram með dætur okkar og
dvöldum sumarlangt hjá mömmu og
Arne.
Svo kom reiðarslagið, Arne var
með ólæknandi sjúkdóm. Svo lengri
hamingja hafði móður minni ekki
verið ætluð. Þrettán ár varði hjóna-
band þeirra, þar sem hluti af þeim
fór í veikindastríð Arne. Hann lést
svo um miðjan vetur 1978. Árið eftir
skildum við Sigurður og þá tók móð-
ir mín mér opnum örmum með börn
mín, sem þá vora orðin þrjú. Hjá
henni dvöldum við svo í tæp tvö ár,
við nám og störf.
Á 'sama hátt tók hún nýjum
tengdasyni. Tók honum og bömum
hans opnum örmum.
Móðir mín hafði verið eins og áður
er sagt flink saumakona, en hatta-
saumur átti stóran hlut huga hennar
og listræn var hún, eins og mörg
myndverk hennar bera vott um.
Meðan hún lá banaleguna kenndi
hún mér að lita og meðhöndla fjaðrir
til hattaskreytingar. Hún hafði lært
að nýta hluti. Aldrei fleygði hún flík
án þess að hirða af henni tölur og
rennilása. Allir hlutir áttu sinn stað
á heimili hennar, en materialisti var
hún ekki. Hún var alla tíð nægjusöm
fyrir sjálfa sig. Væra aðrir þurfandi
giltu aðrar reglur.
Það er ef til vill ekki algengt að
dóttir skrifi minningargrein um
móður sína, en ætli nokkur hafi
þekkt hana betur.
Síðustu 15-20 árin var móðir mín
mjög sjúk. Slag fékk hún, svo að hún
átti erfitt með að skrifa. Æðakerfi
hennar og hjarta var illa farið og nú
síðast varð henni ekki bjargað.
Vin átti hún þessi síðustu ár,
Arthur Rödland. Besti maður, en
nokkuð fylginn Bakkusi konungi,
sem ekki var það besta fyrir heilsu-
lausa móður mína. Nú gengur Arth-
ur í gegnum erfitt dauðastríð,
krabbameinið hefur heltekið hann.
Elsku mömmu vil ég þakka sam-
verana. Sími 10375 í Rristiansand,
svarar ekki lengur.
Inga Ragna Holdö.