Morgunblaðið - 14.03.1999, Blaðsíða 50

50 SUNNUDAGUR 14. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
HUGVEKJA
í DAG
Kristin menn-
ingararfleifð
*
Islenzk þýðing Biblí-
unnar á 16. öld átti, að
mati Stefáns Frið-
bjarnarsonar, drjúgan
þátt í því að íslenzk
tunga hefur varðveitzt
lítið breytt fram
á okkar daga.
ÍSLENDINGAR og fleiri smá-
þjóðir á Vesturlöndum hafa rétti-
lega þungar áhyggjur af tungu sinni
og þjóðmenningu á tímum alþjóð-
legra fjarskipta og fjölmiðlunar,
sem við nú lifum, þar sem enskan
ræður ferð. Öll áhrifaöfl þurfa að
bregðast við, móðurmálinu til varn-
ar, enda er það, með
og ásamt sögu þjóð-
arinnar og bók-
menntum, sem
tungan geymir,
homsteinn menn-
ingarlegs og stjórn-
málalegs fullveldis
okkar. Heimili,
skólar, fjölmiðlar,
samtök og sérhver
íslendingur hafa
skyldum að gegna í
þessu efni. Vaxandi
utanaðkomandi
áhrif erlendra mál-
samfélaga gera það
m.a. mikilvægt að
tryggja stöðu ís-
lenzkrar tungu í
hugbúnaði, stórefla íslenzka kvik-
mynda- og sjónvarpsþáttagerð og
talsetja erlent sjónvarpsefni, eink-
um það sem ætlað er börnum og
unglingum.
Þjóðtunga okkar átti og í vök að
verjast fyrr á tíð, ekki sízt á þeim
öldum þegar löggjafai-vald var í
höndum samejginlegs konungs
Danmerkur og Islands - og dönsk
áhrif hér á landi vóru hvað mest.
Það er ekki ofsagt þótt fullyrt sé að
íslenzk þýðing Biblíunnar á 16. öld
hafi átt hvað drýgstan þátt í því að
íslenzk tunga hefur varðveitzt lítið
breytt fram á okkar daga. Aðrar
nomænar þjóðir hafa ekki sömu
sögu að segja i þessum efnum.
Nýja testamentið, sem geymir
þær trúarlegu bækur er spanna líf
og starf Jesú hér á jörðu, kom fyrst
út á íslenzku árið 1540. Það var
Oddur Gottskálksson, sem þá var
ritari biskupsins í Skálholti, sem
vann það þrekvirki við þeirra tíma
kringumstæður að þýða þetta mikla
trúarrit á móðurmálið. Talið er að
Nýja testamenti Odds hafí verið
fyrsta bókin sem prentuð var á ís-
lenzku. Annar stórviðburður í
menningar- og trúarsögu okkar átti
sér stað rúmum fjórum áratugum
síðar. Biblían í heild sinni, það er
bæði Gamla og Nýja testamentið,
var gefin út á íslenzku árið 1584:
Guðbrandarbiblía Þorlákssonar
biskups.
Biblían var, auk fornsagna, sem
reyndar vóru ekki í hvers manns
höndum, nær eina lesefni margi'a
kynslóða í landinu. Kirkjan var og
nánast eini samkomustaður fólks á
myrkum tímum Islands sögu. Þar
var guðsorð boðað á móðurmálinu á
helgidögum - og allar götur til okk-
ar daga.
Því má heldur ekki gleyma að í
kaþólskum sið vóru biskupsstólarn-
ir og klaustrin mikilvæg fræðasetur
og skólar, þar sem verðandi prestar
vóru búnir undir ævistarf sitt. Bisk-
upsstólarnir gegndu á þessum öld-
um mikilvægu og ómetanlegu hlut-
verki í menntun þjóðarinnar.
Klaustrin gegndu ekki síður mikil-
vægu hlutverki, m.a. við varðveizlu
og skráningu fornsagna og annars
þess efnis sem nú
þykir hvað dýrmæt-
ast í menningararf-
leifð okkar. í ís-
landssögu Einars
Laxness fá klaustr-
in þessa umsögn:
„Þau vóru mikil
menntasetur og
lögðu drjúgan skerf
til íslenzkra bók-
mennta og áttu
stundum mikinn
bókakost; þar var
stunduð kennsla og
líknarstarf.“
A þúsund ára
samleið kirkju og
þjóðar hefur krist-
inn dómur haft ríku-
leg áhrif á flesta þætti þjóðmenning-
ar okkar. Hann er í raun og sann
dýrmætur og óaðskiljanlegur hluti
af menningararfleifð okkar, samfé-
lagi og viðhorfum. Og í Ijósi þess að
móðurmálið er homsteinn menning-
arlegs og stjómmálalegs fullveldis
okkar má ljóst vera, hve mikilægt
framtak þeirra Odds Gottskálksson-
ar og Guðbrandar Þorlákssonar var,
þegar heilög ritning var þýdd og út-
gefin á íslenzka tungu. Það þrek-
virki ritar nöfn þeirra gylltum stöf-
um í íslands sögu.
Margt það sem dýrmætast er í
bókmenntum okkar fyrr og síðar
tengist trú þjóðarinnar á þríeinan
Guð. Það er því við hæfi að enda
þennan pistil um kristna menning-
ararfleifð íslenzkrar þjóðar með
hendingum Hallgríms Péturssonar,
höfundar Passíusálmanna:
Gefðu að móðurmálið mitt,
minn Jesús, þess ég beiði,
frá allri villu klárt og kvitt
krossins orð þitt út breiði
um landið hér til heiðurs þér,
helzt mun það blessun valda,
meðan þín náð lætur vort láð
lýði og byggðum halda.
Höfundur er fyrrverandi
bludnmaöur við Morgunbinðið.
Siglufjarðarkirkja,
teikning Arnfinna
Björnsdóttir, Abbý.
VELVAKAMH
Svarað í síma 569 1100 frá 10-12 og 13-15
frá mánudegi til föstudags
Ókurteisi
vagnstjóra
HINN 11.3. kl. 16.30 kom
ég með strætisvagni nr. 8
úr Artúnsholti og ætlaði
að flytja mig yfir í vagn
110 á skiptistöðinni í Ar-
túni. Þegar í Artúnið er
komið sé ég að vagn 110
er við það að renna úr
hlaði. Góður hópur fólks
var í vagninum nr. 8 og
ætluðu allflestir út í Ar-
túni, þannig að talsverð
þvaga myndaðist við aft-
urdyr vagnsins. Eg sat í
fremstu sætum vagnsins
og sá mér leik á borði og
gekk beint að framdyrun-
um. Engir farþegar voru
á leið inn í vagninn. Þegar
ég kem að dyrunum sé ég
að bílstjórinn gerir sig
ekki líklegan til þess að
opna þær. Eg spyr hann
hvort hann ætli ekki að
opna fyrir mér dymar því
ég sé að missa af vagnin-
um. Svarið sem ég fékk
var geðvonskulegt: út að
aftan. Ég sá að tilgangs-
laust var að þræta og vatt
mér inn í þvöguna. Ég
komst loks út úr vagnin-
um 30-40 dýrmætum sek-
úndum seinna og horfða á
110 keyra burt. Þegar nr.
8 ók úr hlaði brosti ég þvi
kaldhæðnislega til bíl-
stjórans. Vagnstjórinn
snarstöðvaði þá bflinn,
reif aftur hliðargluggann
með talsverðu afli, stakk
höfðinu út um gluggann
og öskraði á mig yfir 20-
30 farþega hóp, að vagn
nr. 115 kæmi bráðum svo
ég skyldi bara slappa af.
Ég hef frá æsku minni
farið allra minna ferða í
strætó og hef aldrei á því
tímabili orðið vitni að eins
ótrúlegu tillitsleysi og
ókurteisi af hálfu vagn-
stjóra.
Farþegi.
Mundi ekki kvarta
I Morgunblaðinu fóstu-
daginn 12. mars á bls. 12
segir Garðar Sölvi Helga-
son frá skerðingu sem
hann fær á örorkubótum
vegna 5 milljóna króna
peningaeignar. Ég botna
ekkert í þessu, ég er elli-
lífeyrisþegi og endarnir
rétt ná saman af mínum
bótum og ég á 300 þúsund'
krónur í banka og finnst
ég rík. Ég mundi ekki
kvarta ef ég ætti 5 millj.
króna.
Eftirlaunaþegi.
Um kjör öryrkja
ÉG var, fyrir stuttu,
stödd á fundi hjá Sjálfs-
björgu þar sem fjallað var
um kjör öryrkja og fá-
tæks fólks. Þar var fjár-
málaráðherra viðstaddur.
Harpa Njálsdóttir félags-
fræðingur gerði grein fyr-
ir rannsóknum sínum á
kjörum öryrkja hér og út-
koman var hræðileg.
Fjöldi fólks hér er undir
hungurmörkum og verður
að leita til hjálparstofn-
ana til að fá mat til að
daga fram lífið. Við erum
langt á eftir öðrum Norð-
urlöndum í sambandi við
þessi mál og eitt er víst að
góðærið er ekki hjá þessu
fólki en flest af því er með
á milli 50-60 þúsund á
mánuði. Þess vegna varð
ég hneyskluð þegar ég
heyrði í fjölmiðlum í gær í
fjármálaráðherra og for-
sætisráðherra tala um
hvað öryrkjar hefðu það
gott hérna.
Sigrún.
Oánægð
ÉG og mín fjölskylda höf-
um verið dugleg að sækja
skyndibitastaðinn Amer-
ican Style heim undan-
fama mánuði. I janúar sl.
tók ég þátt í keppni á út-
varpsstöðinni FM 95,7
um hamborgara dagsins
og vann ég mér inn mat
fyrir 2 á American Style.
28. febrúar athugaði ég
hvar hægt væri að fá mat-
inn afgreiddan og komst
að því að það var í Skip-
holti. Þegar ég hringdi
þangað var mér sagt að
þetta væri útrunnið og ég
hefði þurft að taka þetta
út innan 3-4 vikna. Ekki
rámaði mig í að mér hefði
verið sagt frá því þegar
ég fékk vinninginn. Var
talað við yfirmanninn og
mér síðan boðið að taka
þetta aftur út innan
þriggja vikna og ber að
þakka fyrir það. En þar
sem ég bý í Keflavík var
ég ekki viss um að ég
gæti notfært mér þetta
innan þriggja vikna og
spurði því hvort ég gæti
sett þetta á annað nafn
svo þetta myndi nýtast
einhverjum úr fjölskyld-
unni. Nei, það var ekki
hægt, ég yrði að taka
þetta út sjálf. 2. mars sl.
fór ég því með frænda
minn sem ég gaf vinning-
inn á American Style, þar
sem ég gat ekki nýtt mér
hann, sýndi persónuskil-
ríki mín og fékk matinn
afhentan handa honum og
vini hans.
Með þessu bréfi vil ég
benda fólki á að ef það
vinnur einhverja vinninga
að spyrja um kvaðirnar
sem þeim fylgja. Einnig
má benda starfsfólki og
öðrum ráðamönnum á að
það kostar ekkert að sýna
góða lund og þjónustulip-
urð, það er góð auglýsing.
Ég vil taka það fram að
ég hef hvorki verið ósátt
við þjónustu né mat stað-
arins hingað til, heldur er
þetta eitt atvik, sem ég er
ósátt við, og er það nóg.
Fríða Björk Másdóttir,
Keflavík.
Sóðaskapur
ÉG fer í Holtagarða einu
sinni í viku og er mér far-
ið að blöskra þvflík drulla
er þar fýrir utan, stífluð
niðurföll, bréf og rusl um
allt. Maður getur varla
stigið út úr bflnum. Þarna
eru fjórar stórar verslanir
og mér finnst ekki hægt
að bjóða viðskiptavinum
upp á þetta.
Viðskiptavinur.
Tapað/fundið
Gulleyrna-
lokkur týndist
GULLEYRNALOKKUR
með perlu týndist sl.
sunnudag, annað hvort í
leið 3 eða niður Lauga-
veginn. Skilvís finnandi
hafi samband í sima
552 7343.
Víkverji skrifar...
EFTIRFARANDI bréf barst
Víkverja í vikunni:
„Hinn 28. febrúar sl. var í dálki
Víkverja veist að Happdrætti Há-
skóla Islands (HHI) með ámælis-
verðum hætti. Látið var að því
liggja að happdrættið hagi því svo
að vinningar falli fremur á óselda
miða en selda. Ef greinarhöfundur
hefði haft fyrir því að spyrja HHI
eða dómsmálráðuneytið, sem hefur
eftirlit með happdrættinu, hefði
hann getað sparað sér þessar
vangaveltur. Hann hefði þá fengið
skýr svör um það, með hvaða hætti
það er tryggt að útdráttur vinninga
sé fullkomlega tilviljunarkenndur.
Með skrifum af þessu tagi er sáð
fræjum tortryggni sem erfitt er að
uppræta. Þótt auðvelt sé að sýna
fram á hið rétta í málinu og birta
leiðréttingu í sama blaði, er engin
trygging fyrir því að þeir sem lásu
upphafleg skrif lesi leiðréttinguna
líka. Víkverji hefur hinsvegar óskað
svars og er þess vænst að bréf þetta
birtist á sama vettvangi sem allra
fyrst.
I lögum um HHI er kveðið á um
að verðmæti vinninga í flokkahapp-
drættinu skuli vera 70% af sölu-
verðmæti miða. Með öðrum orðum:
af hverjum 100 ki-ónum sem selt er
fyrir skal greiða 70 krónur til við-
skiptamanna í vinningum. I daglegu
tali er þetta orðað svo, að vinnings-
hlutfallið skuli vera 70%.
Ef allir miðar happdrættisins
seldust, væri unnt að tryggja að
vinningshlutfallið væri alltaf ná-
kvæmlega 70%. Nú er það hinsveg-
ar svo að aðeins hluti útgefinna
miða selst og er þá treyst á að fylli-
lega tilviljanaháður útdráttur leiði
til þess að sem næst 70% af andvirði
seldra miða fari aftur til viðskipta-
vinanna í formi vinninga. I nýút-
kominni skýrslu dómsmálaráðu-
neytisins um happdrættismál má
sjá að á árinu 1997 seldust miðar í
flokkahappdrætti HHI að verðmæti
1000 milljónir króna. Vinningar
gi’eiddir viðskiptamönnum happ-
drættisins á árinu námu 720 millj-
ónum króna, þannig að vinnings-
hlutfallið var 72%, ívið hærra en
gert er ráð fyrir. Samkvæmt sömu
skýrslu reyndust sambærilegar töl-
ur hjá öðrum happdrættum á sama
ári vera sem hér segir: DAS 41,5%,
SÍBS 60,1%, Lottó 39,2% og Get-
raunir 61,1%.
Bráðabirgðauppgjör ársins 1998
bendir til þess að vinningshlutfallið
hjá HHÍ verði 71,2% það ár, svo að
happdrættið hefur aftur skilað í
vinningum heldur meira fé en því
bar. Af þessum tölum má sjá að vart
er við hæfi að veitast að HHI á
þeim grundvelli að það taki til sín
óeðlilega stóran hlut. Astæða er til
að árétta hér, að gagnstætt því sem
stundum heyrist fleygt eru óseldir
miðar happdrættinu einskis virði -
happdrættið fær ekki og getur ekki
fengið neina vinninga á óselda miða.
Mikið er fyrir því haft að tryggja
að útdráttur vinninga HHÍ sá háður
tiMljun einni saman og fari fram í
samræmi við lög og reglur. Sér-
stakri eftirlitsnefnd, happdrættis-
ráði, sem skipað er af dómsmála-
ráðuneytinu, er falið það hlutverk
að sjá til þess að öllum nauðsynleg-
um skilyrðum sé fullnægt. I fyrr-
nefndri skýrslu dómsmálaráðuneyt-
isins er því ýtarlega lýst hvernig út-
drættir fara fram og hvernig eftir-
litinu er háttað. Skýrsluna hafa fjöl-
miðlar fengið í hendur.
HHÍ hefur borist eftirfarandi
bókun happdrættisráðs, sem gerð
var á fundfþess 8. mars sl.:
„Til þeirra er málið varðar.
Happdrættisráð Happdrættis
Háskóla Islands er skipað af dóms-
málaráðherra og hefur eftirlit með
útdrætti vinninga í Happdrætti Há-
skólans. Hlutverk happdrættisráðs-
ins er meðal annars að ti’yggja að
vinningar séu valdir af handahófi.
Dráttarforrit sem notað er við út-
drátt vinninga hverju sinni hefur
verið yfirfarið af tveimur sérfróðum
mönnum tilnefndum af happdrætt-
isráðinu í samræmi við reglugerð
fyrir happdrættið, og hafa þeir stað-
fest að tilviljun ræður hvaða númer
hlýtur vinning við útdrátt vinninga í
happdrættinu.
Ólafur W. Stefánsson,
Drífa Pálsdóttir,
Jón Thors,
Jónas Þór Guðmundsson."
Virðingaríyllst,
Ragnar Ingimarsson,
forstjóri HHÍ.“
xxx
YÍKVERJI birti og svaraði bréfi
svipaðs eðlis síðasta sunnudag
og endurtekur því hluta svars síns
síðan þá: „Ekki var ætlunin að
væna HHÍ um glæpsamlegt athæfi
heldur var spurningin varðandi
happdrættið ósköp einföld og sára-
saklaus að mati Víkverja, vegna
hugleiðinga kunningja hans. Sá
taldi einmitt að lög og reglur væru
ef til vill þannig að miðar í eigu
happdrættisins ættu meiri mögu-
leika á útdrætti en aðrir en var alls
ekki með það í huga að afbrotamenn
væru við stjórnvölinn í HHÍ...“