Morgunblaðið - 30.05.1999, Blaðsíða 18

18
„Það er tímaskekkja
að selja sígarettur út
um allt“
- segir Guðmundur Týr Þórarinsson, betur þekktur
sem Mummi, en hann er einn þeirra sem reka með-
ferðarheimilið Götusmiðjuna-Virkið.
„Þegar ég byijaði 13 ára að reykja var
ég heilt ár að venja mig á það. Mér
fannst þetta svo ógeðslegt. Ég reykti
aldrei nema með vinum mínum og
núna geri ég mér grein fyrir því hvers
konar vinahóp ég valdi mér. Þegar ég
sé krakka leggja það á sig að byija að
fikta með sígarettur i dag fara
ákveðnar viðvörunarbjöllur af stað
hjá mér gagnvart þeim. Hvaða upp-
reisn er í gangi og þurfa þau að byrja
að reykja til að láta samþykkja sig
inn í hóp? Mér finnst foreldrar ekki
taka það nógu alvarlega þegar börnin
þeirra byrja að fikta við að reykja.
Fyrst barnið leggur það á sig að
reykja þarf að taka það alvarlega og
gripa í taumana án þess að vera með
svivirðingar. Hvað er að gerast í
heimi barnsins? Ég set samasem-
merki á milli þess að reykja og eiga á
hættu að leiðast út í neyslu á öðrum
eiturlyfjum. í 99.9% tilvika reykja
krakkar sem koma í meðferð á Virk-
inu. Svipað hlutfall er hjá öðrum
meðferðarheimilum.“
Sumir foreldrar
réttlceta þjófnað
bama sinna
Hvað eiga foreldrar að gera sem
verða þess varir að bamið þeirra er
byrjað að reykja?
„Það er svo einkennilegt að þegar
krakkar verða kynþroska hætta for-
eldrar oft að faðma þá og snerta.
Mörgum feðrum þykir vandræðalegt
að faðma dóttur sína þegar hún er
komin með brjóst. Það er eins og oft
slitni eitthvert náið samband sem var
hugsanlega áður til staðar. Foreldrar
eiga að gefa sér tíma til að „súga inn í“
persónulegt líf unglingsins og nálgast
hann af virðingu. Aldrei tala niður til
unglings. Við eigum að vera það
þroskuð að geta farið niður á þroska-
plan barnsins og stundað jafningja-
fræðslu þaðan.
Setningar eins og „þú átt og þú verð-
ur“ springa bara í andlitið á okkur fyr-
ir rest. Foreldrar eiga að spyrja og vita
hvað krakkinn er að gera í sínum frí-
stundum, hvernig honum gengur í
skólanum, vera meðvituð um sam-
skiptin á heimilinu og hvers vegna
hann velur það að byrja að reykja.
Foreldrar ættu líka að vera óhræddir
við að leyfa unglingum að taka þátt í
persónulegu lífi þeirra. Sumir foreldr-
ar réttlæta þjófnað barna sinna og
kalla hann „hnupl". Það er mjög fínt
orð yfir að stela. Sömu foreldar eru
líklegir til að réttlæta reykingar bama
sinna eða horfa framhjá þeim. Ef þeir
gera það er voðinn vfs. Allar svona
umræður eiga að vera uppi á eldhús-
borði og það á að ræða við krakkana
eins og jafningja. Ekki skamma, ekki
rífast heldur tengjast þeim, finna
hvernig þeim líður, hvar þau eru
stödd á þroskabrautinni og svo fram-
vegis. Foreldrar eiga að sýna ástúð og
væntumþykju en jafnframt að segja að
þeim þyki sárt hvaða leið barnið
þeirra er að velja.
Foreldrar eiga að
bjarga börnunum frá
reyhingum
„Sem gamall dópisti get ég sagt í
hreinskilni að mér hefur gengið öm-
urlega að hætta að reykja. Ég hef
reynt í 10 ár. Ég gat hætt í áfengis-
neyslu og í eiturlyfjum. Ég gat hætt að
ljúga, svíkja og stela og losaði mig við
ofát og vmnufíknina. Ég var stjómlaus
einstaklingur. Tóbaksfíknin er ein
eftir - ekki síst af því að hún er sam-
þykkt af samfélaginu. Fólk reykir út
um allt og alls staðar em öskubakkar.
Sígarettan er svo mikill vinur. Ég
reyki þegar mér líður illa, þegar ég er
glaður, hitti vini og svo framvegis.
Sígarettan er „social statement“ og við
emm smám saman að drepa okkur á
þessu. Foreldrum ber að taka reyking-
ar barna sinna alvarlega og reyna að
stöðva þær í fæðingu. Það er svo erfitt
að snúa til baka þegar fíknin hefur
náð tökum á manni. Ég segi við for-
eldra að þeir eigi að bjarga börnum
sínum frá þessum þrældómi. Það vill
enginn vera fangi fíknar. Krakki með
skýra sjálfsmynd, sem þarf ekki að
leita uppi hóp til að tilheyra, byrjar
ekki að reykja.“
Hvers konar aðgerðir vilt þú sjá til
að koma í vegfyrir að krakkar byrji
að reykja?
„Ég er dálítið öfgafullur og eflaust
verða margir reiðir út i mig en ég vil
að fólk þurfi lyfseðil til að kaupa sér
sígarettur. Við gömlu reykingamenn-
imir verðum bara að fóma okkur fyrir
unga fólkið þótt það yrði erfiðara að
nálgast tóbakið. Þeir sem væm orðnir
18 ára og vildu byrja að reykja þyrftu
hreinlega að fá uppáskrift hjá
heimilislækninum sem myndi að
sjálfsögðu reyna að koma fyrir þá vit-
inu. Ef sígarettur kæmu á markað í
dag yrðu þær aldrei leyfðar. Þær em
ekkert annað en eiturlyf. Það er tíma-
skekkja að selja sígarettur út um allt.
Fyrir 50 ámm vom sigarettur eins og
hver önnur vara en i dag em reyking-
ar eitt helsta heilbrigðisvandamál
heims. Og hugsunarháttur margra,
sem geta bætt ástandið með stjórn-
valdsákvörðunum, er aftur í grárri
forneskju. Menn verða að átta sig á
því að við erum að sigla inn í nýja
öld.“
Það hrœðir mig
að konur skuli ekki
taka þessa umrœðu
alvarlega
Þú hefur haft á orði að stór hluti
stráka sem lendir á villigötum og í
eiturlyfjum á foreldra sem hafa skil-
ið. Hvert stefnir í þessum málum í
Ijósi 40% hjónaskilnaða á Islandi?
„Þetta stefnir í risaógöngur i okkar
litla samfélagi. Ég lendi oft í umræð-
um með fagfólki um skilnaði, það að
vera“týndur“ sem einstaklingur, eiga
foreldra sem em slæmar fyrirmyndir
og fleira í þeim dúr. Við emm að kalla
yfir okkur holskeflu af félagslegum
vandamálum. Það verður ekki ódýrt
að takast á við þann pakka. Þegar
hjón skilja er fjölskyldan að sundrast
og sársaukinn er mikill. Börnin
gleymast oft í umræðunni. Þegar ég
var að byija að vinna í félagsmiðstöð
var að koma mjög „týnd“ strákakyn-
slóð fram á sjónarsviðið, strákar sem
vom aldir upp hjá einstæðum mæðr-
um - með fullri virðingu fyrir konum.
Þeir ólust að mestu upp hjá konum,
hvort sem það var heimafyrir, hjá
dagmæðrum, í leikskólum eða skól-
um almennt. Margir vom týndir sem
strákar og karlmenn. Ef þeir voru
spurðir hvað það væri að vera góður
pabbi svömðu þeir í frösum: „Að fara
út með ruslið, þrífa bílinn, fara í bíltúr
og fleira í þessum dúr.“ Það hræðir
mig að konur skuli ekki taka þessa
umræðu alvarlega en mér finnst karl-
menn sýna þessu meiri skilning. Fjöl-
marga stráka vantar föðurímynd og
þeir sækja hana í Rambó og eða
áþekkar kvikmyndahetjur. Voðinn
getur þá verið vís. Ég var tvisvar tek-
inn inn á teppið í félagsmiðstöð fyrir
það að stofna strákaklúbb. Ég var
spurður hvað ég meinti með þessu.
Það var hins vegar viðurkennt að hafa
fjölda stúlknaklúbba.
Við strákarnir höfum aðeins týnt
okkur. Stelpur fá skýrari mynd af líf-
inu og sjálfum sér. Þær byija á túr, fá
brjóst, ganga með böm og fleira sem
eru ákveðin skilaboð til þeirra.
Hvenær hættum við að vera strákar?
Hvenær samþykkir samfélagið okkur?
Þessir týndu krakkar leita eftir að
staðsetja sig hvar sem þeir geta. Þeir
byrja að reykja, drekka og gangast
upp í ákveðnum ímyndum. Þeir setja
„Sjálfið“ f ákveðinn farveg sem hentar
þeim - af því að þeir eru týndir til-
finningalega og vantar hlýju og skiln-
ing frá foreldrum.“
Fljótlega byrjar
byssuleikur á götum
borgarinnar
„Ef þú horfir f augun á þeim krökkum
sem skipa helstu gengi borgarinnar
hrökklastu í burtu. í gamla daga voru
fáir ískaldir krakkar á götunum og
maður vissi hverjir þeir vom. í dag er
fjöldinn ógnvænlegur. Þetta em reiðir
krakkar sem eru komnir yfir það að
geta sýnt sorg sína. Það mun ekki líða
langur tími þar til einhver byrjar f
byssuleik á götum borgarinnar. Ég hef
séð mörg skotvopn f gangi hjá mjög
varasömu liði. Mórallinn hjá þessum
krökkum er sá að bófarnir séu góðir.
Þegar fyrsti byssubardaginn hefst
verður ekki aftur snúið. Samfélagið
þarf að fara að snúast til varnar - með
því að grípa inn f hegðanamynstur
bama sem eru að byrja að reykja og
drekka. Það er upphafið að öllum
ósköpunum.“
Þ.Þ.
Tíu atriði sem getafengið
barnið til að byrja að reykja
Pdll Öskar Hjdlmtýsson
tónlistamaður
„Reykingar eru ekki sexý, spurðu frekar
Moniku Lewinsky hvað í ósköpunum
hún var að þvxlast með þennan vindil
þama.“
1. Best er að byija meðan bamið er 1
móðurkviði. Því þarf móðirin að
reykja alla meðgönguna. Svo bæta
óbeinar reykingar sannarlega um
betur.
2. Við fæðingu og næstu ár skuluð
þið reykja sem mest í návist bams-
ins. Hið fomkveðna: „Hvað ungur
nemur gamall temur" gildir svo
sannarlega um reykingar.
3. Móðurmjólkin er sérlega hand-
hægur nikótíngjafi. Þvf er mjög
mikilvægt að reykja á meðan bam-
ið er á brjósti.
4. Gerðu barnaherbergið, eldhúsið
og aðra samverustaði fjölskyld-
unnar að sérstökum griðastað fyrir
sfgarettureykingar. EKKI reykja úti
á svölum eða úti f garði.
5. Ekki láta nokkurn einasta bfltúr
fara til spillis. Hafið gluggana vel
lokaða og „mökkið“ vel. Munið að
þetta er allt gert með þeim ásetn-
ingi að blessað barnið læri að
reykja.
6. Foreldrar eiga að vinna myrkranna
á milli, rífast og skammast. Ekki
hlusta á bamið þitt og ekki styðja
það. Þú manst: „Á misjöfnu þrifast
bömin best.“
7. Ekki setja baminu mörk, það á
að herðast í lífsins ólgusjó.
Kennarar eiga að sjá um
námið - þinn tími er dýr-
mætari en svo að þú farir að
eyða honum í svoleiðis vit-
leysu.
8. Böm em böm. Ekki eyða tíman-
um í að setja því mörk. Sjónvarpið
og kvikmyndir eru betri fyrir-
myndir. Leikarar fá lfka svo mikið
borgað fyrir að reykja í myndum
að það er eins gott að nýta þá fjár-
muni vel.
9. Ekki hengja ykkur á fastareglur
eins og ákveðinn útivistartíma. Það
er ekki eins og þið séuð að ala upp
hund. ÞAÐ ER BANNAÐ að skipta
sér af fé-
lagahópi
bamsins.
10. Ekki láta barnið
taka þátt í tómstunda-
starfi og öðru ungmenna-
félagskjaftæði. Þetta er fokdýrt,
mannskemmandi, niðurdrepandi
og hundleiðinlegt. Þá þarf barnið
heldur ekki að glíma við íþrótta-
meiðsli og annan óþverra.